B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

Kimyoviy bog‘Ianish deganda, 
atomlar orasidagi o'zaro ta’sir 
natijasida atomlar konfiguratsiyasi paydo bo'lishi, bir turdagi 
molekulalarning boshqa turdagidan farq qilishi tushiniladi.
78

---

11-rasm. Kimyoviy bog‘lanish turlari.
Kvant mexanikasi paydo bo'lgunga qadar atomlar bog‘lanishini 
chaqiruvchi maxsus kimyoviy kuch mavjud, deb qaralgan va bu kuch 
tabiatning boshqa kuchlaridan farqli to ‘yinuvchanlikka ega bo‘lgan 
(1 1-rasm).
Kvant mexanikasi kim yoviy hodisalarni quyidagicha tushunti- 
radi: atom elektron qavatlarning ta'siri kim yoviy bogManishni vu­
judga keltiradi. Agar atom larning konfigurasiyalari bir-biriga to ‘g ‘ri 
kelsa, bitta dumaloq struktura yuzaga keladi, u har bir atom alohida 
olinganiga qaraganda birm uncha katta bo'ladi. To‘yingan molekula 
xuddi shunday olinadi va unga boshqa qandaydir atomlarni biriki- 
shi deyarli kerak bo‘lmaydi. M olekulalarning hosil boMishiga, 
elektron bulutlarning qoplanishiga, yadrolar orasida m a’lum man- 
fiy zaryadlarning hosil bo‘lishiga olib keladi va u molekulani, 
“sem entlagandek” yadrolarni “qoplanish sohasiga tortadi'’. Bu 
ta ’sirlanishning energiyasi 1000 kJ/mol (atom m olekulalarida u -
940 kJ/mol, seziyda - 42 kJ/mol ), bogMar har xil atomlar orasida 
vujudga kelsa kim yoviy b og‘lanishning uch turi eng k o ‘p tarqalgan: 
ion, kovalent, vodorod bog‘lanishlari.
Ion bog‘Ianishda 
bir atom boshqa atomga bir yoki bir necha 
elektronlar beradi va har bir atom m a’ lum sondagi barqaror elektronlar 
soniga ega boMadi. Masalan, xlor atomi tashqi qavati barqaror
79

---

boMishiga bitta atom yetmaydi, natriy atomining tashqi qavati faqat 
bittagina elektron bor. Uni xlor atomi o ‘ziga olganida, natriy atomida- 
gi elektronlarga nisbatan protonlar soni ko‘p bo’lib qoladi. Natriy va 
xlor atomlari musbat va manfiy ionlarga aylanadilar va bir-birlariga 
tortilib osh tuzini hosil qiladi.