Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи

 
 
P
EROKSİSOMLAR 
     
Peroksisomlar-xaricdən  tək qatlı membranla əhatə 
olunmuş,  diametri  0,3-1,5  mkm  olan  vakuollaşmış 
törəmələrdir.  Peroksisomlar  lizosomları  xatırladan 
orqanoidlərdir,  lakin  15-ə  qədər  endogen  peroksidlərin  
parçalanması  üçün  lazım  olan  fermentləri  peroksidaza, 
katalaza və s. daşıyır. Elektron mikroskopunda sferik və 
ellipsvari  möhkəm  əsası  olan  qovuqcuqlar  şəklində 
görünür.  Saya  endoplazmatik  şəbəkədən  qovuqcuq 
şəklində  ayrılaraq  yaranır.  Sonradan  bu  qovuqcuqlara 
ayrıca  sitozolda  və  yaxud  endroplazmatik  şəbəkədə 
sintez  olunan  fermentlər  miqrasiya  edir.  Mərkəzində 
özək  və  ya  nukleoid  yerləşir.  Özək  yerləşən  hissədə 
xüsusən  qaraciyər  hüceyrələrinin  perioksisomlarında, 
fibril  və  qovuqcuqlardan  ibarət  kristalvari  strukturlar 
görünür. 
Peroksisomlar 
ibtidai 
orqanizmlərdə 
(amyöbalarda,  maya  göbələklərində)  ali  bitkilərdə 
onların  embrional  toxumalarında  (endosperm)  və  yaşıl 
hissələrində  həm  də  adi  onurğalı  heyvanların  qaraciyər 

---

 
157 
və  böyrək  hüceyrələrində  təsadüf  edilir.  Məsələn, 
siçovulların  qaraciyər  hüceyrələrində  peroksisomların 
sayı 70-100 arasında dəyişir. 
Çox  vaxt  peroksisomlar  endoplazmatik  şəbəkənin 
membranı  ilə  sıx  birləşmiş  şəkildə  olur.  Amma  yaşıl 
bitkilərdə  isə  peroksisomlar  mitoxondri  və  plastidlərlə 
sıx əlaqədə olur. 
İlk  dəfə  peroksisomlar  qaraciyər  və  böyrək 
hüceyrələrindən  alınmışdır.  Peroksisom  fraksiyalarında 
hidrogen-peroksidin  metobalizmi  ilə  əlaqədər  olan 
fermentlər  alınmışdır.  Bu  fermentlər  (oksidaza,urat-
oksidaza,  oksidaza  –  d  aminturşusu)  amin  turşularını 
oksidləşdirib  dezaminləşdirəcək  fermentlərə  aiddir, 
onların  fəaliyyəti  nəticəsində  hidrogen  peroksid  və 
katalaza  əmələ  gəlir,  katalaza  sonradan  hidrogen 
peroksidi 
parçalayır. 
Qaraciyər 
hüceyrələrinin 
peroksisomlarında  katalazanın  miqdarı  matriksdə 
yerləşən bütün zülalların 40%-ə çatır. 
Peroksisomların funksiyası: 
1.
 
Mitoxondrilərlə  bərabər  oksigen  sərf  edən 
orqonoidlərə 
aiddir. 
Nəticədə 
güclü 
oksidləşdirici olan  hidrogen-peroksid yaranır; 
2.
 
Katalaza  fermentinin  köməyi  ilə  peroksidin 
artığını  parçalayır  və  nəticədə  hüceyrəni 
ölümdən qurtarır; 
3.
 
Peroksisomların 
özlərində 
sintez 
olunan 
peroksidlər  vasitəsilə  ekzogen  mənşəli  toksik 
maddələri  parçalayır  (detoksikasiya).  Belə 
funksiyaları  qaraciyər  və  böyrək  hüceyrələri 
yerinə yetirir; 

---

 
158 
4.
 
Hüceyrənin 
metobalizmində 
iştirak 
edir: 
peroksisomların  fermentləri  yağ  turşularının 
parçalanmasını kataliz edir, amin turşularının və 
digər maddələrinin mübadiləsində iştirak edirlər. 
Peroksisom  xəstəlikləri  adlanan  patalogiyalar 
mövcuddur, 
bunlar 
peroksisom 
fermentlərinin 
deffektləri  ilə  xarakterizə  olunur.  Uşaqlıq  dövründə 
ölümlə nəticələnir.