Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

 XÜSUSI ŞƏRAITLƏRDƏ HƏRƏKƏTIN TƏŞKILI 
Dünyanın bütün ölkələrində YNH-nin statistikası göstərir ki, günün qaranlıq 
vaxtlarında hərəkətin təhlükəsizliyi kəskin surətdə aşağı düşür. Ölkələrin 
əksəriyyətində bu vaxtlarda hərəkət intensivliyi gündüz vaxtlarına nisbətən 5–10 
dəfə az olduğuna baxmayaraq, YNH-nin 40–60
%
-i məhz bu vaxtlarda baş verir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, gecə vaxtı baş vermiş YNH-nin çoxunun səbəbi 
stasionar işıqlandırmanın olmaması və ya çox zəif olmasıdır. Gecə vaxtı baş vermiş 
YNH-nin ağırlıq dərəcəsi çox yüksək olur. Bu, sürücünün görmə qavrayışının 
azalması ilə izah olunur. 
Gecə vaxtı sürücü şəraiti çox pis qavrayır, avtomobilinin sürətini dəqiq 
qiymətləndirə bilmir və qarşıdan gələn avtomobilin faralarının işığı ilə gözləri 
qamaşır. 
Qaranlıq vaxtı obyektin görünməsi yol örtüyünün parlaqlığı 
д
Л , müşahidə 
obyektinin parlaqlığı 
0
Л
və müşahidə obyekti ilə yol örtüyünün parlaqlıq kontrastı 
k ilə müəyyən edilir: 
д
д
0
Л
Л
Л
к
−
=
Obyekti gözlə görməyin mümkün olması üçün kontrastın müəyyən minimum 
qiyməti təmin edilməlidir. Bu qiymət kontrastın həddi qiyməti adlanır və aşağıdakı 

---

kimi hesablanır: 
д
h
h
Л
Л
к
=
, 
burada 
h
Л
-obyektlə yol örtüyünün parlaqlıqları fərqinin minimum qiymə-
tidir. 
к
:
h
к
=15:20 nisbətində görmə təmin edilir. 
Gecə vaxtı hərəkətin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün elə görmə şəraitləri 
yaradılmalıdır ki, sürücü yolu, onun istiqamətini, görmə sahəsində yaranan maneəni 
asan aşkar edə bilsin. Bu halda sürücünün gözünün qamaşdırılması problemi də həll 
edilməlidir. 
Avtomobil faralarının konstruksiyaları üzərində böyük işlər aparılmasına 
baxmayaraq onların göz qamaşdırmaması problemi hələlik həll edilməmişdir. Ona 
görə də yolların stasionar işıqlandırılması məsələsi tamamilə həll edilməlidir. 
Sürücülərin gözlərinin qamaşdırılmasının qarşısını almaq üçün aşağıdakı 
tədbirlərdən istifadə etmək olar: 
-nəqliyyat vasitələrinin qarşı-qarşıya hərəkət axınları ayrılmalı və ya 
tamamilə ləğv edilməlidir (birtərəfli hərəkətin təşkili); 
-faraların nizamlanması və sürücülər tərəfindən düzgün istifadə olunmasına 
yolda nəzarət etmək; 
-stasionar işıqlandırmanın vəziyyətinə nəzarət (eyni zamanda anbarlarda, 
tikinti meydançalarında proжektorlardan istifadə olunmalıdır). 
Bu baxımdan birtərəfli hərəkətin təşkili daha böyük əhəmiyyətə malikdir. 
Ikitərəfli avtomobil magistrallarında geniş ayırıcı zolaqlardan istifadə olunmalıdır. 
Romada keçirilmiş Beynəlxalq konqresdə göstərilmişdir ki, sürücülərin gözlərinin 
qamaşdırılmasını aradan qaldırmaq üçün ayırıcı zolağın eni avtomagistrallarda 20 
m
, şəhər və dağ rayonlarında isə 7,0 
m
götürülməlidir. 
Bu enə malik ayırıcı zolaqları ancaq yeni layihələndirilən yollarda nəzərdə 
tutmaq olur. Istismar olunan yollarda bu, çox zaman mümkün olmur. 
Göz qamaşdırılmasının qarşısını alan çəpərlərə qoyulan əsas tələblər 
aşağıdakılardır: 
-çəpərin minimum hündürlüyü 1600 
mm
, yerdən çəpərə qədər olan məsafə 
isə 150 
mm 
olmalıdır. 
-çəpərlər 0–20
0
bucaq altında təsir etdikdə qarşı-qarşıya gələn avtomobillərin 
faralarının işığını buraxmamalıdır. Böyük bucaqlarda qamaşdırma təsirləri az olur. 
Qamaşdırmaya qarşı çəpərlər şəbəkə, alüminium lövhə, plastik profilli ekran və 
xüsusi yaşıl kollar şəklində istifadə oluna bilər. 
Stasionar işıqlandırma olmayan küçə və yollarda təhlükəsizliyin təmini üçün 
sürücülərin optik orientasiyası böyük əhəmiyyət kəsb edir. Optik orientasiya imkan 
verir ki, sürücülər hərəkət hissəsi və zolaqların sərhədlərini, yolun istiqamətini 
düzgün qavrasınlar. Optik orientasiya vasitələrinə oxboyu nişanlanma xətlərini də 
aid etmək olar. Işıqəks etdirici elementləri şaquli istiqamətləndirici quruluşlar 
üzərində də istifadə etmək olar (DÜIST 23457-59-a görə). 

---

Istiqamətləndirici dirəklərdə qoyulan işıq əksetdirici elementlər sağda 
qırmızı, solda isə ağ və ya sarı rəngdə olmalıdır. 
Stasionar işıqlandırma olduqda belə, optik orientasiya vasitələrindən istifadə 
etmək vacibdir. 
Tunel və estakadalara girişlərdə təhlükəsizlik adacıqlarında işıqlanan ma-
yaklardan istifadə etmək olar. 
Gecə vaxtı yol hərəkətinin aydınlığı və təhlükəsizliyi üçün idarə olunan yol 
nişanlarından alınan məlumatların düzgün qavranmasının böyük əhəmiyyəti vardır. 
Qaranlıqda nişanların düzgün qavranması üçün onlar daxıldən və ya xaricdən 
işıqlandırılmalı və ya işıq əksetdirici materiallar tətbiq edilməlidir. Bu qaydalar 
DÜIST 10807-78-in texniki tələbləri ilə müəyyən edilir. 
Dağlıq yerlərdə çəkilmiş yollar hərəkətin təşkili üzrə xüsusi tədbirlər tələb 
edir. Belə ki, bu yollarda çatdırma sürəti kiçik, YNH-nin nəticəsi (və ya ağırlığı) isə 
böyük olur. 
Tez-tez döngələr və sərt enişlər təkərlə yol arasında ilişmə əmsalını azaldır. 
Düzən yollara nisbətən dağ yolları aşağıdakı çatışmazlıqlara malikdir: 
-yolun ölçülərinin nəqliyyat vasitələrinin qabaritinə uyğun olmaması; 
-görmə məsafəsinin azlığı; 
-etibarlı tormozlama şəraitinin olmaması. 
Qeyd edək ki, nəinki yol, həmçinin bütövlükdə SAYM sistemi dağlıq şəra-
itində az etibarlılıqla xarakterizə olunur.
Dağ yolu ilə hərəkət zamanı sürücünün psixoloжi gərginliyi artır və bu da 
onun yorğunluğunun artmasına, hərəkətin təhlükəsizliyinin azalmasına səbəb olur. 
Dağ yollarında hərəkətin təhlükəsizliyinin və çatdırma sürətinin artırılması 
üçün yolun parametrlərini yaxşılaşdırmaq və bir sıra hərəkətin təşkili üsullarından 
istifadə etmək lazım gəlir. 
Dağ yollarında YHT-nin aşağıdakı istiqamətlərini göstərmək olar: 
-sürücülərin görmə şəraitlərinin yaxşılaşdırılması; 
-sürət reжimlərinin optimallaşdırılması; 
-mübahisəli nöqtələrin sayının və təhlükəlilik dərəcəsinin azaldılması; 
-məlumatın maksimum istifadə olunması. 
Görmə şəraitinin yaxşılaşdırılması gecə üçün daha lazımlıdır. Çünki, əyri-
xətli yerlərdə dönmə istiqaməti avtomobilin faraları ilə yaxşı işıqlanmır. 
Dağlıq yerlərdə hərəkət hissəsinin ox və kənar xətləri çəkilməli, işığı əks 
etdirən material çəkilmiş siqnal dirəkləri və yol nişanları qoyulmalıdır. 
Hərəkət hissəsinin nişanlanması nəinki, görmə şəraitini yaxşılaşdırır, o, 
həmçinin avtomobilin plandakı vəziyyətini və ötmə reжimini müəyyən edir. 
MAYI-nin “Yolların layihələndirilməsi” kafedrasının məlumatlarına görə 300 m-
dən kiçik radiuslu əyrilərdə bütöv ox xətinin çəkilişi məsləhət görülür. Bu, dağlıq 
yollar üçün xarakterik olan toqquşmaları aradan qaldırır. Bütöv ox xəttini o vaxt 
çəkmək olar ki, hər iki zolaq lazımi endə olsun. Bu zaman hərəkət hissəsinin 
genişləndirilməsi tədbirləri də nəzərdə tutulmalıdır. Bütöv ox xətti keçid əyrisindən 
əvvəl başlanmalıdır. 
Dağ yollarında hərəkətin təhlükəsizliyinin nisbətən artırılması tədbiri sürətin 
optimallaşdırılmasıdır. Beləliklə, dağ yollarında sürət normalaşdırılmalıdır. Sürəti 

---

normalaşdırmaq üçün təhlükəli sahələrdə yol nişanlarından istifadə olunur. 
Mübahisəli nöqtələrin sayının azaldılması üçün, ilk növbədə, zolaqda nəq-
liyyat vasitələrinin dayanmaları qadağan olunmalıdır. 
Bunun üçün marşrut nəqliyyatı dayanacaqlarında “ciblər”, yoldan kənar göz-
ləmələr və dincəlmə yerlərində meydançalar və s. düzəltmək lazım gəlir. 
Əgər belə meydançalar, “ciblər” və genişləndirmələr yol tikintisində nəzərdə 
tutulmayıbsa, onları yolun istismarı zamanı düzəltmək lazımdır. 
Çətin şəraitlərdə sürücüyə aktiv kömək vasitəsi kimi sürücülərin məlumat-
landırılması böyük rol oynayır. Bunun üçün yol nişanları, yolun nişanlanma xətləri 
və müxtəlif göstəricilərdən istifadə olunmalıdır. 
Qış mövsümü sutkanın işıqlı vaxtının azalması, havanın temperaturunun aşa-
ğı düşməsi və qar yağması ilə xarakterikdir. Bu şəraitdən asılı olaraq qışda hərəkət 
sürəti azalır və bərk qar yağdıqda isə hərəkətdə fasilələr yaranır. Az ilişmə əmsalı 
olan yollarda YNH-nin baş vermə ehtimalı artır. Yol buz bağladıqda nəinki, tormoz 
yolu artır, həmçinin avtomobilin eninə dəyanətliliyi də azalır. 
Qış şəraitində təhlükəsizliyin və avtomobillərin optimal hərəkət sürətinin 
artırılması üçün bir sıra əlavə tədbirlər görülməlidir: 
-yolun qardan rasional şəkildə təmizlənməsi; 
-yolun buz bağlamasının qarşısını almaq və yol örtüyünün sürüşkənliyi ilə 
mübarizə; 
-qar yığınlarının olması yollarda görmə şəraitini pisləşdirir; 
-sürücülərə çox mürəkkəb hərəkət şəraiti haqqında məlumat vermək üçün əlavə 
məlumatverici vasitələrdən istifadə olunmalı. 
Yoldan qarın təmizlənməsi üçün qar təmizləyici və ya qızdırıcı qurğulardan 
istifadə olunur. 
Qışda görmə şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün yolun çiyini boyu 2–3 
m
hündür-
lüyündə, ağ-qara zolaqla rənglənmiş ağac dayaqlardan istifadə olunur. Bundan baş-
qa yol nişanları vaxtı-vaxtında qar və buzdan təmizlənməlidir.