28
Yəni mən Allahın Sözüyəm, Allahda da bu keyfiyyətlər yoxdur. Əgər biri soruşsa ki,
nə üçün təkcə Məsih ilahi gəlmədir?
Nəsiminin şeirlərində də peyğəmbərlərin Allahlığı və Fəzlin onlara bənzəməsi
haqqında çoxlu nümunələr vardır.
Fəzlüllaha görə, dünyanın üç təməl dönəmi vardır: peyğəmbərlik (Nübüvvət),
imamlıq (İmamət) və tanrılıq (Uluhiyət). Peyğəmbərlik dönəmi Adəm ilə başlamış
Məhəmməd ilə sona çatmışdır. İmamlıq dönəmi Əli ilə başlamış və on birinci imam
Həsən Əsgəri ilə bitmişdir. Tanrılıq dönəmi isə Fəzlüllahla başlamışdır.
Bütün
peyğəmbərlər “Mehdi” olan Fəzlüllahın xəbərçisi və müjdəçisidirlər. Fəzlüllahdan
sonra gələcək olan “Kamil insan” (İnsan-i kamil) Fəzlüllahı qəbul etmək
məcburiyyətindədir. Fəzlüllah musəvilərin gözlədiyi “Məsih”, xristianların və
müsəlmanların göydən yerə enəcəyinə inandıqları “İsa”dır (102).
Hürufiliyin
mərkəzi ideyalarından birini təşkil edən Fəzlüllahın allahlıq ideyası İsa Məsih
haqqında ehkama bənzəyir. Onlar belə hesab edirdilər ki, İsa Məsih Allahın yanına
qayıda bilibsə, deməli, Fəzlüllah da, başqa imanlı hürufilər də Allahın yanına qayıda
bilərlər. Hürufilər Allaha məhəbbət, Allahı həm də öz varlığında
görə bilmək
qabiliyyəti nəticəsində Allaha qovuşmağa bununla əbədiyyətə nail olmağa inanırdılar.
Nəsiminin şeirlərində də peyğəmbərlərin Allahlığı və Fəzlin onlara bənzəməsi
haqqında çoxlu nümunələr vardır.
“Söz” rədifli qəzəlində Nəsimi deyir:
Kafi nundan vücuda gəldi cahan,
Əgər anlar isən, əyandır Söz.
İsiyi-pak, Adəmü-Əhməd,
Mehdiyi-sahibüz-zəmandır Söz.
“Cavidannamə”yi gətirgil ələ,
Ta biləsən ki, nəsnəcandır Söz.
Sözə bu izzü cah yetməzmi,
Kaydalar Fəzlü-qeybdandır Söz
Şair burada cahanın kafi-nundan yarandığına
işarə edərək, İsa Məsih ilə
”adəmü-Əhməd” adlandırdığı Məhəmməd peyğəmbərin ilahiliyini vurğulayır.
”Fəzlü-qeybdan” deməklə Fəzlin ilahiliyinə və ölməzliyinə işarə edir.
Bir cəhəti qeyd edək ki,
istər Fəzlin, istərsə də Nəsimi və digər hürufilərin
yaradıcılığında hürufilərin İsa peyğəmbərə xüsusi rəğbəti hiss olunur. Çox böyük
ehtimalla bu istək xristianlığın
Allah-insan, Allah oğul konsepsiyası ilə bağlı idi.
Çünki, bu konsepsiya hürufilərin Allahın insanda təcallası konsepsiyasına yaxın idi
və Fəzlüllahın da İsa peyğəmbər kimi ilahiləşdirilməsinə əsaslanırdı.
Nəsimi deyirdi:
Ey Həqqi hər yerdə hazırdır deyən əgrinəzər,
Bəs nə mənidən seçərsən Kəbədən bütxanəyi?
Tanrı hər şeyi qapsayır və Tanrıya gedən yol birdir. Bu yol nə şiəlik yolu, nə
sünnilik yolu, nə yəhudilik yolu, nə xristianlıq yoludur. Bu yol - insanlıq,
mənəvi
təkamül, kamil insan yoludur və Nəsimi də "yol", "ərkan" deyərkən məhz bu insanlıq
marşrutunu nəzərdə tuturdular, bu yoldan çıxanlara "əgrinəzər" deyirdilər.