B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

Silindr va konus shaklidagi predmetlar
rasmini chizish
Siz prizmatik shakldagi narsalar rasmini chizish ustida olib 
borgan mashqlaringiz asosida bir necha xildagi hajmli predmetlar 
rasmini chizishni o‘rganib oldingiz. Bu mashqlar asosida, ya’ni 
ko‘p yoqli prizmalar rasmini chizish jarayonida narsalarning 
sirtini burish bo‘yicha biroz bo‘lsa-da, malakaga ega bo‘ldingiz. 
Endi sirtlar burilgan, lekin bu burilish qirralar asosida emas, 
balki tekis holatda burilishga ega bo‘lgan sirtlardan iborat bo‘lgan 
predmetlar (krujkalar, kastrulkalar, chelaklar, qahvaqaynatgich, 
vaza (ko‘za)lar, kosa, stakan, quvurlar kabi) bilan tanishib 
chiqamiz. Ularning shakllari silindr va kesik konus kabi geometrik 
shakllarga ega bo‘ladi.
Rasmlardan ko‘rinib turibdiki, silindr shaklidagi predmetlar 
ikki — ustki va ostki asosga ega bo‘lgan geometrik shaklga o‘xshash 
holda bo‘lib, bu shakllar uning asosini tashkil etadi. Shu boisdan 
bunday predmetlarning rasmini chizishdan oldin silindr, konus 
va kesik konus shaklining rasmini chizishni o'rganib olish 
foydalidir.
Silindr rasmini chizish. 
Silindming sbakli ko‘p yoqli prizmaga 
o ‘xshash bo'lganligi uchun ham uning rasmini chizish geometrik 
shakllarni chizish kabi bajariladi. A w al silindrning umumiy 
balandligi va eni, so‘ngra, ustki va ostki asosining perspektiv 
ko‘rinishi topiladi. Silindming chiziqli tasviri hosil bo‘lgach, 
kontur chiziqlarni o‘chirib, yorug‘-soyalar asosida bo'yaladi. 
Silindmi bo‘yashdagi shtrixlar xuddi ko‘pyoqli prizmani bo‘yash 
uslubidagidek olib boriladi.
78

---

Konus va kesik konus rasmini chizish. 
Ma’lumki, konusda 
bitta asos, kesik konusda esa ikkita asos bo‘ladi.
Ko‘rinib turibdiki, bu ikki shaklning ko‘rinishi bir-biridan 
farq qiladi.
Konus va kesik konusning rasmini chizish uchun aw al 
umumiy balandligi va enini topib, so‘ngra ulami ostki va ustki 
asoslari yoki konus uchi topiladi.
Konus va kesik konus shaklidagi predmetlar rasmini chizish 
mashqlari kosmik raketa, voronka, qahvaqaynatgich, chelak, sta- 
kan, kosa kabi predmetlaming rasmlarini chizish asosida amalga 
oshiriladi.