Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

tutmasını yarada və ya panika tutmasına nəzarəti çətinləşdirər. Fiziki 
mənbəli stress idmanla az məşğul olanda, düzgün qidalanmayanda və 
yaxşı yata bilməyəndə müşahidə olunur. Əgər fiziki olaraq sağlamsı-
nızsa, stressə qarşı daha dözümlü olacaqsınız. Əks təqdirdə siz stressə 
qarşı daha həssas olacaq, yorğunluq və narahatlıq hiss edəcəksiniz. 
Məsələyə bu nöqteyi-nəzərdən baxdığınızda bədən və beyin arasında 
yaxın bir əlaqə olduğunu görə bilərsiniz. Hər iki sahə daimi qarşılıqlı 
əlaqə içərisindədir və bir-birinə təsir edir. Həyatınızdakı stressli ha-
disələr eviniz, işiniz, maddi vəziyyətiniz, idman edib–etməməyiniz, 
qidalanma şəkli və yuxu rejimi ilə bağlı ola bilər. İndi bunları nəzərdən 
keçirək və baxaq görək, siz nə edə biləcəksiniz. İstəyirsinizsə, evdən 
başlayaq. Barış bəy, ev sizin üçün hansı mənaları ifadə edir?
Barış bəy bir az fikirləşdi. Ev onun üçün rahatladığı, xoşbəxt oldu-
ğu bir yerdir. 
– Mən evinə və ailəsinə çox bağlı bir insanam. Evimi sevirəm, 
evimdə yoldaşımla və qızımla xoşbəxt oluram. Qızımla oynayıram, 
vaxtım çox yaxşı keçir. Yeri gəlmişkən, məktəbdən kənarda demək 
olar ki bütün vaxtı evimdə oluram.
– Yaxşı, ümumi olaraq desək, eviniz sizin üçün rahat, şən, gündəlik 
həyatın çətinliklərindən uzaqlaşdığınız bir yerdir. Saray kimi bir evi-
nizin olması vacib deyil. Vacib olan sizin evinizdə stressiz və xoşbəxt 
olmağınızdır. Bu mənada sizin bir probleminiz yoxdur. Ümumiyyətlə 
evdə stress yaradan bir mühitin olması insanların bunu dəf etmə gü-
cünü azaldır. İşinizlə əlaqədar bir problem varmı? 
– Xeyr, peşəmi istəyib seçmişəm, müəllimliyi və ədəbiyyatı se-
virəm. Düşünürəm ki, işimi də yaxşı bacarıram.
– Çox gözəl, insanların hansı işlə məşğul olduqları, bundan nə qə-
dər həzz aldıqları, nə qədər müvəffəqiyyətli olduqları vacibdir. İş ye-
rindəki münasibətlər də ən az bunun qədər əhəmiyyətlidir. Belə başa 
düşürəm ki, sizin iş yerinizdəki insanlarla da münasibətlərinizdə bir 
problem yoxdur.
– Yox. 

83
– Maddi vəziyyətinizin elə də qənaətbəxş olmadığını demişdiniz. 
Eve kifayət qədər pulun gəlməməsi də stress mənbəyi ola bilər. Pulun 
kifayət qədər olmaması ilə yanaşı həyat yoldaşlarının xərcləmə ilə bağ-
lı prioritetlərin müxtəlif olması da konflikt yarada bilər.
Barış bəy yerində qurcalandı, həkim bunu görüncə dayandı: 
– Həkim, əvvəl sizə deməmişdim, çünki elə də vacib olmadığını fi-
kirləşirdim. İlk panika tutması baş verməmişdən əvvəlki gün gecə yol-
daşımla elə bu mövzuda mübahisə etmişdik. Bunu sizə indi deyirəm, 
bəlkə vacib ola bilər.
– Düzdür, sizin şəxsi xarakterinizi də nəzərə alsaq, bu mübahisə 
sürətləndirici faktor ola bilər. Bu cür mübahisələr stress yarada bilər.
Həkim bir az fasilə verdi. Deyəsən, başqa bir mövzuya keçmək 
istəyirdi: 
– İndi idmanın əhəmiyyəti barədə məlumat vermək istəyirəm. 
Belə müəyyən edilib ki, müntəzəm olaraq idmanla məşğul olmaq be-
yində bəzi hormonların ifraz olunmasını artırır və bu da insanları sakit-
ləşdirir. Müntəzəm məşqlər yuxunun da qaydaya düşməsini təmin edir. 
İdman yeni insanlarla tanışlıq, ictimai fəallığımızın inkişafı baxımından 
bizim üçün yeni imkanlar yaradır. Üstəlik başqa insanlarla ictimai ün-
siyyət, vahimə səviyyəsini də azaldır. Barış bəy, siz idmanla müntəzəm 
məşğul olursunuzmu?
– Xeyr, – deyə Barış bəy cavab verdi. – Xeyri barədə oxumuşam, bi-
lirəm, amma məşğul olmuram. Həm də imkan olmur.
– Əgər istəsəniz bu imkanı yarada bilərsiniz, sizin əlinizdədir. 
Məsələn, evinizin yaxınlığında gəzintiyə çıxa bilərsiniz.
– Mümkündür, – dedi Barış bəy. Sanki cinayət yerində yaxalanan 
adam kimi bir az utanmışdı, deyəsən bu barədə çox danışmaq istəmirdi. 
– Siz müntəzəm olaraq idmanla məşğul olmadığınız üçün evinizin 
yaxınlığında gəzintiyə çıxa bilərsiniz. Aparılan müayinələrin nəticələri 
də normal olduğuna görə təkrar yoxlanmağınıza ehtiyac yoxdur. Müm-
künsə özünüzə bir yol yoldaşı tapın. Əgər imkan varsa hər gün eyni sa-
atda gəzintiyə çıxın. Əvvəl qısa məsafələrdən başlayın, sonra yavaş-yavaş 
məsafəni və bilavasitə vaxtı artırın. Görəndə ki, fiziki cəhətdən səhhə-
tiniz daha yaxşı olub və dözümlülüyünüz artıb, bu məşqləri davam et-
HƏYAT TƏRZİNİZ HƏLLEDİCİ AMİLDİR, RAHATLANMA (RELAKSASİYA) ÜSULLARI

PANİKA POZUNTUSU
84
dirmə arzunuz da çoxalacaq. Ancaq bir məsələ var, Zeynəb xanım bir 
müddət evdə tək qalmalı olacaq. Bunu edə bilərsinizmi?
Barış bəy Zeynəb xanıma baxdı, baxışlarından hiss etdi ki, onunla 
razıdır: 
– Edə bilərəm, hətta dərhal başlayaram. 
– Elə isə indi qidalanma mövzusuna keçə bilərik. Düzgün və sağlam 
qidalanma stresslə mübarizədə əhəmiyyət daşıyır. Rejimlə qidalanmaq 
xüsusilə qanda şəkərin miqdarının tənzimlənməsi baxımından əhəmiy-
yətlidir. Şəkəri bol olan qidalarla qidalanmanın nəticəsi qanda şəkərin 
səviyyəsinin azalmasıdır. Qanda şəkərin miqdarının azalması başgicəl-
lənmə, müvazinətin itməsi, tərləmə, ürəyin sürətli döyünməsinə səbəb 
ola bilər. Gördüyünüz kimi, bunlar panika tutmasının əlamətlərinə bən-
zəyir. Bu əlamətlərlə qarşılaşan insan səhvən bunları panika tutmasının 
başlanğıcı kimi yozar; belə halda başqa bir panika tutması da yarana 
bilər”.
Həkim bu yerdə bir az fasilə verdi. Bir neçə saniyə sonra üzünü Barış 
bəyə tutub: 
– Sizin siqaret çəkmədiyinizi və spirtli içki qəbul etmədiyinizi bi-
lirəm, orada bir problem yoxdur. Çay və qəhvə ilə aranız necədir?
– Məktəbdə də, axşam evdə də çay içirəm. Bəlkə bir az çox içirəm 
deyə bilərəm.
 – Çoxlu çay, qəhvə, kola içmək qıcıqlandırıcı təsir göstərir və panika 
tutması riskini artıra, hətta başqa bir panika tutmasını sürətləndira bilər. 
Bu maddələrin və hətta soyuqdəymə əleyhinə dərmanların, öskürəyə 
qarşı bəzi siropların da tərkibində kafein olur. Qəhvə güclü bir qıcıqlan-
dırıcıdır və qısa vaxt ərzində iki-üç fincan içilərsə qandakı adrenalinin 
miqdarı iki dəfə yüksələ bilər. Adrenalinin bədənimizə təsirləri haqqında 
daha əvvəl danışmışdıq. 
Çoxlu miqdarda şokolad da, xüsusilə əgər ona qarşı çox həssassınız-
sa, eyni şəkildə panika tutması riskini artıra bilər. Siqaret qıcıqlandırıcı 
təsirə sahibdir və vahiməni artıra bilər. O cümlədən spirt panika tutma-
larının yaranmasında təsirli bir maddədir. Kokain və həşiş kimi asılılıq 
yaradan maddələr də panika tutmalarını sürətləndirə bilər. Bu məlumat-
lara əsasən, çayın miqdarını normal səviyyəyə qədər azaltmağınızın sizə 

85
xeyri olar. 
Bundan başqa sağlam qidalanmada kifayət qədər tərəvəz və meyvə 
yemək vacibdir. Çoxlu maye, xüsusilə su içmək faydalıdır. Bu mövzuyla 
bağlı başqa bir şey soruşmaq istəyirsinizmı?
–Yox, – deyə Zeynəb xanım cavab verdi. – Əgər çayın miqdarını da 
qaydaya salsaq, bir problem olmamalıdır. 
– Elə isə yuxu mövzusuna keçə bilərik. Lazımi qədər və rahat bir yuxu 
hər kəsin fizioloji bir tələbatıdır. Bu tələbatın müddəti adamdan adama 
dəyişir. Ümumiyyətlə isə bir yuxu müddəti 6–9 saat arasında olur. La-
kin vacib olan yuxunun müddəti deyil, onun keyfiyyətidir, yorğunluğu 
aradan qaldırmasıdır. Əgər siz oyananda özünüzü gümrah və rahat hiss 
edirsinizsə, bu o deməkdir ki, siz yuxudan doymusunuz. Belə olan halda 
yuxunun müddətinə heç fikir veməyin. Normadan az və ya çox yatmaq 
insanın özünü narahat, əzgin hiss etməsinə, diqqətinin dağınıq olmasına 
səbəb ola bilər. Panika tutmaları da yuxu rejimini poza bilər. Barış bəy, 
panika tutmalarından sonra yuxu rejiminizdə bir dəyişiklik olubmu?
– Bəli, panika tutması ehtimalı və yuxuda da tutmanın baş verəcəyi 
fikri yuxuya getməyimdə çətinlik yaradır. Bəzən yuxum parçalanır, lakin 
yenidən yuxuya gedə bilirəm. Səhərlər özümü tam gümrah, yuxudan 
doymuş kimi hiss etmirəm. Yuxudan bir az yorğun, əzgin qalxıram.
– Yuxunuzu qaydaya salmaq üçün yuxu gigiyenasına riayət etmək la-
zımdır. Bu mövzuda bəzi təkliflərim ola bilər: 
– Ozünüzü yatmağa məcbur etməyin. Hər gün eyni saatda yatmağa 
çalışın. 
– Çalışın, yataq otağınız rahat olsun, səs–küy, işıq, televizior olmasın. 
Yatağınız çox sərt və ya çox yumşaq olmamalıdır. 
– Yatmağınıza yaxın saatlarda siqaret, çay, qəhvə, kola kimi qıcıqlan-
dırıcı maddələrdən və spirtli vasitələrdən uzaq durun. 
– Günün stresslərindən uzaqlaşmağa, onları unutmağa çalışın.
– Yatmamışdan əvvəl ilıq duş qəbul edərək rahatlamağa cəhd edə 
bilər və bir stəkan ilıq süd içə bilərsiniz. 
– Yatmazdan əvvəl musiqiyə qulaq asa bilərsiniz. 
– Rahatlamaq üçün məşğələlər edə bilərsiniz. 
Bunlar keyfiyyətli bir yuxunu təmin edə bilər və panika tutmalarınız-
HƏYAT TƏRZİNİZ HƏLLEDİCİ AMİLDİR, RAHATLANMA (RELAKSASİYA) ÜSULLARI

PANİKA POZUNTUSU
86
da da xeyri olar. 
– Bir şey soruşmaq istəyirəm, – dedi Barış bəy. – Rahatlamaq üçün 
məşğələ barədə əvvəl heç danışmamışdıq, bunu necə edə bilərəm 
görəsən?
– İstər psixi, istərsə də fiziki baxımdan rahatlamaq hər kəsə lazımdır. 
Rahatlamaq üçün bir az vaxt ayırıb xoşladığınız işləri etmək vacibdir. 
Hər kəsin rahatlamaq metodu fərqli ola bilər. Məsələn, bəzi insanların 
balıq tutmaq, bəzilərinin torpaqda əkib–becərmək işləri, bəzi insanların 
isə kinoya getməkdən xoşu gəlir. Hansı işlə məşğul olmağınızdan çox 
gördüyünüz işlərin nə qədər ürəyinizə yatdığı və sizi nə qədər rahatlaş-
dırdığı daha əhəmiyyətlidir. İndi yuxuyla bağlı tətbiq edə biləcəyimiz 
iki metoddan bəhs edəcəyəm. Yatmazdan əvvəl bunları edə bilərsiniz. 
Gələn həftə də bəzi rahatlama metodları barədə məlumat verəcəyəm. 
Bu həftə danışmaq istədiyim metodlar tənəffüs məşğələsi və proqressiv 
əzələ boşaltama metodlarıdır. 
Tənəffüs məşğələsi
– Tənəffüs məşğələsi panika tənəffüs metodu kimi də tanınır. Bu me-
todu panika tutması baş verəndə, çox stressli vəziyyətlərdə, normal gün-
dəlik həyatdakı stresslərdə və hər yerdə asanlıqla tətbiq edə bilərsiniz. Bu 
hərəkətləri ardıcıl şəkildə yerinə yetirməyiniz kifayət edəcəkdir: 
1. Burnunuzla yavaş-yavaş və dərindən nəfəs alın. 
2. Yavaş-yavaş altıya qədər sayaraq nəfəsinizi içinizdə tutun. 
3. Sanki yüngülcə fit çalırmış kimi səkkizə qədər sayaraq nəfəsinizi 
ağzınızla buraxın. 
4. Bu şəkildə nəfəs alıb vermə hərəkətini 5–10 dəfə təkrarlayın. 
Tənəffüs məşğələsini panika tutmasının baş vermədiyi vaxtlarda da 
səhər və axşam edə bilərsiniz.
Proqressiv əzələ boşaltma metodu 
İkinci metod proqressiv əzələ boşaltma metodudur. Sizə bu metod-
dan necə istifadə edəcəyinizi başa salacağam. Ola bilər ki, yadınızda 
qalmasın. Ona görə də sizə əsas hərəkətlərin qeyd olunduğu bir kağız 
verəcəyəm. Əvvəl əsas xüsusiyyətlər barədə danışmaq istəyirəm. Bu me-

87
todda da məqsəd rahatlamanı təmin etmək və stress əlamətlərini azalt-
maqdır. Bu, orta hesabla təxminən 20 dəqiqə vaxt aparır. Əgər gündə iki 
dəfə tətbiq edilərsə, daha yaxşı nəticə əldə olunar. Metodun faydasını 
görmək üçün bir neçə həftə gözləmək lazım gələ bilər. Elliot və Smitə 
(2010) görə mərhələlər bunlardır:
1. Səssiz və rahat bir yer seçin: Oturmaq və ya uzanmaq üçün səs-
siz və rahat bir yer tapın. Gözlərinizi yumun, yummasanız da olar. Əgər 
evdəsinizsə, ailə üzvlərinizə tapşırın ki, təxminən 20 dəqiqə sizi narahat 
etməsinlər. 
2. Dərindən nəfəs alın, nəfəsinizi tutun, gərginliyin yox olduğunu 
xəyal edin: Gözlərinizi yumun, bütün diqqətinizi nəfəs alıb verməyə 
yönəldin. Dərindən bir dəfə nəfəs alın, havanı qarnınıza doldurun. Nəfə-
sinizi 3-4 saniyə tutun, sonra yavaşca buraxın. Nəfəsinizi buraxanda bə-
dəninizdəki bütün gərginliyin getdiyini xəyal edin. Bunu üç dəfə təkrar 
etdikdən sonra bütün bədəninizin boşaldığını hiss edin. 
3. Əllərinizi sıxın və sonra boşaldın: Barmaqlarınızı yumruq şəklində 
bükün. Gərginliyi hiss edin və təqribən 6-10 saniyə eləcə saxlayın. Sonra 
buraxın və boşaldın. Təxminən 10-15 saniyə boşalmanı hiss edin. 
4. Qollarınızı gərginləşdirin və sonra boşaldın: Qollarınızı təxminən 
çiyin səviyyəsinə qədər qaldırın və əzələlərinizi gərgin şəkildə saxlayın. 
Əmin olun ki, qol əzələləriniz gərilmiş vəziyyətdədir. Qısa bir müddət 
belə gərgin vəziyyətdə qalın, sonra aşağı salın. Gərginliyin yox olduğunu 
və boşalmanı hiss edin. 
5. Çiyinlərinizi qaldırın, gərgin halda saxlayın və sonra boşaldın: San-
ki bir tısbağa öz qabığına girirmiş kimi çiyinlərinizi qaldırın. Gərgin şə-
kildə saxlayın və sonra buraxın. Təxminən on-on beş saniyə boşalmanı 
hiss edin. 
6. Kürəyinizin yuxarı hissəsindəki əzələləri gərgin vəziyyətə gətirin 
və boşaldın: Çiyinlərinizi arxaya doğru çəkin və kürək sümüklərinizi 
bir-birinə yaxınlaşdırın. Bir müddət gərgin vəziyyətdə qalın, sonra sər-
bəst buraxın.
7. Bütün üzünüzü gərginləşdirin: Alınınızı və çənənizi sıxın, gözlə-
rinizi və qaşlarınızı sıxın, dodaqlarınızı və dilinizi gərgin halda saxlayın. 
Gərginliyi tədricən artırın və eləcə saxlayın, sonra boşaldın. 
HƏYAT TƏRZİNİZ HƏLLEDİCİ AMİLDİR, RAHATLANMA (RELAKSASİYA) ÜSULLARI

PANİKA POZUNTUSU
88
8. Boynunuzun arxasını gərgin hala gətirin və boşaldın: Boynunuzu 
yavaşca arxaya doğru qatlayın, onun arxasındakı əzələlərin yığıldığını 
hiss edin. Gərgin vəziyyətdə saxlayın, sonra boşaldın. Rahatlaşmanın 
artdığını hiss edin. 
9. Boynunuzun ön tərəfindəki əzələləri gərginləşdirin və sonra bo-
şaldın. Aramla çənənizi sinənizə doğru yaxınlaşdırın. Boyun əzələlərini-
zi gərgin hala gətirin, gərginliyi artırın, beləcə saxlayın; sonra boşaldın. 
Gərginliyin azaldığını hiss edin. 
10. Mədə və sinə əzələlərini gərgin hala gətirin, gərginliyi davam et-
dirin; sonra boşaldın. 
11. Kürəyinizi yay kimi gərginləşdirib sonra boşaldın: Kürəyinizi yay 
kimi gərgin vəziyyətə gətitib, kürək əzələlərinizi gərgin saxlayın. Gərgin-
liyi yavaşca artırın və bunu davam etdirin. Özünüzü həddindən artıq 
gücə salmayın, sonra boşaldın. 
12. Omba əzələlərinizi gərginləşdirib boşaldın: Əyləşdiyiniz stuldan 
yüngülcə qalxıb ombalarınızı gərgin vəziyyətə gətirin. Gərginliyi davam 
etdirin. Sonra gərginliyi azaldın və boşalmanı artırın. 
13. Bud əzələlərinizi gərginləşdirib sonra boşaldın: Bu    əzələləri  gər-
gin vəziyyətə gətirib eləcə saxlayın. Sonra boşaldın və gərginliyin azaldı-
ğını hiss edin. Boşalmanın artdığını və yayıldığını hiss edin. 
14. Baldırlarınızı gərgin hala gətirin və boşaldın: Ayaq barmaqlarını-
zı yuxarıya doğru qaldıraraq baldır əzələlərinizi gərgin vəziyyətə gətirin. 
Gərginliyi davam etdirin, sonra boşaldın. 
15. Barmaqlarınızı yavaşca bükün, gərgin vəziyyətdə saxlayın və son-
ra boşaldın. 
16. Bütün bədəninizi nəzərdən keçirin: Bu məşqə başladıqdan son-
ra özünüzü əvvəlkindən daha yaxşı hiss edib–etmədiyinizə fikir verin. 
Bədəninizdə gərgin əzaların olduğunu hiss etdiyinizdə o bölgələr üçün 
boşalma hərəkətini təkrarlayın. 
17. Boşalma hissindən həzz almaq üçün bir neçə dəqiqə vaxt ayırın: 
Boşalmanın bədəninizin hər əzələsinə yayıldığını hiss edin. Bədəninizn 
reaksiyalarını müəyyənləşdirin, hisslərinizin qarşısını almağa çalışma-
yın. Özünüzü hazır hiss edəndə gözlərinizi aça və gündəlik həyatınıza 
qayıda bilərsiniz. Əgər bu məşqi yatmamışdan əvvəl etmisinizsə, yatma-

89
ğa hazırlaşın.
Həkim bütün bunları danışdıqdan sonra bir az fasilə verdi və:
– Barış bəy, bunları etmək sizin üçün çətin olarmı?– deyə soruşdu. 
Barış bəy bir az fikirləşdi:
– Çətin deməzdim, ancaq bir az detalları çoxdu. Çətinlik çəkəcəyimi 
güman etmirəm, ancaq fikirləşirəm ki, ardıcıllığını çaşdıra bilərəm.
Zeynəb xanım müdaxilə edib üzünü Barış bəyə tutaraq:
– Həkim bütün bu maddələri sənə yazılı şəkildə verəcək, ona görə də 
problem olmaz, – dedi.
Həkim kağızı Barış bəyə verdikdən sonra:
– Əvvəl-əvvəl kağıza baxaraq edəcəksiniz, sonrakı həftələrdə buna 
ehtiyacınız olmayacaq, – dedi. Sizdən istəyim panika gündəliyini tut-
maq və bu proqressiv əzələ boşalma metodunu tətbiq etməkdir. Gələn 
həftə altı addım proqramına davam edəcəyik.
Proqressiv əzələ boşaltma metodu 
1. Səssiz və rahat bir yer seçin.
2. Dərindən nəfəs alın, nəfəsinizi tutun, gərginliyin yox olduğunu düşü-
nün: 
3. Əllərinizi sıxın və sonra boşaldın: 
4. Qollarınızı gərginləşdirin və sonra boşaldın.
5. Çiyinlərinizi qaldırın, gərgin halda saxlayın və sonra buraxın. 
7. Bütün üzünüzü gərginləşdirin.
8. Boynunuzun arxasını gərgin hala gətirin və boşaldın.
9. Boynunuzun ön tərəfindəki əzələləri gərginləşdirin və sonra boşaldın.
10. Mədənizdəki və sinənizdəki əzələləri gərgin hala gətirin, gərginliyi 
davam etdirin, sonra boşaldın.
11. Kürəyinizi yay kimi gərginləşdirib sonra boşaldın.
12. Omba əzələlərinizi gərginləşdirib boşaldın.
13. Bud əzələlərinizi gərginləşdirib boşaldın.
14. Baldırlarınızı gərgin hala gətirin və boşaldın.
15. Barmaqlarınızı yavaşca bükün, gərgin vəziyyətdə saxlayın və sonra 
boşaldın.
16. Bütün bədəninizi nəzərdən keçirin.
17. Boşalma hissindən həzz almaq üçün bir neçə dəqiqə vaxt ayırın.
HƏYAT TƏRZİNİZ HƏLLEDİCİ AMİLDİR, RAHATLANMA (RELAKSASİYA) ÜSULLARI

PANİKA POZUNTUSU
90
***
Sabah həkimlə yenidən görüşməliydilər. Görüşdən əvvəl vəziyyəti 
müzakirə etmək istəyirdilər. Özləmin yanında xəstəlik barədə danışma-
maq üçün belə qərara gəldilər ki, dərsdən sonra görüşüb söhbət etsinlər. 
Evlərinin yaxınlığında yerləşən bir çay evində görüşdülər.
Barış bəy Zeynəb xanımın yanağından öpərək: 
– Gəl əzizim, belə oturaq, – dedi. 
Barış bəy ətrafına baxdı, gənclər çay içib söhbət edir, iki adam şən 
halda nərd oynayır, bir qadın qəzetdəki krossvordu həll edir, başqa bir 
qadın uşağına nəsə izah edirdi. “Bahar gəlib, təbiət də, insanlar da canla-
nıb”, – deyə fikirləşdi. Yoldaşına baxdı, “təravətli görünür, sanki dərisi də 
yenilənmiş kimidir” deyə öz-özünə fikirləşdi. Ofisiantdan çay istədilər. 
Zeynəb xanım: 
– Barış, əzizim, ümumiyyətlə, məncə getdikcə yaxşılaşırsan, nə de-
yirsən? 
– Mən də elə olduğunu fikirləşirəm. Deyəsən, müalicə bir az uzun 
çəkəcək, tək problem məncə budur.
– Təki sən yaxşı ol, eybi yoxdur, qoy uzun olsun. 
– Əvvəlkinə nisbətən artıq özümü təhlükədə hiss etmirəm. Mənə 
elə gəlir ki, bir daha tutma baş verməyəcək, bir tərəfdən də beynimin 
dərinliklərində elə bir hiss və fikir var ki, hər an bir tutma keçirəcəyəm.
– Ümid edirəm ki, bir daha olmaz. Mən də o qorxulu anları yenidən 
yaşamağını istəmirəm. Xatırlayırsan, evdəki tutma necə dəhşətliydi?
– Əlbəttə, heç unuda bilirəmmi? Lakin ilk tutma sanki daha qorxu-
luydu. Sanki ölümü yaşadım, bir an ağlıma gəldi ki, ölürəm.
Zeynəb xanım maraqla: 
– O daha şiddətli idi? –deyə soruşdu.
Ürəyim çox sürətlə döyünürdü, sanki boğulurdum, nəfəs ala bilmir-
dim, tərləmə, ölüm qorxusu, titrəmə, halsızlıq, ən pisi də çarəsizlik.
– İndi tutmalar və onların səbəbləri haqqında daha məlumatlıyıq. 
Əlimizdə silahlarımız var.
– Əslində, – dedi Barış bəy və bir az gözlədi, – hətta indi belə gizli bir 
qorxu var içimdə, birdən burada tutma baş verərsə, nə edərəm? 
O an Barış bəy üzünü turşutdu, çətinliklə: 

91
– Ürəyim, – deyə bildi. Önə doğru əyildi, sağ əlini ürəyinin üstünə 
qoydu. – Yəqin yenə olur. Bədənimə istilik gəldi.
Zeynəb xanım təşviş və qorxuyla yerindən qalxdı: 
– Barış, Barış, əzizim, nə baş verir?! 
– Ürəyim sıxılır, sanki boğuluram, – deyib bir tərəfdən də köynəyi-
nin yuxarı düyməsini açmağa çalışırdı. 
Zeynəb xanım düyməni açdı: 
– Nə etməyimi istəyirsən? – deyə soruşdu. 
Barış bəy çətinliklə: 
– Heç bir şey, – deyə bildi. Ətrafına baxdı, insanlar vardı, lakin tam 
mənasıyla nə baş verdiyini, harada olduğunu qavraya bilmirdi. 
Vəziyyəti görən yan tərəfdəki gənclər dərhal yerlərindən qalxıb: 
– Bacı, nə olub, nə edə bilərik? İstəyirsiniz təcili yardıma zəng edək, 
– dedilər. 
Zeynəb xanım bir gözü Barış bəydə: 
– Təşəkkür edirəm, indi keçib gedər, siz oturun, – dedi. Üzünü Brış 
bəyə tutub: 
– Barış əzizim, tənəffüs məşğələsini etməyə çalış. Burnundan nəfəs 
alıb içində saxla. Bu, bir panika tutmasıdır, sənə zərər verə bilməz və 
ötüb keçəcək. Bilirsən, qanında adrenalinin miqdarı artıb. Lütfən dərin-
dən nəfəs almağa çalış və içində saxla.
Bu vaxt ofisiant yaxınlaşib: 
– Bacı, odekolon gətirim? – deyə soruşdu. 
– Təşəkkür edirəm, – dedi Zeynəb xanım, – ehtiyac yoxdur. 
Barış bəy tənəffüs məşğələsi etməyə çalışırdı. 
Bu səylərin nəticəsində Barış bəyin tənəffüsü yavaş-yavaş qaydaya 
düşürdü. 
– İndi özünü daha yaxşı hiss edirsən, əzizim? – deyə Zeynəb xanım 
soruşdu. 
– Bəli, narahat olma. Bax keçib getdi. Artıq mənə zərər verə bilməyə-
cəyini, niyə və necə baş verdiyini bilirəm. Əvvəlkinə nisbətən daha yün-
gül oldu sanki, yenə də çox pis idi; öləcəyimi fikirləşdim.
– Yaxşı, canım, bir az dincəl, sonra yavaş-yavaş gedərik.
– Oldu, Zeynəbim, təşəkkür edirəm. Nə yaxşı ki, sən yanımdaydın.
HƏYAT TƏRZİNİZ HƏLLEDİCİ AMİLDİR, RAHATLANMA (RELAKSASİYA) ÜSULLARI

PANİKA POZUNTUSU
92
8
Panika tutmasına nəzarət edə bilərsiniz
ADDIM 3. Panika tutmalarına nəzarət etmək
Əvvəlki həftələrdə olduğu kimi bu həftə də Barış bəylə Zeynəb xanım 
həkimə birlikdə gəlmişdilər. Barış bəy artıq gözləmə salonunda narahat ol-
mur, hətta həkimə həvəslə gəlirdi. Maddi cəhətdən çətinliklər olsa da, bu-
radakı görüşlərin faydalı olduğuna və gələcəkdə də ona köməyi dəyəcəyinə 
inanırdı. Həkimin ona vaxt ayırması, maraqlanması, edəcəkləri işlər barədə 
ətraflı məlumat verməsi həm xoşuna gəlir, həm də özünə inamı artırırdı. 
Barış bəy həkimin otağına daxil olanda rahat idi, dünənki vəziyyətindən 
əsər-əlamət qalmamışdı. Həkim həmişəki kimi onları gülər üzlə qarşılaya-
raq:
– Xoş gəldiniz, – dedi. 
Hər ikisi birdən – “Xoş gördük”, – dedilər. 
Həkim Barış bəyə baxaraq: 
– Belə güman edirəm ki, dərmanınızı mütəmadi olaraq içirsiniz. Panika 
gündəliyini necə, tutursunuzmu? – deyə soruşdu. 
– Bəli həkim, gündəliyi yanımda gətirmişəm, buyurun. Dərmanımı da 
mütəmadi olaraq içirəm, heç unutmuram. 
Həkim panika gündəliyini götürüb nəzərdən keçirməyə başladı: 
– Burada yazılana görə, bir dəfə panika tutması keçirmisiniz, üstəlik bu, 
dünən olub. Dərəcəsini altı olaraq göstərmisiniz. İlk tutmalarınızda olduğu 
kimi, fiziki və psixi əlamətlər ön planda olub. Başlama forması vəziyyətlə 
əlaqədər imiş. Siz panika tutmasının əlamətləri barədə danışanda və Zey-
nəb xanımla bir yerdə olanda, “Əgər ... ?” formasında fikirlər gəlib ağlınıza.