Baki döVLƏt universiteti

Rumıniyanın  müharibəyə  qoşulması  hər  iki  koalisiya  dövlətlərinin  diplomatik-

siyasi  mübarizəsində  mühüm  yer  tuturdu.  1914-cü  il  oktyabrın  1-də  Rumıniya  və  Rusiya 

gizli  saziş  bağladılar.  Sazişə  görə  Rusiya  Rumıniyanın  ərazi  toxunulmazlığına  təminat 

verirdi və Avstriya–Macarıstanın rumınlar yaşayan ərazisini özünə birləşdirmək hüququnu 

qəbul edirdi.  

 

İngilis və fransız diplomatiyası Rumıniyanın müharibəyə cəlb edilməsini qətiyyətlə 

tələb  edirdi.  Onların  düşüncəsinə  görə,  Rumıniyanın  müharibəyə  girməsi  Bolqarıstanın 

Almaniya  blokundan  çıxmasına,  Yunanıstanın  Antanta  tərəfinə  keçməsinə,  Osmanlı 

imperiyasının öz müttəfiqlərindən uzaqlaşmasına və Balkan yarımadasının işğalına kömək 

edərdi.  

 

1916-cı  il  avqustun  17-də  Rumıniya  Antanta  dövlətləri  ilə  müqavilə  bağladı. 

Müqaviləyə  görə  Rumıniyanın  Transilvaniyanı,  Bukovinanı  və  Banatı  özünə  birləşdirmək 

hüququ  qəbul  edildi.  Nəticədə  Rumıniya  avqustun  27-də  Avstriya–Macarıstana  müharibə 

elan etdi.  

ABŞ  dünyanın  onun  iştirakı  olmadan  yenidən  bölüşdürülməsinə  razı  deyildi.  Lakin 

dünyanın  bölüşdürülməsində  iştirak  etməkdən  ötrü  mütləq  müharibəyə  qoşulmaq  lazım 

idi.  ABŞ  diplomatiyasının  müharibəyə  kim  tərəfindən  qoşulmasını  obyektiv  şərait  özü 

müəyyənləşdirdi.  ABŞ  və  Böyük  Britaniya  kapitalının  çoxdan  qurulan  iqtisadi,  siyasi  və 

maliyyə  əlaqələri  bu  seçimə  təsir  göstərdi.  ABŞ  bankirləri  və  inhisarları  müharibənin 

gedişində  onlara  borclu  olan  Antanta  dövlətlərinin  məğlub  olmasını  və  müflisləşməsini 

istəmirdilər.  Müharibədə  Almaniyanın  qələbə  çalması  isə  ABŞ-ın  dünya  planlarının 

reallaşmasına  mane ola bilərdi. ABŞ diplomatiyasının düşüncəsinə görə Almaniya qələbə-

dən sonra Avropanı, Kiçik Asiyanı və Afrikanı özünə tabe etdirib onu hətta Cənubi Ameri-

kadan  sıxışdırıb  çıxara  bilərdi  və  Yaponiya  ilə  ittifaq  bağlayıb  Birləşmiş  Ştatlar  üçün  təh-

---

 

 

18 

lükə törədərdi. Antanta ölkələri məğlub olardısa, Yaponiya Uzaq Şərqdə hökmran dövlətə 

çevrilə bilərdi. 

 

ABŞ  diplomatiyası  1916-cı  ilin  dekabrından  1917-ci  ilin  yanvarınadək  hər  iki  blok 

dövlətləri  ilə  danışıqlar  apardı.  Alman  diplomatiyasının  ABŞ  prezidenti  Vudro  Vilsona 

(1912-1920)  göndərdiyi  sülh  təklifləri  ABŞ-ın  mənafelərinə  cavab  vermirdi.  Alman 

diplomatiyası  Almaniyanın  sülh  təkliflərini  Antantanın  rədd  etdiyinə  görə  bitərəf 

dövlətlərin gəmilərinə qarşı fevralın 1-dən amansız müharibəyə başlayacağını bildirdi. ABŞ 

Almaniya ilə diplomatik münasibətləri kəsmək üçün bəhanə tapdı. 1917-ci il fevralın 2-də 

Almaniya  ilə  diplomatik  münasibətləri  kəsməsinə  baxmayaraq  ABŞ  ona  müharibə  elan 

etmədi.  ABŞ  -ın  Almaniyaya  müharibə  elan  etməsi  üçün  şərait  aprel  ayında  yarandı. 

Almaniya  ABŞ  -ın  bir  neçə  gəmisini  batırdı.  ABŞ  -ın  müharibəyə  qoşulması  üçün  bəhanə 

eyni  zamanda  Almaniyanın  dövlət  katibi  Simmermanın  Meksikadakı  alman  səfirinə 

göndərdiyi  teleqram  oldu.  Teleqramda  Meksikanın  ABŞ-a  qarşı  müharibəyə  başlaması 

təklif  edilirdi.  Bu  təklif  yerinə  yetirilərdisə  XIX  əsrdə  ABŞ  -ın  Meksikadan  aldığı  sərhəd 

ştatları  ona  qaytarılmalı  idi.  Simmermanın  bu  teleqramına  cavab  olaraq  ABŞ  hökuməti 

1917-ci il aprelin 6-da Almaniyaya müharibə elan etdi.  

Almaniyanın və onun müttəfiqlərinin birinci dünya müharibəsində məğlubiy-yətinin 

əsas səbəbləri aşağıdakılardan ibarət idi:  

 

Birincisi,  Antanta  tərəfindən  müharibədə  döyüşən  dövlətlərin  iqtisadi  və  insan 

ehtiyatları    Almaniya,  Avstriya–Macarıstan,  Osmanlı  imperiyası  və  Bolqarıstandan  üstün 

idi. Bunu görə də üzücü müharibədə Almaniya blokunun tükənməsi tez baş verdi.