F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

Səthdən olan məsafə
 
Diff
u
ziya ele
m
en
tlə
rin
in
k
on
se
n
tr
asiya
sı
 

---

73 
Adətən, diffuziya sürəti Q- nün qiymətinə görə 
qiymətləndirilir və Q nə qədər böyük olarsa, diffuziya 
o qədər zəif gedər.
Kimyəvi-termiki emal səth təbəqəsini, atom 
vəziyyətində olan müxtəlif elementlər (C, N, Si, B, Cr, 
Al və s.) mühitində, müəyyən temperaturda 
saxlamaqla, onları səthə diffuziya etdirərək, səthin 
doydurulması zamanı baş verir. KTE zamanı aktiv 
mühitin müxtəlif aqreqat vəziyyətləri istifadə oluna 
bilər (cəd. 3.3.). 
Cədvəl 3.3. Kimyəvi - termiki emal üsulları və emal rejmi. 
Üsullar 
Diffuziya edilən 
elementlər 
Emal mühiti 
Temperatur 
[
0
C] 
Sementləmə 
C 
Qaz, sürtgü, toz, duz 
800-1050 
Karbonitridləmə 
C, N 
Qaz, plazma, duz 
600-930 
Nitridləmə 
N (H) 
Qaz, plazma 
350-550 
Nitrosementləmə 
N, C (O, H) 
Qaz, plazma, toz, duz 
350-600 
Oksidləşmə 
O 
Qaz, duz 
150-550 
Oksinitridləmə 
N, O 
Qaz 
≈500 
Sulfidləmə 
S 
Duz 
200 
Sulfonitridləmə 
S, N 
Qaz (plazma) 
≈600 
Sulfonitrosementləmə 
N, C, S 
Duz (plazma) 
570-580 
Borlama 
B 
Qaz, sürtgü, plazma, 
toz 
800-1000 
Vanadiumlama 
V 
Toz, duz 
850-1100 
Xromlama 
Cr 
Qaz, toz, duz 
900-1200 
Xrom-vanadiumlama 
Cr, V 
Toz 
1000 
Nioblama 
Nb 
Toz 
1000-1100 
Aliminiumlama 
Al 
Qaz, toz, duz 
≈1200 
Silisiumlama 
Si 
Toz 
930-1200 
Manqanlama 
Mn 
Toz 
1000-1100 

---

74 
Bəzi termiki-kimyəvi emal üsullarını nəzərdən 
keçirək. 
Sementləmə 
(karbonla 
doydurma)
sonuncu 
tablama ilə birgə aparıldıqda yüksək bərkliyi (HRC58-
63) təmin edib, Səth təbəqəsinin daşıma qabiliyyətini 
və detalın möhkəmliyini artırır. Kütləvi istehsalda qaz 
mühitində sementləmə məqsədəuyğundur. Tərkibində 
0,2-0.2,5% 
karbon 
olan 
polad 
detalların 
sementlənməsi ilə aşağı karbonlu poladlara nisbətən 
daha da böyük yorulma möhkəmliyi əldə olunur. 
Kontakt gərginlikləri şərtindən dişli çarxların 
dişlərinin sementləmə dərinliyi müəyyən olunmuşdur. 
Dişin ilkin çevrə üzrə ölçüsü- m
n
=1,5-4,0mm olduqda, 
emal dərinliyi bunun 15%- i qəbul olunur. 
m
n
=4...30mm olduqda, sementləmə dərinliyi 
n
m
5
,
0
olmalıdır. Əyilmədə möhkəmlik şərtinə əsasən 
optimal qalınlıq 0.2mm qəbul olunur. Dişlərinin 
sementlənməsi və tablanması içşi səthin yüksək 
tezlikli cərəyanla tablanması ilə müqayisədə əyilməyə 
möhkəmlik həddini 3 dəfə artırır. Amma kobud 
parldaqlama bu səmərəni 1,5-2 dəfə azalda bilər.
Azotlama (nidridləmə də adlanır və səth azotla 
doydurulur)
xüsusən səthin yüksək bərkliyini, 
yeyilməyədavamlılığını və soyulmaya müqavimətini, 
həmçinin səthin möhkəmliyini əhəmiyyətli dərəcədə 
(xüsusən çoxsaylı dövrü yüklənmələrdə) təmin edir. 
Azotlanmış səthlər sementlənmiş səthlərlə müqayisədə 
abraziv yeyilməyə qarşı 2-3 dəfə davamlı olurlar. 

---

75 
Amma belə səthlər zərbə yüklənməsinə həssas olur. 
Azotlanacaq 
detallara 
molibdenli 
poladlar 
(38XMЮA) və molibdensiz poladlar aiddir. 
Tərkibində alüminium olmayan poladları azotladıqda 
(40XФA, 40X və s.), aşağı bərklik alınır, amma 
özlülük artır.
Azotlanmış təbəqənin qalınlığı adətən 0,1-0,6 mm 
olur və azotlanmış çarxı zərbə yüklənməsinə tətbiq 
etməyə icazə verilmir. Çünki, səthin ovulması 
təhlükəsi yeyilməni intensivləşdirir. Bununla yanaşı 
azotlanmış səthin yeyilməyədavamlılığı azotlanmış 
təbəqə hədlərində çox yüksəkdir. Azotlamadan sonra 
qabarmaların minimum olması ilə əlaqədar səth 
pardaqlanmır. Bu səbəbdən pardaqlamanın çətin 
olduğu formalarda (daxili dişli çarx) azotlama geniş 
yayılmışdır.