Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи

j                                                q 
 
Şəkil  45.  Hüceyrə  mərkəzinin  quruluşu.  a  –  mikroşəkil: 
askaridin  bölünən  yumurta  hüceyrəsində  hüceyrə  mərkəzi; 
b–sxem, c–elektron mikroskopundan çəkilmiş mikrofoto: 1 – 
aktiv 
ana 
sentriol, 
ondan 
şüa 
şəkilli 
polyar 
mikroborucuqlar  uzanır  (2);  3  –  aktiv  olmayan  qız 
sentriollar  (Y.S.Çençova  görə);  q  –  ana  sentriolların 
tripletləri (K. de Dyuva görə). 
 
      а                                                                  б 

---

 
174 
Diplosomlarda  qız  sentriollar  bir-birinə  nisbətən 
perpendikulyar yerləşirlər. Hər sentriol dairəvi yerləşən 
9 triplet mikroborucuklardan ibarətdir 
Sentriolların  tərkibinə  mikroborucuqdan  əlavə 
tərkibi  dienin  zülallardan  ibarət  «qulp»  adlanan  və 
qonşu  tripletləri  körpü  şəkilli  bir-birinə  birləşdirən 
srukturlar  var.  Mərkəzi  mikroborucuqlar  yoxdur. 
Sentriolların 
quruluşunu 
bu 
düsturla-(9+3)+0 
göstərmək  olar.  Eyni  zamanda  hər  mikroborucuqlar 
tripletisferik  formalı  strukturla-satellitlərlə  bağlıdır. 
Satellitlərdən  hər  tərəfə  mikroborucuqlar  ayrılır, 
nəticədə  sentrosfer  əmələ  gəlir.  Hüceyrə  mərkəzi 
yerləşən  bütün  hüceyrələr  üçün  borucuqlar  qrupunun 
sayı  sabitdir.  Hüceyrə  mərkəzinin  kimyəvi  tərkibi 
haqqında  məlumat  azdır.  Əsasən  məlumdur  ki, 
sentriollarda  karbohidratlar,  zülallar,  az  miqdarda 
lipidlər və çox az miqdarda RNT və DNT var.  
Hüceyrə  mərkəzi  hüceyrənin bölünməsində  böyük 
rol  oynayır.  İnterfaza    mərhələsində  ikiləşmiş 
sentriollar,  profaza  mərhələsində  hüceyrənin  qütblərinə 
çəkilirlər.  Qütblərə  çəkiləndə  sentriolları  birləşdirən 
sentrodesmozalardan  iy  telləri  və  ya  bölünmə  vətərləri 
formalaşır. Sonra isə iy telləri xromosomların sentromer 
nahiyyələri  ilə  birləşərək  onların  qütblərə  çəkilməsi 
prosesində  iştirak  edirlər.  Bunlarla  bərabər  bir  çox 
tədqiqatlarda  göstərilmişdir  ki,  ibtidai  orqanizmlərdə 
kirpik  və  qamçıların  formalaşması  da  sentriollarla 
bağlıdır. Qeyd edilən stukturlar bazal cisimcikdən və ya 

---

 
175 
kinetosomdan  inkişaf  edirlər.  Bütün  bu  müşahidələrə 
əsasən  hələ  keçən  əsrin  sonunda  belə  bir  hipotez  irəli 
sürülmüşdür  ki,  sentriollar  və  bazal  cisimcik  ya  iy 
tellərinin  əmələ  gəlməsində,ya  kirpik  və  qamçıların 
formalaşmasında iştirak edirlər, ya da hər iki funksiyanı 
eyni  vaxtda  yerinə  yetirirlər.  Elektron  mikroskopik 
tədqiqatlar  göstərdi  ki,  sentriolların  quruluşu,  kirpik  və 
qamçıların  əsasında  duran  bazal  cisimciyin  quruluşuna 
oxşardır.  Sentriolların  və  bazal  dənəciyin  funksiyası 
hərəkətlə  bağlıdır,  yəni  onlar  hüceyrə  bölünən  zaman 
xromosomların  qütblərə  çəkilməsində  və  hüceyrələrin 
özlərinin  hərəkətində  (kirpikli  və  qamçılı  hərəkət) 
iştirak edirlər.