Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту
Yüklə 4,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Сабир Ахмедли-выдаюшийся представитель литературы Азербайджана. Писатель известен как самый плодородный романист своего времени. Эти произвидения и по тематике, и по идейному содержано- очень великолепные произведение. В статье произведения Сабира Ахмедли представлены в контексте современного творчества. Писатель смог проанализировать и прояснить такие проблемы как роль и место личности, трудности, отношение человека и природы в нашем изменяющемся мире.
R.Meftunqizi In modern roman’s variable time and other world model Summry
S.Ahmedli is a famous writer of Azerbaijan literature. Writer is famous that the most polific roman. Every this roman’s according to the idea, content very excellent works. In article works S.Ahmedle that the modern roman creations. The stories and large- scale story’s writer according to the idea, content, themes by value in all period preserved your weight. In variable world the role and position of the person, the relations of man and nature by analyzing and solve the problems. Rəyçi: Tofiq Hüseynov filologiya elmləri doktoru, professor
Filologiya məsələləri – №3, 2014
280 ƏHMƏD ŞƏBANİ MİNAABAD Bakı Dövlət Universiteti Şərqşünaslıq fakültəsi ahmad.namin2012@yahoo.com
FARS ƏDƏBİYYATININ GÖRKƏMLİ YAZIÇI VƏ ŞAİRLƏRİNİN ƏSƏRLƏRİNİN QURANI KƏRIM AYƏLƏRİNDƏN, HƏDİSLƏRDƏN VƏ MÜTƏNƏBBİNIN ŞEİR DİVANINDAN İSTIFADƏ ETMƏKLƏ ƏN ÖNƏMLI STİL VƏ NÖVLƏRİ Açar sözlər: önəmli metodlar, Qurani Kərim ayələri, hədislər, Mübtəninin şerləri, fars şerləri. Key words: different ways of being influenced, verses of the Holy Quran, nar- rations, Mutanabbi’s poems, Persian poems Ключевые слова: нужные методы, стихи Корана, рассказы, стихи Мотанаб- би, персидские стихи.
İslam coğrafiyasında və xüsusilə İranda ərəb dilinin geniş yayılmasının səbəbi ondan ibarətdir ki, Allah öz Qurani Kərimini bu dildə göndərmişdir. Bu Quran mükəmməllik və ədəbilik baxımından elə bir əl çatmaz nöqtədə idi ki, hamının, xü- susilə də söz ustadlarının, ədəbiyyatçıların, incəsənət ustadlarının qəlbini ram edir və onları özünə məftun qoyurdu. Digər tərəfdən isə maarif, məna, quruluş və ehkam baxımından hamını heyran qoyur qəlblərin mənəvi susuzluğunu yatırırdı. Bütün bunlardan əlavə, o Məhəmməd peyğəmbərin möcuzəsi idi və o özü insanları təkal- lahlılıq uğrunda mübarizəyə qaldırmışdı. Bundan əlavə, onun dərin və möcüzəli bir daxili aləmi vardı. Bütün bunlar müsəlman tədqiqatçılarının Quranın mənəvi gözəl- liklərinin və möcüzələrinin yenidən işıqlandırılması və onun daxili məzmunun yeni- dən açılması və onun daxilində verilmiş maarifçilik ideyalarının və əsaslarının şərh edilməsi və genişləndirilməsi sahəində mübarək tədqiqatlar aparmasına zəmin yaratdı. Bu tədqiqatların nəticəsində bir tərəfdən lüğətçilik, qrammatika, natiqlik, şərhçilik və s. kimi eləmlərin meydana gəlməsinə və inkişaf etməsinə, digər tərəf- dən isə çoxlu sayda risalə və kitabların yazılmasına və sinifləndirilməsinə səbəb oldu. Fars dilli şerin Quran və hədislərdən təsirlənməsini genişləndirən mədəni amillərin bir hissəsi aşağıda verilmişdir: 1. Şerin dini təbliğat vasitəsi kimi seçilməsi və bir sıra məktəblərin genişlən- dirilməsi üçün ondan istifadə. Bunun ən gözəl nümunələrini hicri təqviminin 5-ci əsrində Nasir Xosrovun yaradıcılığında görmək olar. 2. Şerin didaktik və ibrətamiz mövzular janrına çevrilməsi və ondan xalqın saflıq və paklığa qovuşması, bütün çirkinliklərdən uzaq tutulması üçün bir vasitə ki- mi faylanmaq. Bu cür yanaşmanı biz Nasir Xosrovun, Cəmaləddinin, Əbdülrəzza- qın, Sənayinin, Xəqaninin, Əttarın, Möləvinin, Sədinin vəs. yaradıcılığında aydın şəkildə müşahidə edirik. 3. Şerin ürfan və təsəvvüfün aparıcı ədəbi janrına çevrilməsi, davranış ko- dekslərinin, dünyadan əl çəkmək və cənab Haqqa qovuşmaq kimi məsələlərin məhz bu janrla ifadəsi, bu yolda irəliləyən müridlərin şer yazması və tapdıqları gizli nəti- Filologiya məsələləri – №3, 2014
281 cələri və şahidi olduqlarını bu janrla ifadə etmələri. Bunun ən gözəl və zərif nümu- nələrini Sənayinin, Əttarın, Möləvinin, Hafizin və s.lərin əsərlərində görmək olar. Məhşur və görkəmli ərəb şairləri arasında İraqın məhşur şairi, İslamın qızıl əsri adı ilə məşhurlaşmış Abbasilər sülaləsi dövründə yaşayan və Mütənəbbi adı ilə tanınan Əbu Təyyib Əhməd bin Hüseynin (miladi təqvimlə 915-ci ildə anadan olub) şerlərinin və kəlamlarının qüdrəti artıq neçə əsrdir ki, öz ana dili sərhədləri çərçivəsindən çıxmış və onun fəlsəfi, ürfani, əxlaqi məsələlərlə, Quranın gözəl mövzuları ilə zənginləşdirilmiş şerləri bir çox şer və söz ustadlarının diqqətini cəlb etmişdir. Şairin şer və ədəbiyyat sahəsindəki şöhrəti o dərəcədə geniş yayılmışdı ki, istisnasız olaraq heç bir başqa şer və şair haqqında onun qədər söhbət açılmamışdır. Keçmişdən indiyə kimi Misir, Livan, İran və s. kimi bir çox ölkələrdə onun şerlərinə 40-dan artıq şərh yazılmışdır. Onun şerləri İran və Azərbaycanın bir çox iki və daha çox dillərdə şer yazan Mövlana, Hafiz, Nizami, Xəqani, Saib Təbrizi kimi bir çox şairlərini öz təsiri altına almışdır. Onun təsiri altına aldığı şairlər arasında qərbdən Əbu Hani Əndəlusini də misal gətirmək olar. Yazıçı və şairlərin əsərlərin təsirli metod və növləri Sözlə təsir: Bu təsir növündə şair özünün və ya başqalarının təsiri altında olduğu bir çox söz və tərkiblərdən istifadə edir. Yəni, onun istifadə etdiyi söz və tərkiblər birbaşa və ya dolayı yolla şairə və ya başqalarına dərin təsir göstərən söz və tərkiblərdir. Bu yolla da həmin söz və tərkiblər təkcə öz ədəbi əsərlərinə deyil digər millətlərin də ədəbiyyatına daxil olur. Belə söz və tərkiblərə misal olaraq Quranın ayələrini və peyğəmbər haqqında olan hədisləri göstərmək. Belə söz və tərkiblər həmin millətlə- rin ən qabaqcıl şair və yazıçıları tərəfindən istifadə olunmuş və sözlərin məna yükünün artırılmasına və gücləndirilməsinə və inkişafına xidmət göstərmişdir. Sözlə təsirin özü də 3 yerə- alınma, tərcümə və nəticə çıxarma qruplarına bölünür.
götürülmüş tərkiblər ərəb, fars və ya digər dillərdə işləndiyi orijinal quruluşunlarına heç bir dəyişiklik edilmədən və ya onun ərəbcə quruluşuna heç bir xələl gəlməmək şərti ilə azca söz və ya məna baxımından dəyişiklik edilərək fars və digər xalqların dilinə və ədəbiyyatına gətirilir. Buna aid misal kimi Mütənəbbinin şerlərində işlədilən “Uhud və zimən” sözlərinin eynilə götürülərək Hafizin şerlərində istifadə olunmasını göstərə bilərik.
(Divanı, birinci cild, səh- 217, 3-cü beyt) Tərcüməsi: nə ədəbləri var, nə razılıqları, nə əhd tanıyırlar, nə də peyman. Hafiz isə özünün 315 nömrəli qəzəlinin 4-cü beytində deyir:
ّنا َدﻮﻬﻌﻟا ﺪﻨﻋ ﻚﻴﻠﻣ ﻲﻬﱡﻨﻟا ﻢَﻣِذ
Filologiya məsələləri – №3, 2014
282 Tərcüməsi: peymanlarını sındıranların öz əhdlərini tapdaladıqları üçün hər an halları pisləşə bilər. Amma həmin peymanlar ağıllı insanların yanında təhlükə- sizlikdədirlər. 2. Tərcümə: bu üsulla şairlər sözləri və ya Qurandan götürülmüş tərkibləri ərəbcə quruluş xüsusiyyətlərini saxlamaq şərti ilə onlara azca dəyişilik etməklə tərcümə edirlər. Bu zaman tərcümələr öz əvvəlki xüsusiyyətləri saxlamaqla yanaşı fars dilinin xüsusiyyətlərini də mənimsəyirlər. Buna aid Mütənəbbinin aşağıdakı beytini misal verə bilərik:
(Divanı, birinci cild, səh- 223, 6-cü beyt)
Şərhi: şair burada deməkistəyir ki, məşuqun vüsalına çatmaq asandır, amma onun tələbləri çox çətindir. Xəqani də özdivanın 64-cü səhifəsindəki 3-cü beytində ًﺎﺑﻮُﻠﻄَﻤُﻌِﻤﻄُﺗsözlərini fars dilinə uyğun quruluşa salaraq aşağıdakı kimi işlətmişdir:
نﺎﺳﺁ ﯽﻟو ﺐﻠﻃ ﺐﻌﺻ ﺖﺳا ﯽﺒﻌﺻ ﺖﻓﺎﻳ زا ﺐﻠﻃ ﺮﺘﺑ ﺖﺳا Tərcüməsi: acgözlük və nəyisə istəmək asandır amma onun əldə olunması aydalarına riayət etmək istəməkdən xeyli çətindir. 3. Nəticə çıxarma qrupunda isə bir söz və ya tərkibə onların hır hansı bir şerdə, cümlədə, hədisdə, ayədə və s. işlənməsindən asılı olmayaraq ayənin, şerin və ya hədisin məzmununa uyğun olaraq quruluş verilir. Başqa sözlə desək bu cür söz və tərkiblər hər hansı bir hədis, ayə və ya şerdən çıxarılan nəticədir. Buna uyğun Mütənəbbinin aşağıda bir beyti verilmişdir:
(Divanı, birinci cild, səh- 133, 1-ci beyt) Tərcüməsi: qandan olan hər bir şeyin içilməsi haramdır, üzüm salxımının qanı kimi
Şərhi: fars ədəbiyyatında “دﻮﻘﻨﻌﻟا مد” tərkibi “üzüm suyu- qanı” mənasında işlədilmişdir. Buna görə də Hafiz sonda onun halal və pak olmayan insan qanına nisbətən halal və pak olmasını ağıllı bir şəkildə öz 25-ci qəzəlinin 7-ci beytində irəli sürür və deyir: ﻢﻳرﻮﺧ ﻩدﺎﺑ حﺪﻗ ﺪﻨﭼ ﻮﺗو ﻦﻣ ﺮﮔ دﻮﺷ ﻪﺟ ﺖﺳﺎﻤﺷ نﻮﺧ زا ﻪﻧ ﺖﺴﻧازر نﻮﺧ زا ﻩدﺎﺑ
Tərcüməsi: mənim və sənin bir iki qədəh şərab içməmizin nə eybi varki? Bu şərab insan qanından olan şərabdan daha pakdır və üzüm salxımının qırmızı suyu sizin kimi insanların qanından daha pakdır. Xəbər, cümlə və ya birləşmə şəklində təsir : Bu təsirin özü də iqtibas və həll və ya təhlil kimi qruplara bölünür: Filologiya məsələləri – №3, 2014
283 Iqtibas və götürmə : Bu növdə şair Qurandan və ya digər bir şerdən cümlə və ya bir tərkibi əvvəlki ərəbcə quruluşuna heç bir dəyişiklik etmədən və ya vəzninə ağırlıq gətirməmək şərti ilə kiçik bir dəyişikliklə öz şerində işlədir. Qurandan və hədislərdən bu cür istifadə müxtəlif məqsədlərlə bağlıdır.Təbrik etmə, bəyan və izah etmə, yada salma və diqqət çəkmə, təşbih və təmsil, bəzəmə, şahid gətirmə və istinad, incəliklərin sadalanması, savad və mədəniyyət nümayiş etdirmə kimi mövzuların hamısı iqtibasa zəmin yaradan bir çox mövzulardan hesab olunur. Misal üçün dahi Nizami Gəncəvinin “Sirlər Xəzinəsi” əsərindən aşağıdakı ayəni göstərə bilərik:
O, bu ayəni fəqət təbrik məqsədi ilə heç bir dəyişikliksiz iqtibas etmişdir.
Tərcüməsi: Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə başlayıram ki, onun adı Quran kimi bir xəzinəni açmaq üçün bir açar kimidir. Mütənəbbinin də aşağıdakı beyti böyük İran şairi Mövlana tərəfindən istifadə olunmuşdur:
(Divanı, birinci cild, səh- 227, 1-ci beyt) Tərcüməsi: Elə ürəklər var ki, mey və şərab onlara sakitlik və təsəlli verir, elə həyatlar var ki, insanlar üçün bədbəxtlik və rəzillik gətirir. Mövlana da “Şəms” divanının 2181-ci qəzəlinin 28-ci beytində Mütənəbbinin həminki beytindən ikinci misranı iqtibas edərək yazır:
Tərcüməsi: dodaqlar fars dilində danışmaqdan yumur və ərəb dili və ləhcəsi ilə bəstələyirəm, o qədər ürəklər var ki, şərab onlara təsəlli və sakitlik verir.
ayə və hədislərin əsas quruluşlarına zərər yetirmədən azacıq düzəlişlər etmyə məcbur olur. Amma qeyd olunmalıdır ki, bir tərəfdən vəzn və qafiyənin sıxıcılığı, digər tərəfdən isə iqtibaslara olan həvəs bəzən şairi öz şerini ayə, hədis və məşhur bir kəlamla bəzəməkdən ötrü onlara həddindən artıq düzəliş etməyə və onların əvvəlki quruluşlarını pozmağa vadar edir. Ayə, hədis və ya məşhur bir şeri öz vəznindən kənarlaşdıracaq dərəcədə düzəlişlərə məruz qoymaq ədəbiyyatda təhlil adlanır. Möləvi öz “Məsnəviye mənəvi” əsərinin birinci cildinin 882-ci beytində yazır:
Filologiya məsələləri – №3, 2014
284 ﺎﺗ ﯽﻟا ﺪﻌﺼﻳ بﺎﻴﻃا ﻢﮑﻟا ً اﺪﻋﺎﺻ ﺎّﻨﻣ ﯽﻟا ﺚﻴﺣ ﻢﻠﻋ Tərcüməsi: insanın aldığı hər bir nəfəs onu ölümünə yaxınlaşdırdığı bir addımdır. Bu addımlar bizim ruhumuzu dünya zindanından tədricən azad edir. Gözəl sözlər və pak niyyətlər insanı öz Allahına tərəf daha da ucaldır. Bu beytdə pak ruhlar gözəl sözlərlə ifadə olunmuşdur. Həmin beytin 3-cü misrası Quranın “Fatir” surəsinin 10-cu ayəsidir ki, orada Allah buyurur:
Tərcüməsi: gözəl sözlər Allaha tərəf gedər. Xəbər şəklində təsir: bu cür təsirdə şair ayə, hədis və məşhur şairlərin şerlərini 2 cür- tərcümə və izahla fars dilinə tərcümə edir. Bəzən şairin adını çəkməklə onun sözlərini nəql edir, bəzən isə öz sözləri ilə verir : 1. Tərcümə: ayə, hədis və məşhur şairlərin şerlərini tərcümə digər tərcümələr kimi bəzən qapalı sözlərin təsiri altında, bəzən isə açıq və azad şəkildə edilir. Qapalı tərcümədə fars dilinə çevirilmiş mətn həm məna və məzmun baxımından ərəb dilindəki orijinalı ilə bərabər olur, həm də quruluş baxımından onunla ayaqlaşır. Bu növdə ayə, peyğəmbər kəlamları və məşhur şairlərin şerləri məna, məzmun və quruluşlarına heç bir dəyişiklik olunmadan fars dilinə tərcümə olunur. Məsnəviye mənəvidə, 2-ci cilddə, 845-ci beytdə deyilir:
ﻦﻳا نﺎﺑز ﻩدﺮﭘ ﺖﺳا ﺮﺑ ﻩﺎﮔرد نﺎﺟ Yuxarıdakı beytin ilk misrası Əmirəl möminin aşağıdakı sözünün qapalı tərcüməsidir:
Tərcüməsi: insan öz dilinin altında gizlənir. Mütənəbbi də yazır:
(divanı, 2-ci cild, səh-160, beyt 2) Tərcüməsi: ağılsızların törətdikləri çoxlu günahların cəza və işgəncələri günahsızlara çatır. Saib Təbrizinin aşağıdakı beyti də Möbtəninin yuxarıda verilmiş beytinin qapalı tərcüməsidir:
(divanı, birinci cild, səh-155-156, 303 nömrəli qəzəli) Filologiya məsələləri – №3, 2014
285 Tərcüməsi: insan əsəbləşdiyi zaman günahsızları belə günahkarlar qədər cəzalandırır, şirlər də əsəbləşdikləri zaman öz günahsız quyruqlarını şiddətlə yerə çırpırlar. 2. Təfsir (izah): Bu növdə şair ayə, hədis və ya bir şrin məğzvə məzmununu açıb onu öz şerində şərh edirMütənəbbi yazır:
(divanı, 2-ci cild, səh-105, beyt 3) Beytin tərcüməsi: gördüyün yerə get, eşitdiyini boş ver. Çünki, günəşin üzünə olan şey səni Satruna gtmək üçün ehtiyacsız edəcək. Mövlana da yuxarıdakı beytin məzmununa diqqət yetirərək öz “Məsnəviye mənəvisində” 5-ci cild 3907-3910-cu beytlərdə ətraflı izah verir.
Tərcüməsi: bir nəfər gözəl nitq qabiliyyətinə malik söz ustadına haqla batil haq- qında və onların arasında olan fərq barəsində sual verir. Həmin söz ustadı onun qula- ğından tutmaqla deyir ki, bu qulağın vasitəsilə eşitdiyin hər bir söz onun həqiqət qarşı- sında nə dərəcədə düzgün olmasını müəyyənləşdirmək imkanının olmamasına görə gö- zün qarşısında batildir. Göz və gözün müşahidə edərək şahid olduqları isə həqiqətdir və bu həqiqət sanki varlığı hətta kor olan yarasalara belə məlum olan günəş kimidir.
Yüklə 4,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|