Baburnamə 3
BİR İNTRİQANIN ORTAYA ÇIXARILMASI
Yüklə 5,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
- BABURNAMƏ
|
BİR İNTRİQANIN ORTAYA ÇIXARILMASI
İki mənzildən sonra Cahangir Mirzə gəlib qulağıma (152 b) gizli bir sözü olduğunu söylədi. Yalnız qaldıq. Mənə belə dedi: «Baqi Çağanyani mənim yanıma gəlib dedi ki, padşahı yeddi-səkkiz və ya on adamla Sind ça- yının o biri üzünə keçirək və sizi padşah edək».
1 Aşçılıq, yaxud bavurçuluq: hökmdar sarayında mətbəxdə çalışanlara məxsus rütbə. Bəkavulluqdan [yeməklərə nəzarət edən şəxsin ünvanı] aşağı dərəcədə bir rütbə.
BABURNAMƏ
165 «Bu fikirdə olan daha kimlər var?» deyə soruşdum. «Mənə Baqi bəy indi söylədi, başqalarını bilmirəm» dedi. «Daha başqaları varsa, onları da öyrənin. Bəlkə də Seyid Hüseyn Ək- bər, Sultan Əli Çöhrə ilə Xosrov şaha mənsub bəy və igidlərdən də bəziləri vardır» dedim. Gerçəkdən də, Cahangir Mirzə bu dəfə fövqəladə yaxşı hərə- kət etmiş və qardaşlığın gərəklərini yerinə yetirmişdi. Cahangir Mirzənin bu hərəkəti mən Kahmərddə ikən və o da bu bədbəxt hərifin azdırmalarına və fəsadına qapılmışkən ona qarşı elədiyim yaxşı hərəkətin cavabı idi. O yurddan qalxıb təkrar bir yurda enəndə əsgər arasında atı işə yara- yan adamlar Cahangir Mirzənin komandanlığına verilərək o civarda oturan əfqanlara axın etmək üçün göndərildi. Bu yurdlarda əsgərin atı daha çox ge- ri qalmağa başladı. İki üç-yüz atın geri qaldığı günlər olurdu. Bir çox yaxşı adam atsız qaldı. Mənim yaxşı içkilərimdən olan Şah Mahmud Oğlaqçının atları tamamən geri qalıb özü də piyada gəldi. Qəznəyə qədər əsgərin atları- nın vəziyyəti bu şəkildə davam etdi. Üç-dörd mənzildən sonra Cahangir Mirzə bəzi (153 a) əfqanlara axın edərək bir qədər qoyun gətirdi. Bir-iki mənzildən sonra Abi-İstadəyə gəldik. Önümüzə böyük bir çay çıxdı. Çayın o tərəfindəki çöllər heç görünmürdü. Su sanki göylə birləşmiş kimi görünürdü. Sərabın o üzündəki dağlar və təpələr necə asılıymış kimi görünürsə, suyun o biri tərəfindəki dağlar və təpələr də yerlə göy arasında asılıymış kimi görünürdü. Burada yığılan sular Kəttəvaz vadisi, Zürmət va- disi, Qəznə çayı və Qarabağ çayırına yağan bahar yağışlarının selləri və yaz- da su daşanda suvarmadan artan sular imiş. Abi-İstadəyə bir küruh yaxınlaşanda qəribə bir şey gördük: bu su ilə göy arasında şəfəqə bənzəyən qıpqırmızı bir şey görünür və təkrar yox olur- du. Yaxınlaşıncaya qədər bu vəziyyət davam etdi. O zaman anlaşıldı ki, bunlar bağlan [vəhşi qazlar] imiş. On min, iyirmi min deyil, daha çox qaz vardı. Bu qazlar uçub qanad açanda qırmızı tükləri bəzən görünür, bəzən də görünmürmüş. Yalnız bu quşlar deyil, burada hər növ çoxlu quş, suyun sahilində isə fövqəladə çoxlu quş yumurtası vardı. Bu çayın sahilində quşların (153 b) yumurtalarını yığmağa gələn iki əfqan bizi görüncə özlərini suya atdılar. Bir neçə adam yarım küruha yaxın bir məsafəyə qədər gedib onları gətirdi. Su içində nə qədər irəliləsələr də, su yenə eyni dərinlikdə idi və atın qarnına qədər çıxırdı. Düz bir yer olduğu üçün hər halda suyu da dərin deyildi. Kəttəvaz çölündən Abi-İstadəyə tökülən çayın sahilinə gəlib endik. Bu çay quruyan bir çaydır. Burada heç bir zaman su axmazdı. Neçə dəfə bura- dan keçsək də, bu çayda heç su görməmişdik. Amma bu dəfə bahar yağışları üzündən çaya o qədər su yığılmışdı ki, heç bir keçid tapa bilmədik. Düzdür, su çox geniş deyildi, lakin çox dərin idi. Bütün at və dəvələri üzdürərək keç- dik. Əşyaların bir qismini urğanlarla bağlayıb suyun o tərəfindən çəkərək
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
166 çıxardılar. Bu sudan keçib Köhnə Nani yoluyla və Sərdih bəndi üzərindən Qəznəyə gəldik. Cahangir Mirzə bizi bir-iki gün qonaq edib ziyafətlər verə- rək hədiyyələr təqdim etdi. O il çayların çoxu daşmışdı. İş o yerə çatmışdı ki, Dih-Yaqub çayın- dan keçid tapılmırdı. Bir göldə düzəltdirmiş olduğum gəmini gətirdərək Kə- mərinin qarşısından Dih-Yaqub çayına endirtdim. Hər kəs qarşı tərəfə gəmi ilə keçdi. Oradan Secavənd keçidindən aşıb Kəməridən suyu gəmiylə keçə- rək zilhiccə ayında [=1505 may] (154 a) Kabilə gəldik. Yusif bəy [Oğlaqçı] bundan bir neçə gün əvvəl qulunc xəstəliyindən Allahın rəhmətinə qovuşdu.
[Baburun ən kiçık qardaşı] Nasir Mirzə adamlarına vilayətlərindən bə- zi əşyalarını gətirtmək və iki-üç gün sonra arxadan gəlmək üçün izin alıb Quş-Künbəzdə qalmışdı. Bizdən ayrılınca da Dəreyi-Nur xalqının sərkəşliyi üzündən əsgərini Dəreyi-Nur üzərinə göndərir. Dəreyi-Nur kurqanının möhkəmliyi və ərazisinin çəltik tarlası olması dolayısıyla çətin keçilməsi haqqında əvvəlcə bəhs etmişdim. Bu əsgərin ko- mandanı olan [Dərviş Məhəmməd] Fəzli isə əsgəri belə təhlükəli bir yolda və pis ərazidə ehtiyat tədbirləri almadan dağınıq bir halda axına göndərir. Dəreyi-Nur əhalisi çıxıb dağıniq haldakı axınçıları qovur, digərləri də qarşı çıxa bilməyərək qaçırlar. Xeyli adam, at və silahları da itirirlər. Fəzli kimi bir adamın komandanlıq etdiyi əsgərin halı belə olar. Bu üzdənmi, yoxsa könlündə pis bir niyyət vardı, ondanmı, bilmirəm, amma Nasir Mirzə bizim arxamızdan gəlmədi və orada qaldı. Bir də Əyyubun [Bəycik] oğullarından Yusif ilə Bəhlul qədər şərir, fitnəkar, axmaq və kibirli adamlar yoxdur. Elingar tüməni Yusifə, Əlişəng isə Bəhlula verilmişdi. (l54 b) Bunlar da vilayətlərindən bəzi əşyalarını alıb Nasir Mirzə ilə birlikdə gələcəkdilər. Nasir Mirzə gəlmədiyi üçün bunlar da gəlmədilər. Bu qış Nasir Mirzənin içki və söhbət arxadaşları onlar idi. Yenə bu qış bir dəfə gedib tərkəlani əfqanlarına axın edirlər. Yaz gəlincə, Nigən- xar və Ləmqanata gəlmiş olan bütün aymaq, el və ulusun ailə və mallarını oradan qaldırıb sürərək Baran sahilinə gəldilər. Nasir Mirzə Baran və civarında olarkən bədəxşanlıların özbəkləri öl- dürərək özbəyə düşmən olduqları xəbəri gəldi. Təfsilatı belədir: Şeybani xan Qunduzu Qənbər Biyə verib özü Xarəz- mə getdi. Qənbər [Bi Mərvi] də Bədəxşan əhalisini öz tərəfinə çəkmək üçün Məhəmməd Məxduminin Mahmud adlı oğlunu Bədəxşana göndərdi. Ataları Bədəxşan şahlarının bəylərindən olan Mübarək şah da üsyan edib Məxdumi- nin oğlunun və bir neçə özbəyin başını kəsdi. Əvvəlcə Şaf-divar deyə məş-
BABURNAMƏ
167 hur olan Qaleyi-Zəfəri kurqan edib möhkəmləndirdi. Ona Qaleyi-Zəfər adını o vermişdi. Xosrov şahın silahşoru olan və o zamanlar Həmləngan kurqanını əlində tutan Məhəmməd Qurçu da Rustakda Şeybani xanın sədrini bir neçə özbəklə birlikdə öldürüb Həmlənganı möhkəmləndirdi. (155 a) Ataları Bə- dəxşan şahların bəylərindən olan Zübeyr Raqi də Raqda üsyan etdi. Xosrov şahın qardaşı Vəlinin nökəri Cahangir Türkmən də bu qarışıqlıqda bəyindən ayrılaraq, qaçan ya da qalan bir neçə sipahi və aymağı toplayıb qorunaqlı bir tərəfə çəkilmişdi. Nasir Mirzə bu xəbərləri alınca, Bədəxşanı ələ keçirmək niyyətilə bir neçə axmaq və darqafalı adamın təşviqi ilə dağın digər tərəfin- dən gələn bütün dış elləri ailə və mallarıyla birlikdə alaraq Şibertu və Ab- Dərə yoluyla dağın digər tərəfinə keçdi.
Xosrov şah Əhməd Qasım ilə birlikdə Əcərdən qaçıb Xorasan tərəfinə getmişdi. Yolda Bədiüzzaman Mirzə ilə Zünnun bəyə [Arğun] buluşub gö- rüşərək birlikdə Herata gəlib Sultan Hüseyn [Bayqaral Mirzəyə sədaqətlə- rini bildirdilər. Bunlar neçə il Mirzəyə düşmənçilik etmişdilər və hər cür ədəbsizlik də bunlardan çıxmışdı. Bunların üzündən Mirzənin könlündə nə yaralar vardı. Bax, bu adamların hamısı mənim üzümdən bu cür aşağılıq və səfil bir halda gedib Mirzəni gördülər. Xosrov şahı adamlarından ayıraraq belə gücsüz halda qoymasaydım və Kabili Zünnunun oğlu Müqimin əlindən almasaydım, gedib Mirzəni gör- məzdilər. Bədiüzzaman Mirzə də bunların (155 b) əlində xəmir kimiydi və onların sözündən çıxa bilmirdi. Sultan Hüseyn Mirzə hamısını yaxşı qarşı- ladı və etmiş olduqları pisləri üzlərinə vurmaq bir yana, onlara ehsanlarda belə bulundu. Xosrov şah bir müddət sonra «Gitsəm, o vilayətləri tamamilə ələ ke- çirərəm» deyə düşünərək öz vilayətlərinə getmək üçün izin istədi. Amma si- lahsız və hesabsız olaraq gəlmiş olduğu üçün bir bəhanə taparaq getməsinə izin vermədilər. Fürsət tapdıqca getmək üçün izin arzusunu təkrarladı. Çox israr edincə, Məhəmməd Burunduq [Barlas] gözəl bir cavab verərək «Otuz min əsgərin və bütün vilayətlərin əlində ikən nə etdin ki, indi beş yüz ada- mınla özbəklərin nəzarətində olan vilayətlərdə bir şey etmək istəyirsən» de- di. Bir neçə dəfə nəsihət edib məqbul sözlər söylədilər; lakin müqəddəratı təyin edilmiş olduğu üçün təsir etmədi. Çox israr edincə, axırda izin verdilər. Üç-dörd yüz adamıyla birbaşa Dəhanə sərhəddin gəlib girdi. O zaman Nasir Mirzə dağın o biri tərəfinə keçmişdi. Gəlib Dəhanə civarında Nasir Mirzəni gördü. Bədəxşan əşrəfi yalnız Nasir Mirzəni istiəyir, Xosrov şahı istəmirdi. Nasir Mirzənin qeyrətinə baxmayaraq Xosrov şah vəziyyəti anlayaraq Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
168 Kuhistana getməyə razı olmadı. Xosrov şahın niyyəti Mirzəni vasitə (156 a) olaraq birlikdə götürüb vilayəti ələ keçirməkdi. Axırda dil tapa bilməyərək İşkəmiş civarında hər iki tərəf səflər düzüb zirehlər geydilər, az qala vuruşa- caqdılar. Sonra bir-birlərindən ayrıldılar; Nasir Mirzə Bədəxşan tərəfinə get- di, Xosrov şah da bir sürü baldırı çılpaq sərsərini toplayıb yaxşı-pis minə yaxın adamla Qunduzu mühasirəyə almaq niyyətilə gəlib şəhərdən bir-iki agac məsafədə yerləşən Xoca Çartağa endi. Məhəmməd Şeybani xanın Əndicanda Sultan Əhməd Tənbəli də yanı- na alıb Hisar üzərinə yürüməsi ilə Xosrov şah da vilayətlərini vuruşmadan və qarşı çıxmadan buraxıb çıxmış, Şeybani xan da Hisara gəlmişdi. Hisarda Şirim Çöhrəylə bərabər bir dəstə yaxşı igid vardı. Bəylərinin vi- layətlərini buraxıb getməsinə baxmayaraq bunlar Hisarı təslim etmədilər. Şeybani xan Hisarın mühasirəsini Həmzə Sultan ilə Mehdi Sultana tapşırııb özü Qunduza getdi və Qunduz vilayətini kiçık qardaşı Mahmud Sultana verib orada durmadan Xarəzmə, [Sultan Hüseyn Mirzənin adamı] Çin Sufinin üstünə qoşun çəkdi. Heç Səmərqəndə çatmamışdı ki, kiçık qardaşı Mahmud Sultan Qunduzda vəfat etmiş, buna görə Qunduzu Qənbər Bi Mərviyə vermişdi. Xosrov şah gələndə Qunduzda Qənbər Bi [Mərvi] vardı. Qənbər Bi Həmzə Sultana və digər sultanlara ard-araa adamlar göndərib (156 b) on- lardan yardım istədi. Həmzə Sultan da Amu-Dərya sahilindəki Saraya gəlib əsgərini oğul- larının və bəylərinin komandanlığında Qunduza göndərdi. Bunlar gələr- gəlməz dərhal Xosrov şahın qarşısına çıxdılar. Şişman hərif vuruşa bilmə- diyi kimi qaçmağı da bacarmadı. Elə o anda Həmzə Sultanın adamlarının əlinə düşdü. Bacısı oğlu Əhməd Qasımı, Şirim Çöhrəni və digər bəzi yaxşı igidləri öldürdülər. Xosrov şahı Qunduza gətirib boynunu vurdular və başını Xarəzmə Şeybani xanın hüzuruna göndərdilər. Xosrov şahın dediyi kimi, o Qunduz civarına gələr-gəlməz mənim ya- nımdakı adamlarımın tövrləri bir az dəyişmişdi. Böyük bir qismi qalxıb Xo- ca-Rivaca və civarına getdi. Mənim yanımda olanların çoxu onun adamları idı. Moğollar [Xosrov şahı öldürərək] yaxşı hərəkət etdilər. Mənə qarşı bir- lik olanlar da bu xəbər gələr-gəlməz, oda su tökülmüş kimi sindilər.
BABURNAMƏ
169 KABİL - 911 (4 İYUN 1505 - 24 MAY 1506)
BABURUN ANASININ ÖLÜMÜ VƏ BÖYÜK BİR ZƏLZƏLƏ Məhərrəm ayında [=1505 iyun] anam Qutlu Nigar xanım qızdırma xəstəliyinə tutuldu. Qan aldılar, bir xeyri olmadı. Seyid Təbib adında xora- sanlı bir həkim vardı, Xorasan üsuluna görə qarpız verdi. Əcəli gəlmişdi, al- tı gün sonra şənbə (157 a) günü Allahın rəhmətinə qovuşdu. [Baburun əmi- si] Uluğ bəyin dağ ətəyində saldırdığı Baği-Novruzi adlı bir bağ vardı. Va- rislərinin iznini alaraq Qasım Göyəldaş ilə birlikdə bazar günü bu bağa gəti- rərək torpağa tapşırdıq. Bu matəm əsnasında xan dayım Alaca xan ilə nənəm İsən Dövlət bə- yimin də vəfat etdikləri xəbərini gətirdilər. Xanımın ölümünün qırxıncı gü- nü yaxınlaşarkən xanların anası Şah bəyim, mənim xalam və Sultan Əhməd Mirzənin arvadı Mehrinigar xanım və Məhəmməd Hüseyn Gürgan Duğlat Xorasandan gəldilər. Matəmlər təkrar təzələndi və ayrılıq atəşi sonsuz oldu. Matəm mərasimindən sonra fəqirlərə və miskinlərə aş verilib ölülərin ruhu- na dualar edildikdən sonra könülləri alıb matəm paltarını çıxardıq. Bu önəmli işləri gördükdən sonra Baqi Çağanyaninin təkidiylə Qən- dəhara qoşun çəkdik. Yola çıxdıqdan sonra Quş-Nadir çayırına gəlib enəndə mənə qızdırma gəldi. Bu, qəribə bir xəstəlikdir. Xeyli əlləşərək məni çətin- liklə oyadırdılar, dərhal gözüm təkrar qapanır və yuxuya dalırdım. Dörd-beş gün sonra bir az yaxşılaşdım. Bu zaman elə bir zəlzələ oldu ki, kurqan və bağ divarlarının böyük qismi yıxıldı. Şəhərdə və kəndlərdə bir çox ev yıxıldı, evlərin və divarların altında qalıb ölənlər çox (157 b) oldu. Pamğan kəndinin evləri tamamən yı- xıldı; yetmiş-səksən qədər yaxşı adam divar altında qalaraq öldü. Pamğan ilə Biqdut arasında bir böyük daş atımı genişliyində olan bir torpaq parşası bir ox atımı qədər aşağıya çökdü, yox olan toprağın yerində bulaqlar ortaya çıxdı. İstərqaçdan Meydana qədər -təxminən altı-yeddi ağac qədər bir məsafədir- torpaq elə yarılmışdı ki, bəzi tərəfində ərazi fil qədər yüksəlmiş və bəzi tərəfində də fil qədər çökmüşdü. Yarılan yerlərə bəzən bir adam sığardı. Zəlzələ olanda bütün dağların başından toz buludları qopdu. Nurullah tənburçu qarşımda saz çalırdı. Bir sazı da vardı. O sırada hər iki sazını əlinə aldı. O qədər özündən keçdi ki, sazlar bir-birinə çarpdı. Cahangir Mirzə təpədə, Uluğ bəy Mirzənin tikdirmiş olduğu imarət- lərdən birinin üst qatındakı eyvanda idi. Zəlzələ olunca, özünü aşağıya atdı, bir şey olmadı. Cahangir Mirzənin yaxınlarından biri də bu üst qatda idi, üst Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
170 qatın damı üstünə yıxıldı. Lakin Allah qorudu və heç bir yerinə zərər dəy- mədi. Təpədəki evlərin çoxu yerlə bir oldu. O gün yer otuz üç dəfə tərpəndi. Təxminən bir ay hər gecə və hər gündüz yer iki-üç dəfə tərpənirdi. Bəylərə və sipahilərə əmr etdim ki, kurqanın bürc və divarının yıxıq və yarıqlarını təmir etsinlər. (158 a) İyirmi gün və ya bir ay ərzində kurqanın bütün qırıq və çat yerləri ciddiyyət və diqqətlə təmir edilərək tamamlandı. Əvvəlcə Qəndəhar tərəfinə getmək üçün başladığımız səfər xəstəlik və zəlzələ üzündən bir az gecikmişdi. Xəstəliyi atlatdıqdan və kurqanı yenidən təmir etdirdikdən sonra əvvəlki qərarımıza qayıtdıq. Qəndəhar tərəfinə getmək, yoxsa axın etmək üçün dağ və ovaları do- laşmaq haqqında hələ bir qərara gəlməmişdik. Şənizin ətəyinə enəndə Ca- hangir Mirzə və bəyləri toplayıb məsləhətləşərək Qalat üzərinə yürüməyə qərar verdik. Cahangir Mirzə ilə Baqi Çağanyani bu yürüşdə daha artıq israr etdilər. Yolun yarısına gələndə Şir Əli Çöhrə, Kiçık Baqi Divanə və digər bir neçə adamın qaçmaq niyyətində olduqlarını xəbər aldıq. Bunlar yaxalandı. Şir Əli Çöhrə həm mənim, həm də başqalarının yanında müxtəlif vilayətlər- də bir çox fitnəyə və pis əməllərə qarışdığı üçün edam edildi, digərlərinin isə at və silahlarını aldıqdan sonra sərbəst buraxdıq. Qalata gələr-gəlməz, xüsusi bir silah və təchizat hazırlığı aparmadan hər tərəfdən hücuma keçdik. Çox şiddətli bir savaş oldu. Xoca Kəlanın bö- yük qardaşı Kiçık bəy çox cəsur bir igid idi. Əvvəllər də bəhs etdiyim kimi, mənim önümdə bir neçə dəfə qılıncla çarpışmışdı. Qalatın (158 b) cənub- qərb tərəfindəki bürcündən dırmanaraq divarın üstünə çıxanda gözünə nizə sapladılar, Qalatın zəbtindən bir-iki gün sonra bu yara üzündən öldü. Şir Əli ilə qaçarkən yaxalanan Kiçık Baqi Divanə etdiyi qəbahəti ört- basdır etmək üçün qapıda kurqan divarının dibinə camənda aldığı daş ya- rasından orada öldü. Onların dışında bir-iki adam daha öldü. Savaş ikindəyə qədər bu şəkildə davam etdi. İgidlər bir xeyli vuruşub sıxışdırdıqdan sonra süstləşməyə başlayanda içəridəkilər aman diləyib kur- qanı təslim etdilər. Zünnun bəy Arğun Qalatı Müqimə vermişdi, burada Müqimin adam- larından Fərrux Arğun ilə Qara Bulud vardı. Onlar ox qılıflarıyla qılınclarını boyunlarına asaraq gəldilər. Günahlarını bağışladıq. Bu ailəyə əziyyət etmək niyyətində deyildim, çünki özbəklər kimi bir düşmənin yaxınımızda olduğu bir zamanda öz aramızda belə bir şey olsa, bunu uzaqdan və yaxından eşi- dənlər və görənlər nə deyərdilər. Bu yürüş Cahangir Mirzə və Baqi bəyin israrları ilə keçirildiyi üçün Qalatı mühafizə vəzifəsini də Mirzənin öhdəsinə buraxdım, lakin o, qəbul etmədi. Baqi də bu xüsusda yaxşı bir cavab verə bilmədi. Beləcə, Qalatı bu BABURNAMƏ
171 qədər müharibə ilə, zorla almağımız heç bir işə yaramadı. Qalatdan günəyə doğru gedərək Sevasəng, Aladağ (159 a) və o civar- dakı əfqanların üstünə axın edib Kabilə döndük. Kabilə endiyim axşam mən kurqana getdim, çadır və atlar çarbağda idi. Xırılçı tayfasından bir oğru gə- lib mənim zirehli savaş atımı və xas bir xəncərimi çarbağdan oğurlamışdı.
Baqi Çağanyaninin Amu sahilində gəlib bizə qoşulmasından bəri yanı- mızda ondan daha etibarlı və daha nüfuzlu bir adam yoxdu. Hər söz və hər işdə onun rəyi hakim idi. Gərçi onun münasib bir xidməti və layiqli bir in- saniyyəti heç bir zaman görünməmiş, tam tərsinə, ondan hər cür ədəbsizlik və pislik çıxmışdı. Xəsis, alçaq, qısqanç, pis qəlbli, dargörüşlü və əxlaqsız bir adamdı. Xəsisliyi o dərəcədə idi ki, Termizi buraxıb köç və malıyla bizə qoşulanda bəlkə də otuz-qırx minə qədər qoyunu vardı. Hər yurdda bu qo- yun sürüləri bizim önümüzdən keçdiyi, bizim igid və adamlarımız açlıqdan sıxıntı çəkdikləri halda, bizə tək bir qoyun belə vermədi. Nəhayət, Kahmər- də gələndə əlli qoyun verdi. Məni padşah olaraq tanıdığı halda nağaranı 1 öz qapısında çaldırırdı. Heç kimsə ilə dost deyildi və heç kimsəni sevmirdi. Kabilin bütün gəliri damğa rəsmindəndir. Damğa rəsmi, Kabilin valiliyi, (159 b) Pənchir, Kedi- Həzarə, Quşqaq
və eşik ixtiyarlığı tamamən onun əlində idi. Bu qədər etibar gördüyü halda heç məmnun və mütəşəkkir deyildi. Daha əvvəl də dediyimiz kimi, o qədər pis niyyətləri olduğu halda bunları əsla diqqətə almadıq və etdiklərini üzünə vurmadıq. Daima nazlanıb getmək üçün izin istəyirdi. Lakin nazını çəkib səbəblər göstərərək bundan vaz keçirirdik. Bir-iki gün susur, sonra təkrar izin istəməyə başlayırdı. Axır- da nazı və izin istəməsi həddən aşdı, biz də onun əxlaq və hərəkətlərindən bezdik və izin verdik. İzin istədikdən sonra özü də peşman oldu. Canı sıxılmağa başladı, la- kin xeyri olmadı. Mənə adam göndərərək «Doqquz günah işləmədən məni sorğuya çəkməyəcəyini şərt qoşmuşdu» deyə bildirdi. Mən də Molla Baba vasitəsilə on bir günahını tək-tək xatırladaraq cavab verdim. Axırda anladı, köç və malıyla birlikdə Hindistan tərəfinə getməsinə izin verildi. Özünün bir neçə adamı onu Xeybərdən ötürüb geri gəldi. Baqi də ka- kiyani karvanına qoşularaq Nilabı keçdi. O zamanlar Dərya xan oğlu Yar Hüseyn Keçə-Qutda olurdu. Kühetdə bizdən aldığı fərmanları dəstəvuz edərək yanına diləzaq və Yusif-zeyi qəbi-
1 Nağara: ənənvi olaraq hökmdarın qapısı önündə hər alacaqaranlıq və şəfəq vaxtında çalınan davul.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
172 lələrindən bir dəstə əfqanı, cet və qücur qəbilələrindən bəzilərini də almışdı. Bütün işi-gücü xalqı soymaq və yol kəsməkdi. Baqinin gəldiyi eşidən kimi
öldürdü və arvadını aldı. Düzdür, biz heç bir yamanlıq etmədən Baqini bu- raxdıq, lakin öz yamanlığını əldən buraxmadı və öz amalına giriftar oldu. Tu bəd konəndən xudra bərgüzar süpar, Ki ruzigər tura çakər əst kinə güzar.
Bu qış qar yağana qədər bir-iki dəfə həmin çarbağda qaldım. Biz Ka- bilə gələndən sonra türkmən həzarəsi də hər cür ədəbsizlik etmiş, yolları basmışdı. Onların üstünə axın etmək niyyətilə Uluğ bəy Mirzənin Bostan- saray adlı imarətinə gəldik və şaban ayında türkmən həzarəsinə axın etmək üçün oradan yola çıxdıq. Dəreyi-Xoşun ağzında Cəngliyə axınçılar göndərdik. Bir dəstə həzarə- yə qarşı axın edildi. Dəreyi-Xoş yaxınlığında bir mağarada bir dəstə həzarə gizlənmişdi. Şeyx Dərviş Göyəldaş qazaxlıqların çoxunda mənimlə birlikdə olmuşdu və qurbəyilik 1 rütbəsi ondaydı. Yayı qüvvətli çəkir, oxu yaxşı atır- dı. Qəflət göstərərək bu mağaranın ağzına çox yaxınlaşır və içəridən bir həzarə köksünə ox atır. Elə həmin gün vəfat etdi. Türkmən həzarəsinin böyük qismi Dəreyi-Xoşda qışlamışdı. Onların üstünə hücum etdik. Dəreyi-Xoş gözəl bir dərədir. Dərənin ağzında yarım küruh qədər bir boğaz var. Yol dağın (l60 b) yamacındadır. Yolun aşağı tə- rəfi əlli-altmış kari dik qayalıqdır, yuxarı tərəfində isə yol cığırdır. Atlılar bir-bir keçirlər. Bu boğazdan keçərək o gün günorta ilə ikindi arasına qədər yürüyüb adamlara yetişmədən bir yerdə düşərgə saldıq. Həzarənin kök bir yük dəvəsini tapıb gətirdilər. Onu kəsib ətindən bir qədər kabab elədik, bir azını da güvəcdə bişirib yedik. O qədər ləzzətli dəvə əti heç bir zaman yeməmişdim. Bəziləri qoyun ətindən ayırd edə bilmədilər. Ertəsi gün erkəndən qalxıb həzarələrin qışladığı yurdun üzərinə yürü- dük. Bir pəhər olmuşdu ki, irəlidən bir adam gəlib həzarələrin bir boğazda su keçidini ağac maneələrlə gücləndirərək əsgərin yolunu kəsib vuruşduq- larını söylədi. Bunu eşidincə dərhal hərəkət etdik. Bir az getdik və həzarələrin yolu kəsib vuruşduqları yerə çatdıq. O qış möhkəm qar yağmışdı. Yolsuz yerdən yerimək çox çətin idi. Çayların sahil- ləri tamamən buz tutmuşdu. Buz və qar üzündən bu çayı yolsuz yerdən keç- mək qeyri-mümkün idi. Həzarələr də çoxlu ağac kəsərək çayın keçid yerini
1 Qurbəyi: hərbi bir rütbə. BABURNAMƏ
173 bağlamışdılar. Özləri isə çayın ətrafında atlı (161 a) və piyada olaraq ox atıb vuruşurdular. Məhəmməd Əli Mübəşşir mənim yeni yüksətdiyim bəylərimdən idi. Çox cəsur, etibarlı və yaxşı bir igid idi. Zirehsiz olduğu halda irəliləyərək ağac maneələrin olduğu yola girdi. Böyründən oxla vurdular və dərhal öldü. Oraya sürətlə gəldiyimizdən çoxumuzun zirehi yox idi. Bir-iki ox ya- nımızdan keçib yerə saplandı. Əhməd Yusif həyəcanlı bir şəkildə və sürəkli olaraq «Çılpaq halda belə bir müharibəyə girirsiniz, iki-üç oxun başınızın üstündən keçdiyini gördüm» deyirdi. Mən də ona «Cəsur olun, mənim ba- şımdan belə şeylər çox keçmişdir» dedim. Bu əsnada sağ qol tərəfdən Qasım bəy suda bir keçid tapıb zirehli hal- da onların üstlərinə at saldı və həzarələr müqavimət edə bilmədən qaçdılar. Qarşılarında olanlar isə onları atlarından sala-sala arxalarından təqib etdilər. Qasım bəyə bu iş üçün mükafat olaraq Bəngəş verildi. Hatim qurbəyi də bu səfərdə fəna deyildi, buna görə Şeyx Dərviş Göyəldaşda olan qurbəyi rütbəsi Hatimə ehsan edildi. Kibəqulu Babaya isə bu yürüşdə şücaətlər gös- tərdiyi üçün bir kənd bağışlandı. Sultanqulu Çanaq həzarələri təqib edirdi. Qar çox qalın olduğu üçün yoldan çıxmaq mümkün deyildi. Mən də bu igidlərlə birlikdə getdim. (161
Yüklə 5,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|