Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
İşıq mikroskopları. Müasir işıq mikroskopları
hüceyrə və onun komponentlərini 3600 dəfə böyüdür 12 (şəkil 4). Mikroskopun böyütmə imkanı işıq şüalarının görünən spektrlərindən istifadə etməklə onun linzaları və mikroskopun obyektivinin aperturasından asılı olub, aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir: sin 61 , 0 n a a - mikroskopun böyümə imkanı - işıq dalğasının uzunluğu n –işıq sındırma əmsalı -şüaların difraksiya bucağıdır. Şəkil 4. Müasir işıq mikroskopu Məxrəcdə göstərilən sin n -göstəricisi hər bir obyektiv üçün dəyişməz rəqəm olub, apertura rəqəmi adlanır. Bu rəqəm hər bir mikroskopun üzərində qeyd 13 olunur. Apertura rəqəmi nə qədər çox olsa mikroskopun böyütmə imkanı o qədər çoxalır. Odur ki, mikroskopdan istifadə etdikdə onun böyütmə imkanını artırmaq olar. Bunun üçün obyektivin apertura rəqəmini artırmaq və işıq dalğasının uzunluğunu qısaltmaq lazımdır. Obyektivin apertura rəqəmini artırmaq üçün immersion obyektivlərindən istifadə etməklə tədqiq edilən obyektlə obyektiv arasına bir damla immersiya məhlulları-su (n = 1.33), qliserin (n = 1,45), kedr yağı (n = 1.55) əlavə olunur. Adi obyektdən istifadə etdikdə isə obyektlə obyektiv arasında hava olur ki, onun da işıq sındırma əmsalı 1 n -dir. Beləlikə, düsturda məxrəcin qiymətini artırmaqla kəsrin qiyməti azalır, deməli mikroskopun da böyütmə imkanı artır. İşıq dalğasının uzunluğunu azaltmaqla da mikroskopun böyütmə dərəcəsini artırmaq olar. Bunun üçün isə işıq mənbəyi kimi dalğa uzunluğu qısa olan (0,290 mkm) ultrabənövşəyi şüalardan istifadə edilir. Lakin mikroskopların böyütmə imkanını müəyyən hüduda qədər artırmaq olar. Müasir mikroskoplarda görünən ən kiçik hissə dalğa uzunluğunun 1/3 hissəsi ölçüsündə olur(Şəkil 5). 14 Şəkil 5. Müasir işıq mikroskopu (son modellərdən biri) Bu o deməkdir ki, dalğa uzunluğu 0,400-0,750 mkm olan görünən işıqlardan istifadə etməklə 0,2-0,3 mkm ölçüsündə obyekti mikroskop altında görmək mümkündür. Hazırda işıq mikroskoplarının müxtəlif (BTM-1, BTM-2, BTM-3, BTM-6 və s.) markaları mövcuddur. Bu mikroskoplarda obyekt görünən işıqla işıqlanır. Bu mikroskoplardan hüceyrənin quruluşunu, morfologiyasını öyrənmək üçün istifadə olunur. Lakin bu mikroskoplarla adətən fiksə edilmiş hüceyrələr öyrənilir. Mikroskopun böyümə dərəcəsini artırmaqla heç də hüceyrədə mövcud olan bütün quruluş elementlərini müşahidə etmək mümkün deyil. Ona görədə fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif olan hüceyrələri öyrənmək üçün mikroskopiyanın fərqli üsullarından istifadə olunur. |