B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

6.3. Genetika
Yerda hayot paydo bo‘lishi yuzasidan turli nuqtayi nazarlar mav­
jud. V.N.Vernadskiyning fikriga ko‘ra hayot Yer bilan bir paytda pay­
do bo'lgan. A.N. Oparin esa hayotga qadar, Yerdagi uzoq vaqt davom 
etgan kimyoviy evolyutsiya kuzatilgan deb hisoblaydi. Bu vaqt (3-5 
mlrd yil) ichida murakkab organik moddalar v a
protohujayralar
pay­
do bo‘lgan. Protohujayralar o ‘z navbatida biokimyoviy evolyutsiya- 
sini boshlab bergan.
Tabiiy organik moddalar uch xilda hosil bo'lishi m a’lum. A.I. 
Oparinning fikricha, organik moddalar okeanlarda eng sodda birikma- 
lardan hosil bo‘lgan. Bundagi sintez reaksiyalari uchun lozim bo‘lgan 
energiyani intensiv, quyosh radiatsiyasi yetkazib bergan (asosiy ener- 
giyani ultrabinafsha nurlanishi tashigan). Bu Yerda toki ozon qatlami
70

---

yaratilib. bu nurlanishning asosiy qismini yutib qolmagunicha davom 
etgan. Okeanlarda mavjud bo'lgan ko'p sonli oddiy birikmalar, Yer 
sirtining hududi, energiyaning yetarli ekanligi va vaqtning yetarli 
masshtabi okeanlarda asta-sekin organik moddalar to ‘planib borgan 
deb fikrlash imkonini beradi. Hosil bo‘lgan “dastlabki bulyon”dan 
hayot paydo bo‘lgan bo'lishi mumkin.
Tirik tana tarkibiga kiruvchi istalgan bir murakkab organik birik- 
maning tuzilishi uchun uncha ko‘p bo ‘lmagan manomer bloklar 
to ‘plami (past molekulali birikmalar) lozim: 29 monom er (ulardan 
20 ta aminokislota, 5 ta azotli asoslar) istalgan tirik organizmning 
biokimyoviy qurilishini tavsiflaydi. U aminokislotalardan (barcha 
oqsillar shundan tashkil topadi), azotli birikmalardan (nuklein kis- 
lotalaming tarkibiy qismi), energiya manbayi - glyukozadan, hu- 
jayraning membrasini va energiya zaxirasini yaratishga sarflanadigan 
yog‘lardan tashkil topadi.
Uglerodli birikmalar “dastlabki bulyon”ni hosil qilganlaridan 
so‘ng, endi biopolimerlar paydo boMishi hamda o ‘ziga o ‘xshaganlarni 
ko‘paytirib berish qobiliyatiga ega bo‘lib qolishi mumkin.
Sinergetikaning xulosasiga ko'ra hayotning paydo bo‘lishida ener­
giyaning ahamiyati moddanikidan aslo kam emas, chunki samodagi 
organik birikmalar issiqlik energiyasi, ultrabinafsha nurlar va elektr 
razryadlari energiyalari ta ’sir natijasida hosil bo‘lgan. Buni 1953-yil- 
da amerikalik olim S.Miller tajribalarda isbot etdi. Xulosa o'rnida, or­
ganik birikmalar asosan kosmik fazodagi moddalar va yulduzlarning 
energiyalari hisobiga hosil bo'lgan ekan deyish mumkin.