Baki avrasiya universiteti Elmi-nəzəri jurnal

 
Источники: 
1.  Речь  Президента  Азербайджана  Ильхама  Алиева  на  конференции  «Энергетическая 
безопасность - 2007»  
 
/ http: //www.prezident.az/articles.php? item_id 20071014014341024&sec_id= 11 
2.  Речь  Президента  Азербайджана  Ильхама  Алиева  на  саммите  глав  государств-
участников ГУАМ, посвященном 10-летию создания этой организации  
 /http://www.prezident.az/articles.php?item-id200710140115004426&sec_id= 
11. 
3.  Рзакулиев Р. Азербайджан – курс на модернизацию // Dirçəliş-XXI əsr, 2007-2008, № 
118-119,c.392-400. 
4.  Интервью  Президента  Азербайджана  Ильхама  Алиева  радио  «Эхо  Москвы» 
/http://www.prezident.az/articles.php?item_id 20070810042457292&sec_id= 14  

 
Sivilizasiya 
 
73
5.  Mehdiyev R. Gələcəyin strategiyasını müəyyənləşdirərək: modernləşmə xətti. Bakı: Şərq-
Qərb, 2008, 216 s. 
 
XÜLASƏ 
Vüqar Məmmədzadə 
 
İLHAM ƏLİYEVİN İLK PREZİDENTLİK MÜDDƏTİNİN STRATEJİ TƏHLİLİ 
 
Azərbaycanda siyasi nəslin dəyişməsi inkişaf və müasirlik şüarları altında keçirilib.2003-cü 
il milli transformasiyanın yeni mərhələsinin başlanğıcı olub, dəqiq qurulmuş sabit siyasi sistemi 
inkişaf etməkdə olan iqtisadi strukturun intensiv formalaşan məkanına keçirdi. İlham  Əliyevin 
prezidentliyinin əsas konsepsiyası güclü iqtisadi bazanın formalaşdırılması idi ki, bu da kütləvi 
şüurun və  cəmiyyətin sosial-mədəni  əsaslarının tədricən postsənaye dəyərləri və demokratik 
ənənələr axarına mərhələli keçidinə zəmin yaratmalı idi. 
 
Açar sözlər: strateji təhlil, рrezidentliyinin ilk dövrü, İlham Əliyev, inkişaf və müasirləşmə, 
transformasiya 
 
 
SUMMARY 
Vugar Mammadzada 
 
STRATEGIC ANALYSIS OF THE FIRST PRESIDENTIAL TERM  
OF İLHAM ALIYEV 
 
The change of political generation in Azerbaijan was held under the slogans of develop-
ment and modernization. 2003 was the beginning of a new stage of national transformation, 
moving clearly built a stable political system in the area of intensive formation of progressive 
economic structure. The main concept of the presidency of IlhamAliyev was the formation of 
strong economic base, which should facilitate the gradual transformation of mass consciousness 
and socio-cultural basis of society into the mainstream of postmodern values and democratic 
traditions. 
 
Key words:  strategic analysis, the first term of presidency, İlham Aliyev, development and 
modernization, transformation 
 

Bakı Avrasiya Universiteti  
 
74
Гюнель АЛИЕВА-МАМЕДОВА
∗
 
 
ВОЕННО-ТЕХНИЧЕСКОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО  
АЗЕРБАЙДЖАНА С РОССИЕЙ (1991-2015 гг.) 
 
Ключевые слова: Азербайджан, Россия, Нагорный Карабах, ВТС 
 
Полномасштабная  война  с  Арменией  из-за  контроля  над  Нагорным  Караба-
хом  вынудила  Азербайджан  выдвинуть  на  первый  план  национально-государ-
ственного строительства вопросы военной безопасности. Ради укрепления боево-
го  потенциала  своих  вооруженных  сил  и  освобождения  оккупированных  частей 
своей территории Азербайджан начал планомерно сотрудничать с различными ст-
ранами в военной области (2). 
В последнее время российско-азербайджанское сотрудничество заметно акти-
визировалось.  Вместе  с  тем  можно  с  уверенностью  утверждать,  что  потенциал 
развития межгосударственных отношений все еще огромен. Одной из областей, в 
которой стороны могут достичь новых соглашений, является сфера военно-техни-
ческого сотрудничества (ВТС). 
ВТС – одна из важнейших составляющих внешнеполитической и внешнеэко-
номической  деятельности  государства,  включающая:  совместную  разработку  и 
производство  изделий  оборонного  назначения,  модернизацию,  техническое  об-
служивание  и ремонт  систем вооружения и  военной инфраструктуры  армии  той 
или  иной  стороны,  а  также  поставки  (продажу)  техники  и  вооружения.  Послед-
нюю сферу можно назвать венцом ВТС (3). 
Согласно  данным  Международного  института  изучения  проблем  мира 
(SIPRI, Стокгольм), в течение 1998-2007 годов общие военные затраты Азербай-
джана увеличились почти на 554%, а в 2006 году эти затраты практически удвои-
лись по сравнению с предыдущим годом и достигли 625 млн долларов. Военные 
расходы страны с 170 млн долларов в 2004 году увеличились до 1,5 млрд долла-
ров в 2008 году (9). 
Военный  бюджет  Азербайджанской  Республикик  концу 2008 г.  вплотную 
приблизился  к 2 млрд  долл.,  в 2009 г.  перевалил  за 2,3 млрд  долл.,  удержался 
практически  на  этом  уровне  в 2010 г.,  а  на 2011 год  был  запланирован  уже  на 
уровне 3 млрд 100 млн долл., по другим данным — 3 млрд 287 млн долл. Сегодня 
АР одна из немногих постсоветских стран, способных в полной мере оплачивать 
услуги партнеров по ВТС. Это немаловажное обстоятельство не может игнориро-
вать и Россия, которая стремится упрочить и удержать свои позиции на междуна-
родных рынках вооружений. 
История  российско-азербайджанского  сотрудничества  в  сфере  ВТС  полна 
драматических  моментов  и  является  отражением  межгосударственных  отноше-
ний в 1991— 2010 гг. 
В сентябре 1993 г. распоряжением Б.Ельцина был введен запрет на поставки 
российского  оружия  сторонам  Карабахского  конфликта.  Формально  документ 
был  направлен  против  эскалации  конфликта,  но  при  этом  в  Баку  сочли,  что  он 
                                                           
∗ 
 Доктор философии по истории, Бакинский Государственный Университет 
[e-mail] 

 
Sivilizasiya 
 
75
имеет антиа-зербайджанскую направленность. Единственной тонкой нитью, свя-
зывающей  стороны  в  этой  области,  была  закупка  Россией  у  Азербайджана  ряда 
элементов  электроники,  необходимых  для  боевой  авиации  и  флота.  Юридиче-
скую основу этого взаимодействия составило «Соглашение о производственной и 
научно-технической  кооперации  предприятий  оборонных  отраслей  промышлен-
ности», подписанное 25 декабря 1993 г. 
Документ предусматривал, что РФ и АР «не будут продавать или передавать 
третьей стороне.взаимно получаемую военную продукцию, научную и техничес-
кую информацию о ней, а также использовать изобретения “ноу-хау” без предва-
рительного взаимного согласования». В то же время стороны еще не готовы были 
осуществлять  совместную  деятельность  по  разработке  и  производству  «новых 
образцов вооружения и военной техники», что и нашло свое отражение в статье 7 
указанного соглашения (3). 
В  начале 1997 года  стали  известны  факты  незаконной  передачи  Россией 
Армении современного оружия общей стоимостью более 1 млрд. долларов. Имен-
но  тогда  же  выяснилось,  что  Россия  начала  поставлять  это  оружие  с 1993 года, 
т.е. со времени, когда между Арменией и Азербайджаном проводились военные 
операции.  Тем  самым  она  создала  условия  для  оккупации  территорий  Азербай-
джана вооружёнными силами Армении. Вооружать Армению Россия продолжала 
и после объявления режима прекращения огня (1, s. 31).  
Однако, необходимость согласования с Баку условий дальнейшего функцио-
нирования  Габалинской  радиолокационной  станции  «Дарьял»  вынудили  и  Рос-
сию пересмотреть свои взаимоотношения с Азербайджаном в сфере ВТС. 
В 2002 г. действие распоряжения Президента РФ № 623-рпс было приостанов-
лено соответствующим решением В. В. Путина. С этого момента процесс военно-
технического  сотрудничества  между  Азербайджаном  и  Россией  стал  обретать 
реальные черты. В феврале 2003 г. министр обороны РФ С. Иванов и министр обо-
роны АР С. Абиев подписали в Баку межправительственное соглашение о военно-
техническом сотрудничестве. Тогда же С. Иванов заявил, что «поставок каких-либо 
дестабилизирующих  образцов  вооружений  мы  не  планируем  осуществлять  ни  в 
Армению,  ни  в  Азербайджан».  Возобновление  ВТС  с  Азербайджаном  отвечало  в 
первую очередь интересам России. К этому времени РФ добровольно уступила зна-
чительную часть азербайджанского рынка вооружений Украине и Белоруссии, ко-
торые раньше осознали, что растущая покупательная способность азербайджанской 
стороны  позволит  Баку приобрести  на международных  рынках  вооружений  необ-
ходимые  ему  боевые  системы,  а  значит,  односторонние  санкции  в  отношении 
поставок вооружений Азербайджану будут малоэффективными. 
Несмотря  на  наметившееся  политическое  противодействие,  Россия  быстро 
восстановила  свой  статус  поставщика  лучших  систем  вооружения  на  постсовет-
ском пространстве, стала активно осваивать азербайджанский рынок вооружений 
и  в 2007 г.  поставила  АР 62 танка  Т-72Б  и 4 боевых  бронированных  машины. 
Кроме того, сообщалось о закупке в этом же году у РФ ракетных комплексов Точ-
ка-У.  Правда,  в  Регистре  обычных  вооружений  ООН  содержится  информация  о 
закупке Точек-У Азербайджаном не у России в 2007 г., а у Украины в 2008 г. 
В 2008 г. появилась информация о поставках Россией Азербайджану некото-
рого  количества  новейший  российских  БТР-90С  и 70 БТР-80А.  Если  достовер-

Bakı Avrasiya Universiteti  
 
76
ность  информации  о  поставках  БТР-90С  вызывает  сомнения,  то  поступление  на 
вооружение  ВС  Азербайджана  БТР-80А  является  фактом:  часть  из  них  приняла 
участие в военном параде, состоявшемся в Баку в июне 2008 г. На том же параде 
азербайджанской общественности были продемонстрированы  и купленные в РФ 
артиллерийские системы 2А65 МСТА-Б в количестве 6 единиц. В том же году из 
России на вооружение Национальной армии Азербайджана поступило 3 единицы 
артиллерийской системы «Пион», через год Россия продала Азербайджану еще 9 
единиц 203-мм артиллерийской системы «Пион». В 2008 г. Азербайджан догово-
рился с Россией о поставках шести вертолетов МИ-171. Сделка о поставках вин-
токрылых  машин  междуАР  и  РФ  была  заключена  в  Пакистане  во  время  работы 
международной выставки вооружений ІDEAS-2008. В том же 2008 г. МЧС Азер-
байджана заключило с российской стороной контракт на поставку двух вертоле-
тов КА-32А. Необходимо отметить, что это было не первое приобретение МЧС в 
России. Это  ведомство,  занимающее  важное место в  системе  национальной  без-
опасности  АР,  еще  в 2007 г.  приобрело  у  российских  партнеров  два  вертолета 
МИ-17-1В  и  уникальный  самолет-амфибию  БЕ-200  ЧС.  Летом 2010 г.  принад-
лежащие  Азербайджану  вертолеты  КА-32А  и  самолет  БЕ-200  ЧС  приняли  уча-
стие в тушении лесных пожаров в России, а их экипажам по итогам этой сложной 
работы наряду с летчиками России и других стран были вручены награды от име-
ни премьер-министра России В. Путина. А за год до этого Азербайджан приобрел 
у Улан-Удэнского вертолетного  завода еще 5 винтокрылых машин. Отмечалось, 
что «поставки в Азербайджан значительно укрепили позиции холдинга “Вертоле-
ты России” на этом региональном рынке». В декабре 2010 г. начальник авиацион-
ного отряда МЧС АР полковник А. Гасымов сообщил, что Азербайджан планиру-
ет купить в России еще несколько Ми-17 и КА-32 (3). 
Закупленная у России Азербайджаном зенитно-ракетная система «С-300» яв-
ляется очень эффективным и надежным оружием, которая позволяет уничтожать 
воздушные цели широкого класса. В целом это приобретение весьма значимо для 
Азербайджана (4). 
В 2010-2011 гг.  были  заключены  и  практически  выполнены  контракты  на 
поставку  азербайджанским  вооруженным  силам  и  другим  силовым  структурам 
двух  дивизионов  зенитно-ракетных  систем  С-300ПМУ-2,  нескольких  батарей 
зенитно-ракетных комплексов «Тор-2МЭ», 60 транспортных вертолетов Ми-17 и 
24  ударных  вертолетов  Ми-35М  на  общую  сумму  почти  в $3 млрд.  Любые 
российские поставки оружия в Азербайджан даже на коммерческой основе вызы-
вают в Армении нервную и болезненную реакцию не только в обществе, но и в 
элите, но эта реакция не учитывает того, что Армения закупает оружие у России 
по  внутрироссийским  ценам  и  поставки  оружия  туда  балансируют  российские 
продажи в Азербайджан, указывает ведущий научный сотрудник ИМЭМО Алек-
сандр  Крылов.  Поставки  в  Азербайджан  позволяют  России  удерживать  страну 
под своим влиянием и сокращают закупки Баку на международном рынке, гово-
рит А. Крылов. В этой ситуации можно провести аналогию с политикой США и 
стран НАТО, которые поставляют крупные партии оружия антагонистам — Егип-
ту  и  Израилю,  Греции  и  Турции:  зависимость  этих  стран  от  одного  поставщика 
позволяет США и Западу сдерживать конфликты между своими клиентами, гово-
рит эксперт Центра анализа стратегий и технологий Константин Макиенко (5). 

 
Sivilizasiya 
 
77
Таким образом, заметно, что российско-азербайджанское сотрудничество в об-
ласти торговли оружием за последние годы приобрело значительную динамику. 
Однако попытки вытеснения России с азербайджанского рынка вооружений не 
прекращаются.  В  июле 2008 г.  азербайджанская  газета  «Зеркало»  сообщила,  что 
«Министерство  обороны  США  считает  необходимым  разработку  специальной 
стратегии по снабжению вооруженных сил постсоветских государств, в том числе 
и Азербайджана, вооружением и техникой производства государств НАТО». 
Самое  удивительное  заключается  в  том,  что  отказаться  от  изделий  россий-
ского  ВПК  (военно-промышленный  комплекс-авт.)  призывают  не  только  амери-
канские и некоторые азербайджанские военные эксперты, что вполне объяснимо, 
но  и  российские.  Так,  в  августе 2007 г.  когда  стало  известно  о  приобретении 
Азербайджаном у России семидесяти БТР-80А, российский эксперт П. Фельгенга-
уер отметил, что «одними “бэтээрами” армию не усилить», кроме того, он заявил, 
что «если Азербайджан  хочет оснастить армию современным вооружением, ему 
нужно покупать оружие на Западе и дорого за него платить» (3). 
Военные  расходы  Азербайджана  в 2015 году  были  предусмотрены  в  размере 
3783 млн. манатов. Это на 27,2% больше показателей 2014 года. Азербайджан стал 
единственной страной в регионе, увеличившей за последние годы военный импорт 
более чем на 150%. Причем 85% вооружения Азербайджан закупает у России. 
Между тем, комментируя факт увеличения военных расходов Азербайджана 
в 2015 году, в 10 раз превышающих соответствующие расходы Армении, местные 
издания  отмечают: «…таким  образом  руководство  страны  дает  противнику 
понять, что не намерено более мириться с бесконечным затягиванием переговор-
ного процесса и готово в любой момент силовым путем освободить от оккупации 
свои территории». При этом приводятся в пример заявления главы государства и 
министра обороны о том, что терпение азербайджанского народа на исходе (6). 
В 2017 году Россия закончит поставку крупной партии вооружения и техники 
по  соглашениям,  заключенным  в 2010 году.  По  данным  СМИ,  речь  идет  в  том 
числе о контрактах на три батальона танков Т-90С и три батальона БМП-3 (около 
100 машин), а также самоходную артиллерию, реактивные системы залпового огня 
и тяжелые огнеметные системы. Кроме того, в комплекте с танками Азербайджан 
закупил ремонтно-эвакуационные и инженерные машины. Эксперты отмечали, что 
стоимость этого пакета контрактов составила до одного миллиарда долларов (7). 
За период 2009-2013 гг. Азербайджан стал 19-ым по импорту основных видов 
обычных вооружений, в то время как в 2004-2008 гг. по этому показателю он был 
только 49-ым.  За  последние  годы  эта  страна  почти  в  четыре  раза  или  на 378% 
увеличила объемы импорта оружия (8). 
Таким образом, исходя, из вышесказанного можно прийти к выводу, что уси-
ление  развития  экономики  Азербайджанской  Республики  в  условиях  глобализа-
ции после восстановления независимости, благодаря правильно выстроенной по-
литике,  превратило  Азербайджан  в  крупную  региональную  силу,  с  которой  ни 
Россия, ни США не считаться не могут. 
Азербайджан – ведущая страна Южного Кавказа, которая «делает погоду» в 
политических сношениях в регионе. Азербайджанская Республика, развивая свой 
военно-технический потенциал, ещё раз доказывает свою  способность восстано-
вить свою территориальную целостностьсиловым путём. 

Bakı Avrasiya Universiteti  
 
78
Источники: 
1.  Əhmədov E. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü və beynəlxalq təşkilatlar. Bakı, “Tuna”, 
1998, 137s. 
2.  http://cyberleninka.ru/article/n/vzaimootnosheniya-azerbaydzhana-i-odkb-v-1994-2011-
gg#ixzz4B9rWujv6 
3.  Ниязов Н. Взаимоотношения Азербайджана и ОДКБ в 1994-2011 гг. 
4.  http://cyberleninka.ru/article/n/rossiysko-azerbaydzhanskoe-voenno-tehnicheskoe-
sotrudnichestvo-v-1994-2010-godah#ixzz4B9q5sOuD 
5.  Ниязов  Н.  Российско-азербайджанское  военно-техническое  сотрудничество  в 1994-
2010 годах 
6.  http://vesti.az/news/164123 
7.  Гасанов  В. «Закупив  это  оружие,  Азербайджан  сможет  вести  дистанционную 
войну».HTTP://VESTI.AZ/NEWS/164123 
8.  http://minval.az/news/10877 
9.  Ахундова У. Эксклюзив: Что стоит за поставками в Азербайджан оружия из России? 
10.  http://WWW.NG.RU/ARMIES/2014-11-28/2_AZERBAIJAN.HTML 
11.  Мамедов С. «Азербайджан перешел на Российское вооружение» 
12.  http://moscowbaku.ru/news/society/azerbaydzhan_uvelichivaet_zakupki_rossiyskogo_voor
uzheniya/ 
13.  Борисов Д. «Азербайджан увеличивает закупки российского вооружения» 
14.  http://www.radioazadlyg.org/content/article/25301454.html 
15.  http://topwar.ru/10974-osnovnye-tendencii-militarizacii-azerbaydzhana-voenno-
tehnicheskoe-issledovanie.html 
16.  ShOoMok.  Основные  тенденции  милитаризации  Азербайджана.  Военно-техническое 
исследование. 
 
XÜLASƏ 
Günel Əliyeva-Məmmədova 
 
AZƏRBAYCANIN RUSİYA İLƏ HƏRBİ-TEXNİKİ ƏMƏKDAŞLIĞI 
 (1991-2015-Cİ İLLƏR) 
 
Azərbaycanın Rusiya ilə hərbi-texniki əməkdaşlığı yüksək şəkildə inkişaf etməkdədir. Azərbay-
canın hərbi büdcəsi 2015-ci ildə artıq 3783 milyon manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 27,2 % 
2014-cü ildəki hərbi büdcəsindən çoxdur. Bu gün Azərbaycan silahın 85% -ini Rusiyadan alır.  
 
Açar sözlər: Azərbaycan, Rusiya, Dağlıq Qarabağ, HTƏ 
 
 
SUMMARY 
Gunel Aliyeva-Mamedova 
 
AZERBAIJAN`S AND RUSSIA MILITARY-TECHNICAL COOPERATION  
(1991-2015) 
 
Azerbaijan is developing the military-technical cooperation with Russia. In 2015, 
Azerbaijan's military budget was more than 3783 million manat. In 2014, the military budget of 
Azerbaijan increase to 27.2%. Today, AR 85% of the weaponspurchasesfrom Russia. 
 
Keywords: Azerbaijan, Russia, Upper Karabakh, MTC 
 

 
Sivilizasiya 
 
79
Leyla ƏLİYEVA
∗
 
 
İRƏVAN QALASI İSTİQAMƏTİNDƏ QACAR VƏ RUSİYA  
ORDULARI ARASINDA HƏRBİ ƏMƏLİYYATLAR 
  
Açar sözlər: müharibə, düşərgə, Gümrü, məktub, Eçmiədzin 
 
Giriş 
Sisianov Fətəli şahın vəziri Mirzə Şəfidən məktub alır. Sisianova təqdim olunan bu 
məktubda Mirzə Şəfi çox saylı qüvvə ilə rusları qorxudaraq onlardan Gürcüstandan rus 
qoşunlarının çıxarılmasını  tələb edirdi. Bu məktubda qədimdən mövcud olan dostluq 
əlaqələrinin daim hər iki dövlət tərəfindən gözlənildiyi, Rusiya ərazisində İran tacirləri 
üçün ticarət  şəraitinin yaradılması kimi qarşılıqlı dostluq münasibətlərinin mövcud 
olduğunu qeyd edən Mirzə  Şəfi indiki vaxtda rusların hərbi qüvvə ilə Gürcüstana 
gəlişindən sonra bu razılaşmanın pozulduğu göstərilirdi. Əgər təcili tədbirlər görülməsə 
iki dövlət arasındakı sülhün pozula biləcəyi xəbərdarlığı olunurdu. Sisianov özünün 
səlahiyyətli nümayəndəsini Abbas Mirzənin yanına göndərməlidir ki, onun yanındakı 
gürcü şahzadəsi Aleksandrla danışıqlar aparsın, yoxsa Qacarlarla Rusiya arasında qanlı 
hadisələr ola bilər. Bu məktuba cavabında Sisianov Qacarları Kür və Göyçədə nizə və 
mərmi ilə qarşılamağa hazır olduğunu yazmışdı. Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı işğalları 
Qacarlar hökumətini ciddi şəkildə narahat edirdi. Ona görə  də 1804-cü ilin mayında 
Fətəli şah başda olmaqla Qacarlar hökuməti rus qoşunlarının Cənubi Qafqazdan çıxarıl-
masını rəsmi şəkildə tələb etmişdi. Tələb rədd olundu və 1804-cü ilin iyulun 10-da Ru-
siya ilə Qacarlar İranı arasında diplomatik əlaqələr kəsildi, 10 il davam edən Rusiya-
İran müharibəsi başlandı (1, s. 20).  
 
Qacarların və rusların İrəvan xanlığına yürüş hazırlıqları  
İrəvana yürüş üçün müəyyən olunmuş qüvvələrdən Qafqaz qrenader alayı mayın 29-
da, 30-da Saratov muşketyor alayı, 31-də Narva draqun alayının 3 eskadronu və 300 ka-
zak rus ordularının Tiflisin 8 verstliyindəki Soğanlıqdakı toplanış məntəqəsinə gəlir. Bu 
barədə imperatora məktubunda məlumat verən Sisianov yürüş üçün hazırlıqların başa çat-
dırıldığını qeyd edirdi.  
İrəvana yürüş ərəfəsində Sisianovun komandanlığı altındakı Cənubi Qafqazda olan 
rus qüvvələri aşağıdakı qaydada yerləşmişdi. Cənubi Qafqazdakı 7 piyada alayından 
Qafqaz qrenader alayı  İmeretiya sərhədində yerləşdirilmiş, 17-ci yeger və Sevastopol 
alayının 1 batalyonu Yelizavetpol dairəsini, Sevastopol alayının digər 2 batalyonu Tifli-
si qoruyurdu; 9-cu Yeger alayı Kartaliniyanı; 15-ci yeger və Kabardin alayları – Kaxeti-
yanı qoruyurdular və onları  həmin mövqelərindən tərpətmək mümkün deyildi. Tiflis 
alayının 2 batalyonu İrəvanın qarşısında – Pəmbək əyalətində; 3-cü batalyonu isə Bor-
çalı distansiyasında dağ mədənlərini qoruyurdu. Bu qüvvələrdən yürüşə yalnız İrəvanla 
sərhəddəki Pəmbəkdə mövqe tutmuş Tiflis alayının 2 batalyonu, Qafqaz qrenader alayı, 
Kartaliniyadakı mövqelərindən götürülmüş 9-cu yeger alayının 6-cı bölüyü ayrılmışdı 
ki, bu qüvvələrlə Sisianov nəinki  İrəvanı almağı, həm də Rusiyanın bütövlükdə Qaf-
qazdakı geosiyasi planlarını  həyata keçirmək, Rusiyanın Qara və  Xəzər dənizlərinin 
arasındakı ərazilərdə hakimiyyətini bərqərar etməyi düşünürdü (2, s. 137).  
                                                           
∗
 Sumqayıt Dövlət Universiteti [e-mail] 

Bakı Avrasiya Universiteti  
 
80
Qacar orduları artıq yayın əvvəllərindən hərəkətə başlayırlar. Şahzadə Aleksandrın 
başçılığı altında 15 minlik ordu Şərurda mövqe tutmuşdu.  İyunun 2-də  İrəvana doğru 
hərəkətə başlayan qacar ordusu İrəvanın 25 verstliyində dayanır. Bir tərəfdən rusların, 
digər tərəfdən də Qacarların  İrəvana yaxınlaşdığını görən Məhəmməd xan yaxınlaşan 
təhlükəni sovuşdurmaq məqsədilə rusların yanına göndərdiyi nümayəndəsi vasitəsilə 
qalanın və patriarx Davidin təslim edilməsi tələbi istisna olmaqla rusların digər şərtləri-
ni qəbul etməyə hazır olduğunu bildirir. İrəvan xanının nümayəndələrini geri qaytaran 
Montrezor isə xandan rusların bütün şərtlərinin qeyd-şərtsiz yerinə yetirilməsini tələb 
edir. İyulun 3-də yenidən geri qayıdan nümayəndələr Montrezora bildirirlər ki, şahzadə 
Aleksandrın qüvvələri artıq İrəvana gəlib və onunla İrəvan xanının qüvvələri arasında 
toqquşma da baş verib. Xan ruslardan kömək istəyərək onlar gələnə kimi Qacarları qa-
laya buraxmamağa söz verməklə, ruslardan da qalaya daxil olmamağı xahiş edirdi. İrəv-
an xanının elçilərini öz yanında saxlayan Montrezor gecə xana məktub göndərərək 
yenidən rusların bütün şərtlərinin yerinə yetirilməsini tələb edir və əgər bu tələb qəbul 
olunacağı  təqdirdə xandan bacardığı  qədər Qacarlara müqavimət göstərməyi, Abbas 
Mirzə və şahzadə Aleksandrın qüvvələrinin sayı barədə ona məlumat çatdırmağı tələb 
edirdi. Lakin xan bu məktuba cavab vermir (3, s. 307). Buradan belə nəticəyə gəlmək 
olar ki, əslində xan ruslarla anlaşmağa hazır olduğunu bildirməklə həm onların vasitəsi-
lə qalanı Qacarların hücumundan qorumaq, həm də rusların da qalaya ola biləcək hücu-
munu ən azından ertələməyə nail olmaqla vaxt qazanmaq niyyətində idi. Bu addımı ilə 
o, eyni zamanda ruslarla Qacarları üz-üzə  gətirməklə, nəticədə qalanı  hər iki tərəfin 
hücumundan qorumaq istəyirdi. 
İrəvan istiqamətində hərəkət edən Sisianov isə irəliləyərək, Üçkilsə adlı yerə gəldi 
və çadırlarını orada qurdu. Bu barədə general-mayor Tuçkov öz xatirələrində yazır: 
“Dəstəni qəbul edən günü mənə hücum etməyi  əmr etdilər. Məndən 3 gün sonra isə 
Sisianov öz korpusu – I draqun alayı, 8 piyada batalyonu, iki kazak alayı və 300 gürcü 
atlısı (cəmi 4370 nəfər) ilə yürüşə çıxdı” (4, s. 260). İyunun əvvəlində Tuçkovun ko-
mandanlıq etdiyi dəstə İrəvan xanlığına məxsus olan Şörəyel vilayətini tutdu (5, s. 138).  
Qabaqcadan göndərilmiş Tuçkovun başçılığı altındakı hissələrə isə yalnız Arpaçay-
la Zəngi çayını birləşdiyi yerdə yuxarıda göstərilən qüvvələrlə birləşmək əmr olunmuş-
du. Tuçkov yazırdı ki, Qacarlarla rastlaşacaqları təqdirdə necə hərəkət etmək lazım ol-
duğu barədə heç bir göstəriş verilmədiyindən o, nə etməli olduğu barədə mövcud vəziy-
yətdən asılı olaraq çıxış etmək məcburiyyətində idi. O, 6-cı gün müəyyən olunmuş yerə 
çataraq general-mayor Leontyevin 2 batalyon, 4 top, 70 kazak və 100 erməni süvarisin-
dən ibarət qüvvələri ilə birləşir (3, s. 309). Onların bu hərəkətləri isə  ətrafdakı Qacar 
süvarisi tərəfindən izlənilirdi. Lakin hələ ki, heç bir tərəf birinci qarşıdurmaya getmək 
istəmirdi. Çünki, tərəflər arasında rəsmi  şəkildə  hərbi  əməliyyatlar başlandığı elan 
olunmamışdı. 
Sisianov tərəfindən bundan sonra necə hərəkət etmək barədə heç bir əmr almayan 
Tuçkov və Leontyev birləşdikdən sonra müdafiə mövqeyi tutmaqla kifayətlənirlər. Tə-
rəflər arasında ilk toqquşma da məhz bu zaman baş verir. Qacar ordularının tərkibində 
vuruşan yaralı gürcünün ruslara verdiyi xəbərə görə ruslarla vuruşan qacar dəstəsi 8 
min nəfərdir və onların başında gürcü şahzadələri Aleksandr, Teymuraz, Şərif paşa və 
Mehdiqulu xan durur. Tuçkov onların üzərinə növbəti günü sübh tezdən hücum etməyi 
qərara alır. Axşam o, düşərgənin önündə 400 piyada və 2 topla vaqenburq təşkil edir. 
İyunun 10-u səhər tezdən o, 1800 piyada, 8 top, Leontyevlə gəlmiş kazak və süvari gür-

 
Sivilizasiya 
 
81
cülərlə 2 kolonna ilə hücuma keçir. 1-ci kolonna 2-ci dən bir qədər aralı gedirdi (3, s. 
310). 
Həmin bir neçə gün ərzində Məhəmməd xan da üç dəfə öz nümayəndəsini məktub-
la Sisianovun yanına göndərərək ona kömək göstərməyə hazır olduğunu bildirmışdi. 
Məhəmməd xan eyni zamanda Sisianovun Gümrü yaxınlığından hansı istiqamətə hərə-
kət edəcəyini aydınlaşdırmağa çalışırdı (6, s. 57). 
Rus hissələrinin hərəkətə  gəldiyini görən Qacarlar Qarakilsə  kəndi yaxınlığında 
Tuçkovun dəstəsini mühasirəyə alsalar da dördkünc kare şəklində düzülərək müdafiə 
olunan ruslar atəşlə onları geri oturda bilirlər. Rus hissələri kənddən 2 verst aralandıq-
dan sonra yenidən qacarlarla rastlaşırlar. Bu dəfə  də atəşlə geri oturdulan Qacarlar 
Gümrü dağlarının ətəyində mövqe tuturlar
 
. Rus mənbələrinin yazdığına görə Tuçkovun 
bu dağın ətəyindəki kurqanın tutulması məqsədilə qacarlarla toqquşmada qalib gələrək 
əsirlikdə olan 100 erməni ailəsini azad etməsi, qacarlara 100-ə qədər adamın itkisi hesa-
bına başa gəlir. Onun ardınca hərəkət edən baş komandan iyunun 12-də Gümrünün 
ətrafına çatdıqda artıq döyüş başa çatmışdı. O, yaralıları və yükü Pəmbəyə göndərməyi 
əmr edib özü İrəvana getməyi düşünürdü
 
(3, s. 312).