“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир

Nanokompozitlərin hər bir komponenti ayrıca struktur əmələ gətirir, amma bu halda

atomlar əlavə olaraq biri-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olaraq yeni strukturlar yaradır və

maddəyə yeni xassələr verir

Nanotexnologiyanın

istifadə imkanı

Nanotexnologiyanın

mümkün praktiki tətbiqi

Tətbiqin sosial və digər

nəticələri

Aviasiya, kosmik 

texnika

Olduqca yüngül, olduqca

möhkəm və termiki davamlı

materiallar yaratmaq

Daha rahat və etibarlı 

aviasiya nəqliyyatının

inkişafı

Raket texnikası

Nanokompozitlər

Yeni tip raket mühərrikləri,

kosmik stansiyalar

---

56

ELM DÜNYASI

/ Elmi­kütlәvi jurnal / №03 (03) 2013

Hal-hazırda dünyada elmin universitetlərdə,

yoxsa akademiyda daha güclü inkişaf etməsi

haqqında mübahisələr səngimir. Bu baxımdan

Avstriya nümunəsi olduqca maraqlıdır. Bu

ölkədə ali təhsil sisteminə universitetlər və

ixtisaslaşmış ali məktəblər daxildir. 2000-ci ilə

qədər Avstriyada bütün universitetlər dövlət

universi tetləri olmuşdu. 2004-cü ildə akkredita -

siyadan keçmiş 28 universitetin 6-sı özəl

universitetlər idi. 1972-ci ildən 2001-ci ilə qədər

ali məktəblərdə təhsil pulsuz olmuşdur. 2002-ci

ildən etibarən ödənişli təhsil növü də həyata

keçirilir. Dövlət ali məktəbləri dövlət tərəfindən

maliyyələşir. Bu ölkənin Ali məktəblərində 210

min tələbə təhsil alır. Ali məktəblərdə çalışan

müəllimlərin sayı 19,5 min nəfərdir. Avstriya ali

təhsil müəssisələrinə qəbul imtahansız həyata

keçirilir. Universiteti bitirən məzunlara magistr

dərəcəsi verilir. (Azərbaycanda analoqu – fəlsəfə

doktoru)

Magistrlərə elmlər doktoru elmi dərəcəni

almaq üçün bütün imkanlar yaradılır. Avstriyanın

böyük universitetləri bunlardır:

Vyana universiteti (1365-ci ildə yaradılıb,

67,5 min tələbəsi var)

Hras universiteti (1585-ci ildə yaradılıb,

22,5 min tələbəsi var)

İnsbruks universiteti (1669-cu ildə

yaradılıb,  22,2 min tələbəsi var)

Zalsburq universiteti (1662-ci ildə

yaradılıb,  9,8 min tələbəsi var)

Avstriya Elmlər Akademiyası –

Avstriyanın Milli elm mərkəzidir. 1713-cü

ildə böyük riyaziyyatçı və filosof Qotfrid

Leybnits London Kral cəmiyyəti və Fransa

Akademiyası statusunda uyğun təşkilatın

yaradılmasını təklif edir. 14 may 1847-ci

ildə Vyanada Avstriya Elmlər Akademi -

yasının əsası qoyulur. 1918-ci ildə bu

təşkilat Elmlər Akademiyası, 1947-ci ildə

isə Avstriya Elmlər Akademiyası adlandı -

rılır. 1960-cı ilin ortalarında  akade miya

fundamental tədqiqatlar sahəsində bu ölkənin

əsas aparıcı qeyri-universitet təşkilatına çevrilir.

Akademiya 2 bölmədən ibarətdir: riyaziyyat və

təbiət elmləri, fəlsəfə və tarix elmləri. 

Bununla yanaşı, Avstriyanın böyük elm

müəs si sələri  bunlardır:

Zoologiya-botanika elmi cəmiyyəti (1851-ci

ildə yaradılıb)

Coğrafiya elmi cəmiyyəti (1856-cı ildə

yaradılıb)

Fizika-kimya elmi cəmiyyəti (1869-cu ildə

yaradılıb)

Meteorologiya elmi cəmiyyəti  (1865-ci ildə

yaradılıb).

Universitetlər və akademiyanın hesabına

Avstriya Avropanın elmi fikir mərkəzlərindən

biridir. Göründüyü kimi, ilk yaradılmış uni 

-

versitetlə akademiya arasındakı “yaş fərqi” 482

ilə bərabərdir. Avstriya Elmlər Akademi yası nın

tərkibində Konrad Lorens adına Davranış la rın

Müqayisəli Tədqiqatlar İnstitutu və Beynəlxalq

Tətbiqi Sistem Analiz İnstitutu da fəaliyyət

göstərir. Bütövlükdə Avstriyada cəmi 2200-ə

yaxın elmi müəssisə fəaliyyət göstərir ki,

Elm və təhsil rubrikası

---

bunlarda  25 min elmi əməkdaş çalışır. Bu ölkə

beynəlxalq elmi kooperasiyada aktiv iştirak edir.

Avropa İttifaqının çərçivə proqramında onun

hesabına 1000-dən çox tədqiqat layihəsi daxildir.

Avstriya universitetlərinin dünya universitetlə -

rinin reytinq cədvəllərində tutduqları mövqenin

zəif görünməsini bu ölkədəki elmi tədqiqat

institut larının inkişafı əvəz  edir. 

XIX və XX  əsrlərdə Avstriyada yerləşən böyük

elm mərkəzləri dünyaya çoxlu alimlər bəxş edib. 

Fizika və kimya sahəsində;

Lyudviq Bolsman (20.02.1844

I–05.09.1906)

– statistik mexanikanın və molekulyar-kinetik

nəzəriyyənin banisi, onun həm də əsasən

dielektrik sabitlər, qazların kinetik nəzəriyyəsi,

termodinamika və optika sahələrində də işləri

olmuşdur. 

Ernest Max (18.02.1838–19.02.1916) – fizik

və filosofdur. Eşitmə və görmə proseslərinin

öyrənilməsində məşhur işlərin müəllifi olmuş,

aerodinamik hadisələri dərindən öyrənmişdir. O,

xüsusi dalğa proseslərini öyrənməsi nəticəsində

zərbə dalğaları adlanan dalğaları kəşf etmişdir.

Onun ətalət nəzəriyyəsi Max qanunu kimi elmi

dövriyyəyə daxil olub.

Viktor Hess (24. 06.1883–17.12.1964) – Əsas

işləri radioaktivlik və kosmik şüaların tədqiqatı

olmuşdur. Bu tədqiqatlar nəticəsində Viktor Hess

və Karl Anderson pozitronu kəşf etmişlər. 1936-cı

ildə onların hər ikisi fizika üzrə Nobel mükafa -

tına layiq görülmüşlər.

Kristian Doppler (29.11.1803–17.03.1853) –

əsas işləri optika və akustika sahələrində

olmuşdur. Doppler effektinin müəllifidir. Bu

effekt radarlarda istifadə olunur.

Yohan Loşmidt (15.03.1821–08.07.1895) –

fizik və kimyaçı. Əsas işləri termodinamika və

elektrodinamika sahələrində olmuşdur.  1861-ci

ildə benzolun halqaşəkilli strukturunu vermişdir.

Kurt Hedel (28.04.1906–14.01.1978) –

məntiqçi, riyaziyyatçı və riyaziyyat fəlsəfəçisidir.

Natamamlıq haqqında nəzəriyyənin yaradıcısıdır.

Avstriya alimləri atom fizikası və kvant

mexanikasının inkişafına böyük töhfələr

vermişlər:

Ervin Şredinger (12.08.1887–04.01.1961) –

dalğa tənliyinin kəşfi ilə kvant fizikasına mühüm

töhfə vermişdir. Bu tənlik dalğa funksiyasının

davranışını və subatom sistemlərinin dalğaya

bənzər xassələrini təsvir edir. Pol Dirakla birgə

1933-cü ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq

görülmüşlər.

Volfanq Pauli (25.04.1900–15.12.1958) – 20

yaşında Ensiklopediya üçün nisbilik nəzəriy 

-

yəsinə aid 200 səhifəlik məqalə yazmışdır. Kvant

fizikasında qadağa prinsipini kəşf edib. Bu

işlərinə görə 1945-ci ildə fizika üzrə Nobel

mükafatına layiq görülüb.

Liza Meytner (7.11.1878–27.10.1968) –

radioaktivlik və nüvə fizikası sahəsində tədqiqat -

çıdır. Böyük fiziklər Qan və Ştrassman sübut

etmişdilər ki, uranı neytronlarla bombardman

etdikdə barium əmələ gəlir. Meytner bu cür

çevril mənin fiziki xassələrini tədqiq etdikdən

sonra fizika üçün yeni olan nüvənin bölünməsi

anlayışını təklif etmişdir. Onun şərəfinə 109-cu

element Meytner adlandırılmışdır.

Fəlsəfə sahəsində:

Lyudviq Vitgenşteyn – analitik fəlsəfənin

banisidir.

Karl Popper – filosof və sosioloq, elm

fəlsəfəsinin yaradıcılarıdan biridir.

Tibb və psixologiya sahəsində:

Bu sahə Avstriya alimlərinin şöhrət qazandığı

mühüm istiqamətlərdən biridir. Şərq tibb elminin

banisi İbn Sina hesab olunduğu kimi, Qərbdə

Paraselsin (11.11.1493–24.09.1541) adı çəkilir.

Parasels “Böyük cərrahiyyə” əsərinin müəllifidir.

O, dövrünü qabaqlayaraq sifilisi müalicə etmiş,

mədən fəhlələrinin peşə xəstəliyi silokozun

yaranma səbəblərini tapmış və ilk dəfə zob

xəstəliklərinin içməli suyun tərkibindəki mineral

maddələrlə əlaqəsini aşkarlamışdır.

Karl Landşteyner (14.06.1868–26.06.1943) –

həkim, kimyaçı, immunoloq, infeksionist. Qan

qruplarının kəşfinə görə 1930-cu ildə Nobel

mükafatına layiq görülüb.

Teodor Billrot (26.04.1829–06.02.1894) –

cərrah, müasir abdominal (qarın boşluğu) cərra -

hiyyəsinin təsisçisi. Qarın boşluğu divarla rını və

üzvlərini örtən seroz qişasının müasir əməliyya -

tının atası. T.Billrot, həmçinin həvəskar musiqiçi

və İohann Bramsın yaxın dostu kimi də məşhur dur.