B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

VA METODIKASI
M a’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov- 
ning tashabbusi bilan o ‘rta umumta’lim maktablarini isloh qilish 
masalasi mamlakatimiz xalq ta ’limi xodimlari oldiga mas’uliyatli 
vazifalami qo‘ymoqda.
Ta’lim-tarbiya nazariyasi tajribasidan shu narsa m a’lumki, 
umumiy ta ’limning asosiy bosqichi boshlang‘ich sinflar (I—IV 
sinflarda) davri bo‘lib, bola, asosan, shu davrda shakllanadi. 
Chunki, bu davrda bola jismoniy, aqliy va m a’naviy jihatdan 
g‘oyat tez rivojlanadi.
Bu davrda bolalar barcha bilimlar zaminini o‘zida mujassam 
qilib olib, turli fanlardan boshlang‘ich ma’lumotga ega bo‘ladilar. 
Shuningdek, moddiy olamni ko'rish, kuzatish, ulardan olgan 
taasurotlarini tekshirishni o‘rganadilar. Shu boisdan boshlang‘ich 
sinflarda o‘qitiladigan fanlarni chuqur o'rgatish muhim aha- 
miyatga ega.
M a’lumki, tasviriy san’at fani bolalarga tabiat va jamiyat 
qonunlarini, ularning shakli, tuzilishi, rangi, o‘zaro bog‘liqligi 
haqida dastlabki tushunchalami berish bilan juda yoshligidan 
dunyoqarashlarini shakllantiradi va rivojlantiradi.
Tasviriy san’at 1- sinf o‘quvchisiga oddiy chiziq nimadan 
iborat, uni qanday chizish kerak, shakl nima, qanday tasvirla- 
nadi, shakl naturadan olib, daftar yuzasiga qanday tushiriladi, 
barg, o‘simlik, daraxtlar, qush va hayvonlar, ularning tuzilishi 
va ranglari haqida dastlabki ilmiy m a’lumotlarni beradi. Bu 
jarayon II—III va IV sinflarda o ‘sib, takomillashib, rivojlanib 
boradi. Boshlang‘ich sinflardagi tasviriy san’at dasturi narsaning 
o‘ziga qarab rasm chizish, tematik kompozitsiyalar ustida ishlash, 
badiiy-amaliy san’at, haykaltaroshlik, san’at asarlarini idrok 
etish kabi turlami o ‘z ichiga oladi. Ammo dasturda I—II sinflarda 
san’at asarlarini o‘rganish uchun alohida dars soati berilmagan.
158

---

Chunki boshlang‘ich sinfdagi asosiy vazifa narsalar rasmini 
qalamda va bo‘yoqda ishlash malakasini oshirishdangina iborat 
bo‘ladi.
Yangi dasturda suhbat, rangtasvir, grafika (qalamtasvir), hay- 
kaltaroshlik, m e’morchilik, amaliy va dizayndan iborat 6 ta 
yo‘nalishda bilim, malakalar berish ko‘zda tutiladi. Bu yo‘nalish- 
laming o‘quv-tarbiyaviy vazifasi:
1) san’atshunoslik asoslaridan (faoliyatidan);
2) tasviriy faoliyat (naturaga qarab va tasawurlar asosida 
rasm ishlashdan);
3) kompozitsiya faoliyati (mavzuli va bezakli kompozitsiya) 
dan iborat bo‘ladi.
Bu vazifalaming bajarilishi rangtasvir, qalamtasvir (grafik), 
haykaltaroshlik mashg‘ulotlari mazmunida o‘z ifodasini topadi.
I—II sinflarda san’at asarlarini o‘rganish bo‘yicha alohida 
dars soati berilmagan bo‘lsa-da, rasm chizish mashg‘ulotlarida 
bir necha san’at asarlari o‘ziga xos talabda tahlil qilinadi. Ill sinf- 
da 2 soat suhbat o‘tkaziladi. Bunda „San’atda rang, rang turlari, 
sovuq va issiq ranglar“ , „S an ’atda turm ush voqealarining 
tasvirlanishi“ mavzulari o‘rganiladi. Bu mashg‘ulotlarda o‘qituvchi 
bolalar bilimiga, yoshiga qarab san’at asarlarini tanlaydi. Unda 
atoqli rassomlaming manzara, portret, turmush janrida yaratgan 
asarlari tahlil qilinadi.
Suhbatda tabiatda rang, ulaming turlanishi, issiq va sovuq 
ranglar, san’at asarining yaratilishida ulaming tutgan o‘mi, shu­
ningdek, san’at asarlarining janrlarga, turlarga bo‘linishi va tur­
mush janrida yaratilgan asarlaming tuzilishi, undagi ranglaming 
ishlatilishi haqida ma’lumotlar beriladi.