F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

Nitrosementləmə - (karbon və azot qaızı 
mühitində səthi doydurma)
yüksək məhsuldarlığa 
malik olub, orta karbonlu poladdan hazırlanmış 
detallarda, əsasən dişli çarxlarda tətbiq olunur. Nazik 
təbəqənin möhkəmləndirilməsini təmin edir (0,1-0,3 
mm) 
və 
pardaqlanmaya 
ehtiyac 
qalmır. 
Nitrosementləmə sürəti əsasən 0,1mm/saat olur. 
Avtomobil sənayesində poladların nitrosementlənməsi 
dişli çarxların materiallarının (25XГM, 25XГT və s.) 
bərkidilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün əsas 
üsuldur.
Başqa möhkəmləndirmə üsulları ilə müqayisədə 
yüksək 
bərklik 
(1500-1800HV) 
və 

---

76 
yeyeilməyədavamlılıq, 
borlama
ilə əldə olunur. Bu 
halda bərklik kvarsın bərkliyini xeyli keçir. Bunu görə 
də borlama güclü abraziv yeyilmədə çox effektlidir. 
Yapışma ilə yeyilmə baş verən şəraitdə 
sulfidləmə 
tətbiq olunur.
Polad və çuqundan hazırlanmış detalların emalını 
yaxşılaşdırmaq üçün 
sulfosianidləmə
tətbiq olunur ki, 
bu zaman səth, azot karbon və kükürdlə 
doyuzdurulur. Sulfosianidləmə ilə əhəmiyyətli 
struktur təmin olunur. Belə ki, səthdə qalın olmayan 
yumşaq sulfid təbəqə, bunun altında isə bərk 
karbonitrid zonası yerləşir. Üsul frikson disklərdə, 
silindrlərdə, aparıcı vintlərdə nailiyyətlə tətbiq olunur. 
 
3.4. Termiki emal avadanlıqları və vasitələri 
Termiki emal zamanı tətbiq olunan avadanlıqları 
əsasən 3 qrupa bölürlər: 
1.
əsas avadanlıqlar: sobalar, soyuducu qurğular 
və s; 
2.
əlavə avadanlıqlar: yuyucu maşınlar, aşılama 
avadanlıqları, qum/qırma axını avadanlıqları və 
s; 
3.
köməkçi avadanlıqlar: termik emal atmosferi 
almaq, tablama mayesini soyutmaq üçün 
qurğular, qaldırıçı-nəqledici vasitələr və s. 

---

77 
Əsas avadanlıq olan, sobalar qaz, maye və elektrik 
enerjisi ilə qızdırılır. Qazla qızdırma zamanı, emal 
olunan materialdan əmələ gələ biləcək karbohidrogen 
məhsulları, alovla birbaşa təmasda olduqda yanır. Bu 
cür sobalar buxarlanmaya nəzarət cətin olanda tətbiq 
olunur.
Yüksək dəqiqliklə qızdırma və və temperaturun 
bərabər paylanma tələblərində (əsasən aşağı 
temperaturlarda), elektrik sobaları istifadə olunur. Bu 
sobaların kamerasında alov olmadığından, alışa 
biləcək materialların buxarlanıb, partlama təhlükəsini 
nəzərə alaraq, onlar qoruyucu sistemlərlə təchiz 
olunmalıdır. Təhlükəsizlik tədbirlərindən biri sobada 
əmələ gələn qazların kənarlaşdırılaraq, sobaya təmiz 
havanın vurulmasıdır. Bundan başqa müasir sobalarda 
əlavə elektron idarəedici sistemlər olur ki, bu 
sistemlərlə temperatur, təzyiq, qaz atmosferi və zaman 
qiymətləndirilərək, partlamaya qarşı avtomatik 
tədbirlər görülür.
Üzvi 
materialların qəflətən buxarlanmasının 
qarşısını almaq üçün, xüsusən başlanğıc mərhələdə 
qızma 
çox 
yavaş 
aparılmalı 
və 
emal 
təhlükəsizləşdirilməlidir. Təhlükəsizləşdirmə otaq 
temperaturundan başlayir və əsasən 600
0
C də başa 
çatır.
Müasir elektron sobalarda temperatur qradientinin 
dəyişməsinə aktiv reaksiya bildirən vericilər işə 
avtomatik nəzarət edir. Sobalar onu və sobaya vurulan 
havanı ilkin qizdırmaq üçün, isti hava təminetmə ve 

---

78 
tədrici soyutma sistemləri ilə təchiz oluna bilərlər. 
Qəza vəziyyətində prosesə olan mənfi amillərin 
qarşısını almaq üçün, soba ehtiyyat sistemləri ilə 
təchiz olunur. Məsələn, ayrilan üzvi maddələrin 
miqdarı ilə kameraya verilən hava arasında nisbət 
pozularsa, təzyiq dəyişərsə və s. sistemdə olan 
vericilər vasitəsi ilə informasiya aktiv təhlükəsizlik 
sisteminə ötürülür.
Bəzi sobalarda enerjiyə qənaət etmək üçün onlar 
əlavə olaraq, çıxış qazlarının enerjisindən istifadə edən 
rekuperatorla təchiz olunurlar. Bununla kameraya 
daxil olacaq hava ilkin olaraq qızdırılır. 
Atmosferə atılan zəhərli ixrac qazlarının mənfi 
təsirlərini azaltmaq üçün sobalar əlavə olaraq, termik 
və ya katalizatorlu təmizləyici sistemlərlə təchiz 
olunmalıdır.
Qeyd olunan texnikanı və texnologiyanı əyani 
təsvir etmək üçün, bəzi sobaları və vasitələri nəzərdən 
keçirək.