Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи

 

---

 
151 
LİZOSOMLAR. 
 
Lizosomlar  ilk  dəfə  De  Dyuv  tərəfindən  1955-ci 
ildə  elektron  mikroskopu  vasitəsilə  kəşf  edilmişdir. 
Ölçüsü  0,2-0,4  mkm  olan  torba  şəkilli  struktur  olub,  7 
nm  qalınlığında  bir  qat  membrana  malikdirlər. 
Lizosomlar  öz  başlanğıcını  diktiosomlardan  alır. 
Onların  içərisində  60-a  qədər  fəal  fermentlər:  turş 
fosfotaza,  nukleoaza,  turş  ribonukleaza,  proteazalar, 
qlikozidazalar 
(B-qlükuronidaza, 
B-qalaktoidaza), 
esteraza  və  s.  vardır.  Ümumiyyətlə  bu  fermentlər 
hidrolitik  fermentlər  olub,  zülalların,  yağların, 
karbohidratların, nuklein turşularının və daha mürəkkəb 
maddələrin  parçalanmasında  iştirak  edir.  Lizosom 
membranı fermentlərin hüceyrəyə qarışmasının qarşısını 
alır.  Hüceyrədəki  lizosomlar    morfoloji  cəhətdən  bir-
birindən fərqlənirlər (şəkil 41). 
 Onların içərisində dörd tip lizosom ayırd edilir: 
1.
 
İlkin lizosomlardır, onların ölçüsü 100 nm olub, 
içərisi  turş  fosfataz  ilə  zəngin  olan  struktursuz 
maddə  ilə  doludur.  Bunlar  diktiosomlardan 
başlanğıc alır; 
2.
 
 Sonradan  yaranan  lizosomlar.  Bunlar  ilkin 
lizosomların 
faqositə 
olunan 
hissəciklə 
qarışmasından əmələ gəlir; 
3.
 
Autofaqosom;  
4.
 
Qalıq cismi. 
 
   Göstərilən  bu  formalar  lizosomun  fəaliyyəti  ilə 
əlaqədar olaraq yaranır. 

---

 
152 
Hüceyrədə  bərk  cisimciklərin,  qida  maddələrinin, 
ölmüş  toxuma  hissələrinin  udulub,  sonra  hüceyrə 
daxilində  həzm  olunması  prosesi  faqositoz  adlanır. 
Faqostitoz  zamanı  sitoplazmatik  membran  udularaq 
maddə  ilə  birlikdə  hüceyrənin  daxilinə  doğru  çökür  və 
faqositoza  uğrayan  hissəcik  ətrafında  qovuqcuq  əmələ 
gəlir.  Ona  faqosom  deyilir.  Bu  zaman  ilkin  lizosomlar 
faqosoma yaxınlaşaraq möhtəviyyatın faqosoma tökür və 
həzm  vakuolu  yaranır.  Hüceyrə  daxili  həzm  vakuolu 
sonradan  yaranan  nisbətən  iri  lizosomdur.  Lizosomun 
fermentlərin təsirindən həzm vakuolundakı qida maddələri 
parçalanaraq hüceyrə tərəfindən mənimsənilir. 
Lakin  faqosomdakı  bəzi  maddələr  tam  həll  olmur. 
Bu  zaman  lizosomlar  telelizosom  və  ya  qalıq  cisminə 
çevrilir.  Lipid  təbiətli  maddələrin  qalığı  hüceyrədə  qatlı 
cisimcik kimi onun ömrünün axırına qədər saxlanılır. 
Piqment  maddələri  də  hüceyrədə  axıra  kimi 
saxlanılır.  Məsələn,  insanda  qocalma  ilə  əlaqədar  olaraq 
beyin, əzələ, qara ciyər hüceyrələrində piqmentlər toplanır 
və  hüceyrənin  ömrünün  sonuna  kimi  saxlanır.  Bunlar 
qocalma piqmenti olan lipofussinlərdir. 
 
 
 

---

 
153