Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

 yol 
hərəkəti
adlanır. 
“Yol hərəkəti” (Road Trafic) məvhumu ilk dəfə 1949-cu ildə BMT 
çərçivəsində qəbul edilmiş və 1968-ci ildə yenidən baxılmış “Yol hərəkəti haqqında 
Konvensiya”da geniş surətdə işlədilmişdir. 
Yol hərəkətinin özünəməxsus xüsusiyyətləri və problemləri hər şeydən əvvəl 
SAYM sistemi ilə əlaqədardır. 
Çoxluqlar nəzəriyyəsinn elementar anlayışlarından istifadə edərək, SAYM 
sisteminin strukturunu 1.1 saylı şəkildə olduğu kimi göstərmək olar. Burada 
nəzərdə tutmaq lazımdır ki, sistem ətraf mühit şəraitində fəaliyyət göstərir və 
onunla qarşılıqlı təsirdə olur. 
Sistem aşağıdakı tərkib hissələrindən ibarətdir: A(avtomobil), S (sürücü), Y 
(yol), M (mühit).Bundan başqa sistemin strukturunda aşağıdakıları ayırmaq olar:
-Mexaniki sistem – AY; 
-Biomexaniki sistem – AS, SY. 
Bu cür yanaşma istər tək avtomobilin, istərsə də nəqliyyat axınlarının 
hərəkətini analiz etməyə imkan verir. SAYM sisteminə baxsaq görərik ki, onun 
fəaliyyətinin optimallığı, nəinki,
ayrı-ayrı müstəqil elementlərin (S,A,Y,M),
həmçinin, onların müxtəlif kombinasiyalarının 
(AY, SA, SY) xarakteristikalarından asılıdır. 
Nəqliyyat vasitələrinin konstruktiv para- 
metrləri yol hərəkətinin xarakteristikalarına
böyük təsir göstərir. Bunlardan əsas əhəmiy- 
yət kəsb edənlər bunlardır: avtomobillərin qa- 
barit ölçüləri, dartıcı və tormozlama keyfiy- 
yətləri, sürücünün iş yerinin rahatlığı və idarəetmənin hüngüllüyü. Yol, SAYM 
Şəkil 1.1 SAYM sisteminin sxemi 
 

---

sisteminin fəaliyyətinə həndəsi ölçüləri, profili, hamarlığı, sürücülər üçün görmə 
şəraiti və s. ilə təsir göstərir. Nəhayət, yol hərəkəti prosesi sürücülərin 
etibarlılığından həlledici surətdə asılıdır. 
Tərkib hissələrinin bir-birinə və onların təhlükəsizlik kimi əsas bir keyfiyyətə 
təsirini əyani surətdə əks etdirmək üçün avtomobilin dayanma yolunun 
д
S
düsturuna baxmaq kifayətdir. 
Qəfil tormozlama zamanı avtomobilin dayanma yolu, yol müqavimətləri 
nəzərə alınmadan, lazımi dəqiqliklə aşağıdakı düsturla müəyyən edilə bilər: 
(
)
(
)
sin
α
cos
α
254
В
К
3,6
В
t
t
S
2
а
и
а
ид
р
d

+
+
=

, (1.1) 
burada 
р
t
-sürücünün reaksiya vaxtı, san, (S); 
ид
т
-tormoz intiqalının işə düşmə 
vaxtı, (A, S); 
а
В
-avtomobilin sürəti, km/saat (SAYM); 
и
К
-tormozlamanın istismar 
şəraiti əmsalı, (A); 

-təkərlə yol arasında ilişmə əmsalı, (A, Y); 

-yolun uzunluq 
mailliyidir, (Y).
Beləliklə, dayanma yoluna 
д
S
təsir edən amillərin analizi göstərir ki, sürəti 
təhlükəsiz artırmağı təmin edən 
д
S
-nin optimal qiymətini almaq üçün sistemin 
bütün tərkib hissələri təkmilləşdirilməlidir. 
Yol hərəkəti SAYM sisteminin fəaliyyətindəki imtinalarla xarakterizə 
olunur. Bu imtinalar bir çox hallarda YNH-yə çevrilə bilir. YNH-ni yaradan 
imtinaların səbəbi çox hallarda insanın düzgün olmayan fəaliyyətidir. Bu səbəbdən 
YNH üzrə mühəndis tədbirləri insanların belə fəaliyyətinin qarşısının alınmasına və 
nəticələrin ağırlığının azaldılmasına yönəldilir.