“Informasiya İqtisadiyyatı”

 
 

---

 
122 
XIV  MÖVZU: ĠNFORMASĠYA  
ĠQTĠSADĠYYATININ STATĠSTĠKASI 
 
PLAN: 
  
1. Meyarlar  
2. Ġnformasiya istehlakının statistikası 
3. Ġnformasiya sektorunun maliyyələĢdirilməsi  
     statistikası 
 
Əsas terminlər 
  informasiya-kommunikasiya texnologiyaları; 
  dinamik meyar; 
 
ölkələrarası meyar; 
  iqtisadi meyar; 
  texniki meyar; 
 
şəbəkə meyarı; 
 
proqram meyarı; 
 
MƏQSƏD: 
 
Mövzunun izahı 
 
İnformasiya-kommunikasiya  texnologiyaları  (İKT)  –  məlu-
matların, mətnlərin, obrazların və səslərin toplanması, saxlanması, 
işlənməsi,  axtarılması,  ötürülməsi  və  təqdim  edilməsi  üçün  mik-
roelektronika  vasitələrindən  istifadə  edən  istehsal  texnologiyala-
rıdır.  İnformasiya-kommunikasiya  texnologiyaları  iqtisadi,  tex-
niki, şəbəkə və proqram göstəriciləri ilə xarakterizə olunur. İKT-
nin  inkişaf  dərəcəsinin  qiymətləndirilməsi  üçün  dinamik  və 
ölkələrarası meyarlardan istifadə olunur.  
Dinamik  meyarlar  İKT  göstəricilərinin  zaman  daxilində 
dəyişməsini nəzərdən keçirir, ölkələrarası meyarlar isə bu göstə-
ricilərin  həmin  ölkədəki  qiymətlərini  onların  başqa  ölkələrdəki 
qiymətləri  ilə  müqayisə  edir.  Göstəricilərin  eyni  qrupuna  aid 

---

 
123 
edilən  dinamik  və  ölkələrarası  meyarlar  həmin  qrupun  adını 
daşıyan  bir  meyarı  əmələ  gətirir.  Məsələn,  «iqtisadi  meyar» 
anlayışı  müvafiq  dinamik  və  ölkələrarası  meyarları  əhatə  edir. 
İnformasiya-kommunikasiya  texnologiyalarının  inkişaf  meyarla-
rını nəzərdən keçirək.  
İqtisadi  meyar.  Məsrəflərin  ümumi  həcmində  təşkilatların 
informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına  çəkdikləri məsrəf-
lərin xüsusi çəkisi nəzərdən keçirilir.  
Texniki  meyar.  Təşkilatların  İKT-nin  texniki  vasitələri  ilə 
təchizatını xarakterizə edən iki göstərici nəzərdən keçirilir: 
 
işləyənlərin  hər  100  nəfərinə  düşən  fərdi  kompüterlərin 
sayı 
 
təşkilatların ümumi sayında fərdi kompüterlərdən istifadə 
edən  təşkilatların  xüsusi  çəkisi.  Qabaqcıl  ölkələrdə  həmin  gös-
tərici    −  Böyük  Britaniyada  1,2  dəfə,  Almaniyada  1,3  dəfə, 
İsveçdə 1,3 dəfə. 
 
Şəbəkə  meyarı.  Təşkilatlar  tərəfindən  İnternet  şəbəkəsin-
dən  istifadə  dərəcəsini  xarakterizə  edən  3  göstərici  nəzərdən  ke-
çirilir: 
 
işləyənlərin  hər  100  nəfərinə  düşən,  İnternet  şəbəkəsinə 
çıxışı olan fərdi kompüterlərin sayı. Bütövlükdə iqtisadiyyat üzrə 
orta hesabla hər 100 nəfər işləyənə  İnternet şəbəkəsinə qoşulmuş 
4 fərdi kompüter düşürdü; 
 
təşkilatların  ümumi  sayında  İnternetdən  istifadə  edən 
təşkilatların xüsusi çəkisi.  
Qabaqcıl ölkələrdə həmin göstərici − Böyük Britaniyada 2,2 
dəfə, Almaniyada 2,8 dəfə, İsveçdə 3,1 dəfə; 
 
təşkilatların  ümumi  sayında  web-saytı  olan  təşkilatların 
xüsusi çəkisi. Qabaqcıl ölkələrdə həmin göstərici daha böyük idi 
− Böyük Britaniyada 5,5 dəfə, Almaniyada 7,4 dəfə, İsveçdə 7,4 
dəfə.  
İnformasiya  istehlakı  dedikdə  insanın  ali  fəaliyyətinə  bila-
vasitə kömək  göstərən  malların  və xidmətlərin istehlakı başa dü-
şülür.  İnformasiya  istehlakı  predmetinə  misal  kimi  telefon  apa-
ratını – şəxslərarası ünsiyyət vasitəsini göstərmək olar. Soyuducu 

---

 
124 
və  ya  paltaryuyan  maşın  kimi  uzunmüddətli  istifadə  predmetləri 
vaxt  itkisini  azaltmaqla,  insanın  ali  fəaliyyətinə  yalnız  dolayı 
kömək  göstərir.  Özlüyündə  onlar  qənaət  edilmiş  vaxtın  ali  fəa-
liyyətlə  doldurulmasına  xidmət  etmədiyindən  informasiya  is-
tehlakı predmetlərinə aid edilmir.  
İnformasiya  istehlakı  iqtisadi,  predmet  və  zaman  göstə-
riciləri  ilə  xarakterizə  olunur.  Bu  zaman  dinamik  və  ölkələrarası 
meyarlardan  istifadə  edilir:  dinamik  meyarlar  informasiya  isteh-
lakı  göstəricilərinin  zaman  daxilində  dəyişməsini  nəzərdən 
keçirir, ölkələrarası meyarlar isə bu göstəricilərin həmin ölkədəki 
qiymətlərini başqa ölkələrdəki qiymətləri ilə müqayisə edir.  
İnformasiya  istehlakının  hər  üç  meyarı  ev  təsərrüfatlarının 
seçmə müayinələri nəticəsində alınan göstəricilərdən istifadə edir. 
edir.  Bu  seçmə  federal  və  regional  səviyyələrdə  müayinələrin 
reprezentativ (ingiliscə represent – təqdim etmək) məlumatlarının 
əldə olunmasını təmin edir. Ev təsərrüfatı eyni yaşayış yerində və 
ya onun bir hissəsində yaşayan, qohumluq münasibətləri ilə istər 
bağlı olan, istərsə də bağlı olmayan, özlərini yaşayış üçün zəruri 
olan hər şeylə birlikdə təmin edən,  yəni öz vəsaitlərini tamamilə 
və  ya  qismən  birləşdirən  və  xərcləyən  şəxslərin  məcmusundan 
ibarətdir. Ev təsərrüfatı ayrıca yaşayan bir nəfərdən də ibarət ola 
bilər. İnformasiya istehlakının meyarlarını nəzərdən keçirək.  
İqtisadi  meyar.  Ehtimal  olunur  ki,  informasiya  istehlakının 
səviyyəsi ev təsərrüfatlarının informasiya xidmətlərinə çəkdikləri 
xərclərin mütləq və  ya nisbi miqdarı ilə müəyyənləşir.  Əhalinin 
istehlak  xərclərinin  səviyyəsini    və  strukturunu  xarakterizə  edən 
statistik  informasiyanın  toplanması  və  işlənməsi  Ev  təsərrü-
fatlarının  fərdi  istehlakının  məqsədlər  üzrə  təsnifatından  (ET–
FİMT)  istifadə  etməklə  həyata  keçirilir.  Təsnifat  milli  hesablar 
sisteminin (MHS) funksional təsnifatlarından biri sayılan və ev tə-
sərrüfatlarının  şəxsi  istehlak  üçün  məsrəflərinin  standart  qrup-
laşdırılması  vasitəsi  olan  Fərdi  istehlakın  məqsədlər  üzrə  bey-
nəlxalq statistik təsnifatı  – Classification  Of İndividual Consum-
ption  By  Purpose  əsasında  Rosstat  tərəfindən  işlənib  hazır-
lanmışdır.  

---

 
125 
İnformasiya  istehlakına  ET–FİMT-in  bu  bölmələrini  aid 
edirlər: rabitəyə, istirahətin təşkilinə, mədəni tədbirlərə və təhsilə 
çəkilən  xərclər.  Xərclərin  ümumi  həcmində  həmin  xərclərin 
xüsusi  çəkisi  son  illərdə  durmadan  artmışdır:  bu,  2001-ci  ildə 
7,3%, 2002-ci ildə 8,1%, 2003-cü ildə 9,7%  təşkil etmişdir.  
 
Predmet meyarı. Ehtimal olunur ki, informasiya istehlakının 
səviyyəsi  əhalinin  informasiya  istehlakı  predmetləri  ilə  təchi-
zatı  göstəriciləri ilə müəyyənləşir 
Vaxt meyarı. Ehtimal olunur ki, informasiya istehlakının sə-
viyyəsi insanın qeyri-iş vaxtında ali fəaliyyətinin orta müddəti ilə 
müəyyənləşir.  Bu  göstəricini  asudə  vaxt  kimi  xarakterizə  edir, 
onun  kəmiyyət  qiymətlərini  əhalinin  vaxt  büdcələrinin  tədqiqi 
nəticəsində əldə edirlər. Vaxt büdcəsi haqqında məlumatların əsas 
mənbəyi  dövlət  statistika  orqanlarının  və  müstəqil  sosioloqların 
apardıqları  seçmə  müayinələrdir.  Rusiyada  belə  müayinələr  ilk 
dəfə  1920-ci  illərdə  S.Q.Strumilinin  rəhbərliyi  ilə  həyata 
keçirilmişdir.  
Asudə vaxta aşağıdakılar aid edilir: 
 
mədəni  tədbirlərə  –  tamaşalara,  konsertlərə,  sərgilərə 
getmə; 
 
çap  məhsullarının  –  bədii  və  bilgi  ədəbiyyatının,  jur-
nalların, qəzetlərin istehlakı; 
 
audio və video məhsulların istehlakı − televiziya verilişlə-
rinə baxma, musiqi dinləmə; 
 
İnternet  şəbəkəsində  yerləşdirilmiş  informasiya  məhsul-
larının istehlakı; 
 
yaradıcılıq  elementləri  olan  oyun  fəaliyyəti  −  idman 
oyunları, kompüter oyunları; 
 
fəal bilgi fəaliyyəti − turizm, səyahətlər, gəzintilər; 
 
yaradıcı  ünsiyyət  −  görüşlər,  başçəkmələr,  uşaqların 
tərbiyələndirilməsi; 
 
təşəbbüskar yaradıcılıq fəaliyyəti − rəssamın, musiqiçinin, 
alimin yaradıcılığı; 
 maraqlar, kolleksiya toplama; 

---

 
126 
 
könüllü  fəaliyyət  −  ictimai  təşkilatlarda  iştirak,  siyasi 
fəaliyyət.