Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи бакы дювлят университети
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ПСИХОЛОЭИЙА ВЯ ПЕДАГОЭИКА
- Бяшяриййятин щям цмуммилли, щям дя планетар мигйасда мин илляр бойу горудуьу, сахладыьы яхлаги
- Саьлам психика,мядяниййят, яхлаг, щцгуг нормалары кими тясниф
- Девиант давраныш психи феноменляр арасында юзцнямяхсус мювгейя маликдир. Девиант давраныш шяхсиййятин сосиал-психоложи статусуну «сосиализасийа
- Дезатапдасийа вязиййяти юз нювбясиндя мцстягил шякилдя девиант давранышын сябяби ола биляр.
- 1) Sosial amillər
- 3) Fərdi psixoloji faktorlar
- Yeniyetməlik dövründə xarakterin aksentuasiyası Ялийева Сара, магистрант
|
АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ БАКЫ ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТЕТИ СОСИАЛ ЕЛМЛЯР ВЯ ПСИХОЛОЭИЙА ФАКЦЛТЯСИ Бакы Дювлят Университетинин 90 иллийиня щяср олунур XXI əsr – mülahizələr və düşüncələr ЭЯНЪ ТЯДГИГАТЧЫЛАРЫН ЕЛМИ-ПРАКТИК КОНФРАНСЫНЫН материаллары Bakı - 2009
2
ПСИХОЛОЭИЙА ВЯ ПЕДАГОЭИКА
Deviant davranışın xüsusiyyətləri və tədqiqi istiqamətləri Namazova Aida ,magistrant
davranış deviant davranış adlanır. Şəxsiyyətin deviant davranışı haqqında müasir biliklər bizə şəxsiyyətin mürəkkəb sosial davranış forması ilə məşğul olmağımızı çatdırır. Təəssüf ki, deviant davranışın vahid nəzəriyyəsi mövcud deyil. Bu amil haqqında geniş biliklər digər elm sahələrində də geniş mövcuddur: tibbdə, biologiyada, psixologiyada, sosialogiyada və hüquq elmində. Bir sıra elm sahələrində isə deviant davranış öyrənən xüsusi bölmələr ayrılmışdır. Девиант давраныш психи феноменляр арасында
3 3 давраныш формасыдыр. Бу анлайышын изащы мцяййян яламятлярин цзя чыхмасына шяраит йарадыр. Мягсядйюнлц олараг шяхсиййятин девиант давранышынын еля юзцнямяхсус xüsusiyyətlərini айырмаг лазымдыр ки, онлар бу феномени диэярляриндян фяргляндирмяйя имкан верир. Девиант давранышын ясас хцсусиййяти ондан ибарятдир ки, о мцхтялиф сосиал дезадоптасийа вязиййятляри иля мцшайият олунур. Бу давраныш формасы мцтляг шякилдя инсаны хястялийя вя юлüмя эятириб чыхартмыр, анъаг ганунауйьун олараг, сосиал дезадаптасийа вязиййятини мейдана чыхарыр вя эцъляндирир. Дезатапдасийа вязиййяти юз нювбясиндя мцстягил шякилдя девиант давранышын сябяби ола биляр. Deviant davranışı sərtəndirən aşağıdakı amilləri fərqləndirmək mümkündür:
uşağa həmyaşıdlar quruplarının (qeyri – formal ), küçənin, sosimun göstərdiyi xoşagəlməz təsirlər sistemi.
tərbiyəsində yol verilən qüsurlar və səhvlər, təlim-tərbiyə müəssisələrində uşaq yeniyetmə, və gənclərin tərbiyəsində meydana gələn boşluqlar bu qəbildəndir. 3) Fərdi psixoloji faktorlar: Cəmiyyətəzidd və qeyri- sosial davranışa təkan verən ilkin təbii psixoloji göstəricilər, əxsi sərvət meyilləri davranışın özünütənzim mexanizmləri, fərdin sosial normalara neqativ münasibətini inkişaf etdirən psixoloji xüsusiyyətlər Hüquqazidd davranışın tədqiqi maraq doğuran və çox istiqamətli bir sahədir . Qeyd olunan davranışı izah edən aşağıdakı nəzəriyyələr diqqəti cəlb edir.Bu nəzəriyyələr hüquqazidd davranışının bəzi psixoloji mexanizimləri ,müxtəlif formaları və .s xüsusiyyətlərini daha geniş şərh edir. Deviant davranış haqqında müxtəlif konsepsiyalar arasında banisi Z. Freyd olan psixoanalitik meylli tədqiqatlar xüsusi yer tutur. Psixoanalizdə pozuntuların əsas mənbəyi “O” – nun strukturunu təşkil edən şüursuz meyllərlə “Mən” və
4 “Fövqəl – Mən” – dən çıxış edən məhdudiyyətlər arasındakı daimi konflikt hesab olunur. Şəxsiyyətin normal inkişafı şüur və şüursuzluq sahələrini balanslaşdıran optimal müdafiə mexanizmlərinin yaranmasını nəzərdə tutur. Freyd həm də təklif etmişdir ki, libido istənilən yaradıcılıq fəaliyyətində çıxış axtarır; insan özünütəsdiqetmə və azadlığa can atır. Lakin azadlıq mədəniyyətin inkişafıyla birgə məhdudlaşır. Libidonun sıxışdırılıb çıxarılması, boğulması seksual
enerjinin sublimasiyasına, davranışın sadizm və cinayətə qədər dəyişməsinə gətirib çıxarır. Neofreydistlər deviant davranışın təbiətini digər davranış pozuntularıyla – nevrozlar, psixasteniyalar, seksual pozuntular, sayıqlama halları, şəxsiyyətin sosial
dezadaptasiyasının müxtəlif formalarıyla – yanaşı olaraq nəzərdən keçirirlər. Xüsusi diqqət psixoanalitik işlərdə zorakılıq cinayətinin ilk səbəbi hesab olunan aqressivliyin təbiətinə verilir. Anadangəlmə dərk olunmayan meyllər aqressiv enerjini oyadır: Freyddə bu libidodur; Adlerdə hakimiyyətə, digərləri üzərində üstünlüyə meyl; E. Frommda ölümə, əzab çəkməyə mazoxistik meyl; V. Şutsda yaxın ətraf tərəfdən bəyənilmə və tərəfdaş olmadır. Lakin sonrakı tədqiqatlar göstərdi ki, deviant davranışın mahiyyətini yalnız psixoloji amillərin təhlili əsasında aydınlaşdırmaq olmaz. Biheviorizm və neobiheviorizmin nümayəndələri B. Skinner, E. Torndayk, D. Uotson sübut edirlər ki, ətraf mühit insanın davranışını tamamilə təyin edir: öyrənmə vasitəsilə insan təcrübə əldə edir, davranışın nəticəsi onun təkrarlanma ehtimalını müəyyən edir. Buna müvafiq olaraq, xarici möhkəmlənmələr həm lider, həm də deviant davranışlı insanın davranışının şəklini
dəyişir. Lakin
həyat tərzinin proqramlaşdırılması haqqında elm iflasa uğradı. Belə ki, o, şəxsiyyətin özünüdərki və özünüinkişafıyla konfliktə girmişdir. Humanistik yanaşma davranışdakı pozuntuları uşağın öz hissləriylə uyğunluğu itirməsinin nəticəsi kimi nəzərdən
5 5 keçirir və mövcud tərbiyə şəraitində özünütəsdiqləmə və məna tapmağın mümkün olmamasıyla əlaqələndirilir. Bu yanaşma belə hesab edir ki, aqressiya sosiallaşma prosesinin təhrif olunmasının, xüsusən də, valideynlərin cəzalardan sui – istifadə etməsinin, uşaqlara qarşı qəddar münasibətin nəticəsidir. Nəzərdən keçirdiyimiz deviant davranış amili daha geniş və maraqlıdır.
Yeniyetmələrdə asosial davranış problemi Ялийева Сара, магистрант İstənilən sosial cəmiyyətdə bu cəmiyyətə məxsus olan sosial normalar mövcuddur, yəni hər bir cəmiyyətin özünəməxsus yaşayış qaydaları vardır. Bu qaydalara riayət edilməməsi va yaxud onların pozulması sosial pozuntu və ya asosial davranış adlanır. Bu problem hal-hazırda da mövcuddur və aktualdır. Asosial davranış istənilən sosial cəmiyyətin ən vacib problemlərindən biri hesab olunur. İnsan cəmiyyətində o həmişə mövcud olmuş,var və olacaqdır. Və nə qədər biz onunla mübarizə aparsaq da, onu aradan qaldırmağa çalışsaq da, yaşadığı cəmiyyətdə qəbul olunmuş qaydalara uyğun olaraq yaşamaq istəməyən insanlar həmişə olacaqdır. Lakin müxtəlif sosial cəmiyyətlər bir-birindən sosial pozuntu dərəcəsinə görə fərqlənirlər. Məsələn, müxtəlif cəmiyyətlərdə asosial davranış anlayışı müxtəlif mənaya malik ola bilər,sosial normalar fərqli ola bilər. Sosial normalar öz əksini qanunlarda, adət və ənənələrdə və s. tapır. Yeniyetmələrdə asosial davranış problemi son dövrlərdə tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur. Belə ki, istər güzəran
psixologiyasında, istərsə
də elmi-psixoloji araşdırmalarda həmin problemin müxtəlif cəhətləri barədə ayrı- ayrı fikir və mülahizələr olsa da, onlar heç də müasir dövrdə problemin mahiyyətini tamamilə açmağa imkan vermir. Çünki
6 6 insanlarda, xüsusən də yeniyetmələrdə asosial davranışın təzahürləri müxtəlif tarixi şəraitlərdə eyni şəkildə, eyni intensivlikdə, eyni çalarlarda özünü biruzə vermir. Ona görə də bu və ya digər yaş dövrlərində asosial davranışı şərtləndirən başlıca amillər və onun təzahürləri bir-birindən fərqlənir. Bu, bir sıra mühüm daxili və xarici amillər sisteminin tasirindən asılı olur. Həmin amillər içərisində sosial-iqtisadi, psixoloji, etnik-psixolji, fərdi-psixoloji amillər, eləcə də şəxsiyyətlərarası münasibətlər amili və s. mühüm yer tutur. Asosial davranışa təsir edən həmin mühüm amillər kompleksini nəzərdən keçirərkən maddi-iqtisadi və ictimai-tarixi şərait amili ilə yanaşı fərdin yaş xüsusiyyətləri amili də ön plana keçir. Eləcə də həmin amillərlə yanaşı respublikamızın ərazisinin 20 faizindən çoxunun zəbt edilməsi, bir milyondan çox qaçqın və köçkünlərin yaşayışı bir çox yeniyetmələrdə asosial davranışın məzmun və istiqaməti ilə yanaşı onun intensivlik dərəcəsinə də ciddi təsir gostərmişdir. Son illərdə yeniyetmələrdə davranış pozuntuları son dərəcə aktual problemə çevrilmişdir. Onların bəzi patoloji hal alan formaları, bizim dövrdə müşahidə olunan sürətli fiziki inkişaf və cinsi yetkinliklə şərtlənir. Müasir sosial həyat yarım əsr bundan qabaqkına nisbətən yeniyetmənin sinir sisteminə başqa cür təsir göstərir. Qrup normalarından, rol tələblərindən kənara çıxan davranış onun yaranma səbəbləri nöqteyi – nəzərindən də böyük maraq doğurur. Asosial davranışın öyrənilmə tarixi bu səbəblərin aydınlaşdırılması cəhətdən tamamilə fərqli və müxtəlif tendensiyalarla zəngindir. Bir qrup tədqiqatçılar ekzogen amillərin vacibliyini, digərləri isə, əksinə endogen amillərin üstünlüyünü qeyd edirdilər. Bununla bağlı demək olar ki, yüz il davam edən mübahisələr belə bir fikrə gətirib çıxarmışlar ki, bir qayda olaraq, şəxsiyyətin davranışı həm endogen, həm də ekzogen amillərin ahəngi ilə şərtlənmişdir.
7 7
Ялийева Сара, магистрант Müxtəlif sosial, siyasi, iqtisadi amillər cəmiyyətdə müəyyən kütləvi psixoloji qeyri – stabil vəziyyətə gətirib çıxarır, sosial gərginlik yaradır. Bununla da stressli situasiyaları daha da artırır. Bu isə insanlarda müəyyən xarakter əlamətlərinin kəskinləşməsi ilə nəticələnir. Yeniyetməlik yaş dövrü bu cür stressli situasuyalarda daha tez təsir altına düşən, daha zəif olur. Bu dövrü müəlliflərin çoxu “ikinci doğuluş” kimi təyin edirlər. Həyata daxil olmağa hazır olan şəxsiyyətin doğulması. Konfliktlərin çoxu bu yaş mərhələsinə aid edilir. Yeniyetməlik dövrü böhranlar dövrüdür. Bu yaş dövründə qlobal sayda məsələlər həll olunur: identiklik böhranı (depressiya və suitsidal davranışa meyl), nüfuz böhranı (edip kompleksi – ataya qarşı çıxma), seksual böhran, tənhalıq, yeni sosial normalar qəbul etmək qorxusu, hormonal dissonans. Əsasında neyroendokrin sistemin dəyişilməsi duran bu inkaşaf mərhələsindəki böhran xüsusi kəskinlik və sürəklilik ilə seçilir. 90% yeniyetmələr müəyyən xarakter aksentuasiyası tipinə malikdirlər. Məhz ona görə də yeniyetməlik dövründə bu cür halın tədqiqi indiki dövrdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bütün psixologiya tarixi boyunca dəfələrlə xarakter tipologiyasının qurulması cəhdləri edilmişdir. Onlardan ən erkən və nisbətən məşhuru hələ XX əsrin əvvəllərində alman psixiatrı və psixoloqu E. Kreçmer və V. M. Bexterev tərəfdən təklif olunmuş tipologiyadır. Bir qədər sonra psixoloqlar P. B. Qannuşkin, M. Framer, O. V. Kerbikov, U. Şeldon, daha sonralar isə E. Fromm, K. Leonqard, Q. K. Uşakov, A. Y. Liçko analoji cəhdlər etmişlər. Xarakterin formalaşması mərhələsində onun tipoloji xüsusiyyətləri hələ həyat təcrübəsi ilə səlişləşdirilməmiş və yatırılmamış vəziyyətdə o qədər aydın şəkildə meydana çıxır
8 8 ki, bəzən psixopatiyanı, yəni, xarakter anomaliyalarını xatırladır. Yaşa dolduqca aksentuasiya əlamətləri adətən yumşalır. Bu bizə
“keçici yeniyetməlik xarakterinin aksentuasiyası” barədə danışmağa imkan verir. Xarakterin aksentuasiya tipləri psixopatiyaların tipləri ilə olduqca oxşardır və qismən üst – üstə düşürlər. Xarakterin aksentuasiyası dedikdə, onun ayrı-ayrı əlamətlərinin həddindən artıq güclənməsi nəticəsində daha kəskin surətdə nəzərə çarpması başa düşülür. Psixiatrik müşahidələr göstərir ki, onun əsas tipləri yeniyetməlik yaşında formalaşır. Xarakterin aksentuasiyası isə yeniyetmələrin asosial davranışına çox ciddi təsir göstərir. Məhz buna görə də müasir dövrdə xarakterin aksentuasiyasının yeniyetmələrin asosial davranışına təsiri məsələsinin araşdırılması xüsusi aktuallıq kəsb edir. Hələ aksentuasiyanın tədqiqinin ilk dövrlərində onlarla xarakterin patoloji anomaliyaları arasında sərhəddin qoyulması problemi meydana çıxmışdır. V. M. Bexterev (1886) “psixopatiya ilə normal vəziyyət arasındakı keçici halları” qeyd edirdi. P. B. Qannuşkin (1933) bu cür halları “latent psixopatiya”, M. Tramer (1949), O. V. Kerbikov (1961) “psixopatiyadan əvvvəlki”, Q. K. Uşakov (1973) “normal xarakterin kənar variantları” adlandırırdılar. Bir çəx digər adlar da təklif olunmuşdur. Lakin alman psixoloq və psixiatrı, Berlin universitetinin nevroloji klinikasının professoru Karl
Leonqardın termini – “xarekterin aksentuasiyası” daha geniş yayılmışdır. Xarekter şəxsiyyətin bazisi hesab olunur, o, əsasən yeniyetməlik dövründə, şəxsiyyət isə bir tam kimi artıq yaşa dolduqca formalaşır. Ona görə də yeniyetməlik dövrü üçün “xarakterin aksentuasiyası” anlayışı daha dəqiq hesab olunur.
9 9 İ nkluziya, inkluziv təhsil və onun tarixi Nəsirova G.Ə., магистрант Məktəb insanın yalnız bilik aldığı bir məkan deyil-bu məkanda həmin insan həm əqli, həm psixi, həm də sosial baxımdan formalaşır. Bu baxımdan məktəbin uşaqların həyatında oynadığı rol önəmlidir. Məktəbin işinin uğurluluq şərtlərindən biri də düzgün qurulmuş təhsil sistemidir. Təhsilin məqsədi təhsil alanların müəyyən ictimai statusa malik olmağından və öz sosial əhəmiyyətini təsdiq etməkdən ibarətdir. Amma biliklər əldə etmək, həmin bilikləri təkmilləşdirmək, öz ictimai əhəmiyyətini təsdiq etmək, cəmiyyətdə müəyyən mövqe tutma arzusu heç də hamı üçün reallığa çevrilmir. Belə insanlar arasında sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar da vardır. Araşdırdığımız, tədqiq etdiyimiz inkluziya bu uşaqlar üçün müəyyən imkanların açılmasını nəzərdə tutur. İnkluziya ingilis dilindən tərcümədə “daxil olma”, “qoşulma” deməkdir. İnkluziya sağlamlıq imkanları məhdud olan təhsil alanların öz güclərinə inamlarını artırmağa, həmçinin onları digər uşaqlarla birgə məktəbdə təhsil almağa stimullaşdıran cəhddir. İnkluziya yalnız xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların cəhdlərini həyata keçirməyə kömək etmir. Belə uşaqlar sırasına həmçinin müxtəlif mədəniyyətlərə malik, həyat tərzlərinə görə bir-birindən fərqlənən, başqa dillərdən olan, təhsilə müxtəlif maraqları və imkanları olan uşaqları da aid etmək olar.
Belə uşaqlara informasiyanın ötürülməsi üsullarında müxtəlif modifikasiya və variantlar lazımdır. İnkluziv yanaşma uşaqların müxtəlif təhsil tələbatlarını başa düşməyi və təhsil prosesində tam iştirakla, ictimaiyyətin cəlb
edilməsi vasitəsilə təhsildə seqreqasiyanın və diskriminasiyanın aradan qaldırılması ilə bu tələbatlara müvafiq xidmətlərin verilməsini tələb edir. İnkluziv təhsil bütün təhsil alanlara böyük həcmdə məktəbəqədər və məktəb həyatında
10 uşaq baxçası, maktəb və universitet kollektivində iştirak etməyə imkan verir.Bu təhsil sistemi təhsil alanların bərabər hüquqluluğunu, kollektivin bütün
işlərində iştirakını stimullaşdırmağa yönəldilmiş resurslara malik olub, təhsil alanlara ünsiyyət üçün lazım olan qabiliyyətlərin inkişafına yönəldilmişdir. İnkluziya və inteqrasiya anlayışları arasındakı fərqə baxaq. “Bu anlayışlar eynidirlərmi?” sualına cavab kəskin olaraq
“Yox”-dur. İnteqrasiya şagirdlərin məktəbin xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması prosesidir. İnkluziyada isə məktəb şagirdlərə, onların təhsil ehtiyaclarına uyğun şəkildə dəstək vermək üçün tədris istiqamətini qurur. Məhdud imkanları olan uşaqların təlim və təhsil prosesinin tarixi dövrünü üç mərhələyə ayırmaq olar: I.
XX əsrin əvvəlləri və 60-cı illərin ortaları-“tibbi model” → seqreqasiya. II.
ortalarına qədər-“normallaşdırma modeli” →inteqrasiya III.
dövrə qədər- “sosial model” → qoşulma İctimai həyatın humanistləşməyə meyl cəhdi dünya müharibələrindən sonra vəhşiliyə və dəhşətə cavab kimi başlamışdır. Bəşəriyyət bütün dünyaya təsir edəcək bir üsul axtarırdı və bu üsullardan birincisi BMT-nin yaradılması oldu. BMT-nin bu istiqamətdə olan bir neçə hüquqi aktlarını sadalayaq: “İnsan hüquqlarının ümumi bəyannaməsi” (1948), “Uşaq hüquqları bəyannaməsi” (1959), “Uşaq hüquqları barədə konvensiya” (1989), “Uşaqların hüquq və müdafiəsinin təmin edilməsinin ümumdünya bəyannaməsi” (1990), “Əlilliyi olan insanlar üçün bərabər imkanların yaradılmasına dair standart qaydalar” (1993) və nəhayət 1994-cü ildə Salamankada inkluziv təhsilin inkişafı üçün qəbul edilmiş bəyannamə.
11 11 Nəzəriyyədə və praktikada real dəyişikliklər 1960-cı ilin ortalarında psixiatrik xəstəxanaları himayəyə alan dövlət müəssisələrinin ləğv edilməsilə başladı. Bu müəssisələrin sakinlərinin dünyadan təcrid edilmələri, inkişafı stimullaşdıran şərtlərin olmamasında, sevginin, qayğının olmaması, çox vaxt qəddar rəftarın mövcudluğunda, insan hüquqlarının kobud surətdə pozulmasında sübut olunurdu. Aydın oldu ki, bağlı şəraitdəinsanın qabiliyyətləri ölgünləşir,ünsiyyət dairəsi daralır, özünüqiymətləndirməsi aşağı düşür, tam dəyərli həyata olan yollar həmişəlik bağlanır. Məhz bu vaxtlarda tibbi modelin qanunauyğunluğunda şübhələr yaranmağabaşladı. Bu modelə əsasən məhdud imkanları olaninsanlara uzunmüddətli müalicə tələb olunurdu və bunun üçün ən yaxşı yer xüsusi müəssisələr idi. Yaranmış vəziyyətə cavab kimi bir çox ölkələrdə ilk növbədə ABŞ, Böyük Britaniya, İsveç və İtaliyada bütün sistemi dəyişmək və bu sistemi daha da insansevər etmək üçün çağırış səsləri yayıldı. Nəticədə qərbdə yetim evləri demək olar ki, yoxdur. Belə ki, İngiltərədə inkişafında yayınma ilə doğulan uşağa malik 90%-dən çox ailələr onları evdə tərbiyə edirlər. Digər uşaqları isə ya övladlığa götürür ya da hami ailələrə verirlər. Böyüklər üçün bir çox ölkələrdə artıq ləğv olunub və ya ləğv olunmaq üzrədir. Qeyd etmək lazımdır ki, inkişaf pozuntuları olan uşaqların imkanlarının anlaşılması və onların dəstəklənməsi üçün yeni sistemin təşkilinə XX əsrin ortalarında keçirilən elmi tədqiqatlar böyük təsir etmişdir. Bağlılıq və xüsusi pedoqogika sahəsində olan bu tədqiqatlar intellekt pozuntusu olan uşaqların potensial imkanlarının aşkarlanması və bütün uşaqların potensial imkanlarının aşkarlanması və bütün uşaqların öyrənə bilməyə qadir olması faktının qəbulu ilə bağlıdır. Ötən əsrin 70-ci illlərində Skandinaviyada tibbi modelin əsasında duran təsəvvürlərin alternativi kimi “normallaşdırma” anlayışı meydana çıxdı. Bu anlayış ABŞ və Kanadada qəbul
12 edilmiş və inkişaf etmişdir. Normallşdırma modeli aşağıdakı hallara gətirib çıxarırdı:
münasibətini dəyişmək üçün cəmiyyətə təzyiq göstərmək
təhsil almaq və öz gücünü səfərbər etmək üçün uşağa təzyiq göstərmək Tədricən bu konsepsiya da şübhə doğurmağa başladı. Bu konsepsiya uşağın məktəb və cəmiyyət tərəfindən qəbul edilməyə hazırlığını güman edirdi. Amma cəmiyyət tez bir zamanda dəyişə bilməzdi. Belə bir şəraitdə isə inteqrasiyanın sosial deyil, fiziki tərkibindən söhbət gedə bilərdi. Hazırki dövrdə məhdud imkanları olan insanlara dəstək xidmətinin inkişafı ideoloji olaraq “sosial model”-lə müəyyən olunur. Bu modelə əsasən insan ailənin həyatında iştirak etmək, məktəbdə oxumaq, işləmək üçün hazır olmağa borclu deyil. Diqqət daha çox mühitin onun imkanlarına adaptasiya olunmasına, onun qabiliyyətlərinin inkişafı üçün sosial əlaqələr sisteminin yaranmasına ayrılır. “Qoşulma” anlayışı bu modelə keçidlə bağlıdır. İnteqrasiyadan fərqli olaraq “qoşulma” hər bir qrupun qismən muxtariyyətinin saxlanılmasını nəzərdə tutur. Bu ideologiyaya görə ənənəvi dominantlıq edən qrup üçün xoş olan təsəvvürlər və davranış tərzi düşüncələrdə və adətlərdə pluralizmə yol verə bilən obrazda şəklini dəyişməlidir. Beləliklə ingilis dilli ölkələrdə “qoşulma” termini inteqrasiya termininini əvəz etməyə başladı. İngilis dilində “include” “daxil etmək”, “tərkibində olmaq”, “ehtiva etmək” deməkdir. “İnclusion” sözü yalnız təhsilə deyil, həm də insanın cəmiyyətdəki yerinə yeni baxışı ifadə edən termin kimi təqdim olunur. İnkluziv təhsilin təcrübəsinin əsasında hər bir təhsil alanın fəaliyyətinin qəbul edilməsi durur. Bu səbəbdən təhsil hər bir uşağın özünəməxsus təlabatlarını təmin edə bilmək şəklində təşkil edilməlidir.
13 13 Maraqlıdır ki, inkluziya istiqamətində ən qəti və tez dəyişikliklər dünyanın kasıb ölkələrində müşahidə olunur. Uqanda və ərəb ölkələrində məhdud imkanları olan uşaqların inteqrasiyası ilə bərabər qızların da ümumtəhsil məktəblərinə inteqrasiya halları baş verir. Bu dinamika YUNESKO-nun proqramının adı çəkilən ölkələrdə effektiv fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Müasir tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bu istiqamətdə mükəmməl qanunvericiliyə malik ölkələr sırasına Kanadanı, Kipr, İsveç, Norveç, İspaniya, ABŞ və Böyük Britaniya kimi ölkələri aid etmək olar. Amma mükəmməl qanunvericiliyin olması heç də bu təhsilin dəstəklənməsi və işləməsi demək deyil. Təcrübə göstərir ki, yalnız mükəmməl qanunvericiliyin mövcudluğu kifayət etmir. Məsələn, Almaniya mükəmməl qanunvericilik bazasına malikdir amma əksər intellektual pozuntulu uşaqlar xüsusi məktəblərdə oxuyurlar. İnkluziv təhsilin inkişaf səviyyəsinə valideynlərin aktivliyi təsir edir. Belə ki Niderlandda Daun sindromlu uşaqların valideynlərinin dövlətin təhsil siyasətinə ciddi etirazları olmuşdur. Və hazırki dövrdə onlar məhz onlar övladlarının ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai siniflərinə qəbul olmasına nail olmuşlar. Cəmiyyətdə mövcud maneələrin ləğv edilməsi üçün hamıya bərbər imkanlar təmin edilməlidir. Diskriminasiyadan qaçmaq üçün bu prosesi ailədən və təhsil sistemindən başlamaq lazımdır. Ədəbiyyat: 1.
2.
А.Н. Конотлева, Т.Л. Лещинская- Интегрированное обучение детей с особенностями психофизическое развития. Минск, 2003 3.
4.
Включающее образование. История и международ- ный опыт (статья Наталъей Грозной)
14 14
5.
Richard Rieser of Disability Equality in Education (пе- ревод Вячеслава Котова, РООИ “Перспектива”, Мо- сква )
Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|