Babayeva d. R

встретился колобок
лису),
gap bolaklari ham noto‘g‘ri joylashtirilgan (inversiya): - 
A
доктора там не было, а волк толко был; И навстречи ети
встретился заяс
va boshq.
Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning nutqini tadqiq etish 
natijalarini sifat jihatdan tahlil etish shuni ko‘rsatdiki, eng ko‘p fikr 
bildirishlar hajmi sevimli ertaklami aytib berish hissasiga, eng kami 
esa, o‘z shaxsiy tajribasidan kelib chiqib, hikoya tuzish hissasiga 
to‘g‘ri keldi.
Fikr bildirish hajmi va nutqning tezkorligi nafaqat bolaning faol 
lug‘at zaxirasini, balki uning «o‘ta tezkor sintez» qila olish qobiliyati­
ni ham tavsiflaydi. Bundan tashqari, fikr bildirish hajmi uning obyekt 
bilan tanishlik darajasidan dalolat bermoqda. Bolalarning biron-bir 
narsa, hodisa haqidagi bilimlari qanchalik chuqur va xilma-xil bo‘Isa, 
ulaming fikr bildirishlari ham shunchalik keng bo‘ladi.
Bolalarning nutqida oddiy gaplar ko‘pchilikni tashkil qiladi. 
Ba’zan «esa», «va» kabi bog‘lovchilar ishtirokida tuzilgan va ba’zan 
esa ularsiz bog‘langan qo‘shma gaplar ham uchrab turadi. Bildirish 
xususiyatiga ko‘ra bolalar hikoyalaridagi aksariyat gaplar darak gap-
177

---

lardir, nutq bir xil ohangda jaranglaydi, ko‘pincha so‘zlar o‘rtasidagi 
sintaktik bog‘liqlik, ya’ni: gapdagi so‘zlar tartibi, inversiya buzilishi- 
ga oid xatoliklarga yo‘l qo‘yiladi.
Hikoya qilib berishda so‘z birikmalarini tuzishda xatoliklarga yo‘l 
qo‘yilishi kuzatildi.
- eganing kesim bilan noto‘g‘ri bog‘lanishi: keldi quyon;
- aniqlovchining aniqlanuvchi so‘z bilan noto‘g‘ri bog‘lanishi: 
uchradi 
ayiq,
uchradi 
tulki;
-
kelishikda va kelishik-gap boshqaruvidagi xatoliklar: sayrga ayiq 
bilan chiqdik.
Bolalar fikrlarining tahlili shuni ko'rsatdiki, ular nutqida aniq 
ma’noli otlar ustunlik qiladi. Nutqni otlar bilan boyitish quyidagi sha- 
roitlar ta’sirida ro‘y beradi: bola o‘zi uchun qandaydir ahamiyatga 
ega bo‘lgan narsalaminggina nomlarini o‘zlashtirib olmoqda; unga 
tanish narsalar va shaxslar ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.