B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

10-rasm. Gen.
Genetika taraqqiyotiyetti bosqichni o ‘z ichiga oladi:
1. Avstriyalik monax Grigor Mendel (1822-1884) irsiyat qonun- 
larini ochdi. M endelning tadqiqot natijalari garchi 1865-yilda bosilib 
chiqqan bo‘lsada, o ‘ziga hech qanday e ’tibomi tortmadi. 1900-yilda 
bu ilmiy haqiqat qaytadan kashf etildi.
2. Avgust Veysman (1834-1914) jinsiy hujayralar organizmdan 
ayro holda mavjud bo‘lishini ko‘rsatdi.
3. Gugo de Friz (1848-1935) diskret o ‘zgaruvchanlik asosini tash­
kil etuvchi irsiy (mutatsiya) chatishish mavjudligini kashf qildi. Yangi 
turlar chatishish natijasida paydo bo'lgan deb faraz qildi.
4. Tomas Morgan (1866-1945) irsiyatning xromosomaviy nazari- 
yasini yaratdi. Unga ko'ra, har bir biologik turga o'zining tayinli soni- 
dagi xromosoma mos keladi.
5. G.M eller 1927-yilda genotur rentgen nurlari ta’siri ostida 
o ‘zgarishini kuzatdi. Bu gen injeneriyasi deb ataluvchi hodisaga olib 
keldi.
6. Dj. Bill va E.Tatum 1941-yilda biosintez jarayonlarining gene­
tik asosini aniqladilar.
7. Djeyms Uotson va Frensis Krik DNKning molekulyar struk- 
turasi modelini va uning replikatsiya mexanizmini taklif qilishadi.
DNK - irsiy m a'lum otlarni tashuvchi hisoblanadi.
25 yoshli Uotson AQSFIdan Kembridjga 1953-yilda kelib, oqsil- 
larning strukturasini o ‘rganish bilan shug'ullanishi lozim edi. Lekin
76

---

bu ishni o ‘zi uchun og‘ir deb hisoblab, Krik bilan yaqinda olingan 
DNK rentgenogrammalari haqida suhbatlashib vaqtini o'tkazdi. 
Qizig‘i shundaki u DNK ni bir necha hafta ichida rasshifrovka qilish- 
ga muvofiq bo‘ldi [10].
Agar DNK ni kitobga o ‘xshatsak, unda aminokislotalar so‘zlami, 
bakteriyalar alohida tomni, inson esa ulkan ensiklopediyani eslatadi.
Viruslar odatdagi oqsil molekulalaridan minglab marta katta bo‘ lib, 
ular oziqlanmaydilar va o ‘smaydilar. Oqsil hujayrasida ko‘paya oladi
Virus boshcha va dumli spiralga ega. Spiral prujinasi qisqargach, 
dum xuddi ignadek hujayra ichiga sanchiladi. Nay ichidan DNK hu- 
jayraga sochiladi. K o‘pincha bir necha minutdan so‘ng hujayra uzila- 
di va yuzlab virus zarrachalari chiqib keladi. Ular yangi hujayralarga 
tashlanadilar. Virus hujayrada xuddi davlat to ‘ntarishiga o ‘xshash in- 
qilob yaratadi.
Genetika - biz o'zim izda o ‘tgan ajdodlarimiz va butun tabiat haqi­
dagi maMumotlami saqlashimizni isbot qildi.