Teqvim2013. pdf

Ə d ə b i y y a t

Əliyeva, İ. Elmlər Akademi-

yasının ilk prezidenti [Mətn] 

/İ.Əliyeva //Azərbaycan.-

2008.-19 noyabr.-S.6.

Mirqasımov Mir Əsədulla 

Mir Ələsgər oğlu [Mətn] 

//Fəxri Xiyaban.- Bakı: 

Heydər Əliyev Fondu, 

2007.- S.156.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.science.az

17

Akademik

---

336

Tarixdə bu gün

NOY

ABR

20

1923-cü il noyabr ayının 1-də elmi-tədqiqat 

işləri aparmaq məqsədilə  Əbdürrəhim bəy Haq-

verdiyevin sədrliyi ilə Azərbaycanı  Tədqiq və 

Tətəbbö Cəmiyyəti yaradılmışdı. Bu cəmiyyət res-

publikanın baş elmi müəssisəsi olmuşdu. 

“Azərbaycanı  Tədqiq və  Tətəbbö Cəmiyyəti” 

respublikada elmin və  mədəni-maarif işinin in-

kişafında boyük rol oynamışdır.  İlk dövrlərdə 

Cəmiyyətin tərkibinə Tarix-Etnoqrafiya,  İqtisa-

diyyat və Təbiətşünaslıq bölmələri daxil edilmiş, 

1925-ci ildə ayrıca Türkologiya bölməsi yaranmış-

dı. Ayrı-ayrı elm sahələri istiqamətində tədqiqatlar 

aparılması  məqsədilə tarix, tarix-ədəbiyyat, et-

noqrafiya, dilçilik, lüğətçilik, hüquq, coğrafiya, 

Xəzər dənizinin tədqiqi, sovet quruculuğu, sənaye, 

təsviri incəsənət, teatr, musiqi və s. sahələr üzrə 

komissiya və yarımkomissiyalar təşkil edilmişdi. 

“Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti” res-

publikada elmin və  mədəni-maarif işinin inkişa-

fında boyük rol oynamışdır. Azərbaycanın, eləcə 

də qonşu regionların tarixi, arxeologiyası, etnoq-

rafiyası, təbii sərvətləri, elm və  mədəniyyətinin 

öyrənilməsində bu cəmiyyətin mühüm xidmətləri 

olmuşdur. Azərbaycan haqqında materialın top-

lanması, tədqiqi və  nəşri ilə  məşğul olmaqla ya-

naşı cəmiyyət, eyni zamanda həmin nəşrlərin elmi 

ictimaiyyət arasında təbliğini və yayılmasını da 

təşkil etmişdi. 

1929-cu ildə Azərbaycanı  Tədqiq və  Tətəbbö 

Cəmiyyəti yenidən təşkil edilərək Azərbaycan 

Dövlət Elmi-Tədqiqat  İnstitutu (DETİ) adlandı-

rılmışdı. İnstitutun təbiyyat, biologiya, tarix və et-

noqrafiya, dilçilik, ədəbiyyat və incəsənət, fəlsəfə, 

Sovet  Şərqi və xarici Şərq, dövlət və hüquq 

bölmələri mövcud idi. 1932-ci ildə Azərbaycan 

DETİ  əsasında SSRİ Elmlər Akademiyası Za-

qafqaziya  filialının Azərbaycan  Şöbəsi təşkil 

edilmişdi. Ruhulla Axundovun rəhbərlik etdiyi 

şöbədə 11 bölmə və bir neçə komissiya fəaliyyət 

göstərirdi. Bir sıra məşhur alimlər - F.Y.Levinson-

Lessinq, İ.M.Qubkin, A.A.Qrossheym, N.Y.Marr, 

İ.İ.Meşşanov, A.N,Derjavin, İ.Q,Yesman, 

ilk Azərbaycan alimlərindən B.Çobanzadə, 

V.Xuluflu, M.Əfəndiyev, A.Tağızadə, S.Mümtaz, 

A.S.Məmmədov və başqaları burada elmi-tədqiqat 

işləri aparırdılar.

1935-ci ilin oktyabrında  şöbə SSRİ EA 

Azərbaycan Filialına çevrilmişdi. Filialın yanında 

mövcud bölmələr  əsasında kimya, botanika, zo-

ologiya, tarix, etnoqrafiya və arxeologiya, dil və 

ədəbiyyat elmi-tədqiqat institutları, habelə ener-

getika, fizika, geologiya, torpaqşünaslıq sektorla-

rı yaradılmışdı. Filialın Rəyasət Heyətinin sədri 

əvvəl akademik İ.M.Qubkin, sonralar isə akade-

mik S.S.Namyotkin olmuşdur. SSRİ Xalq Komis-

sarları Sovetinin 1945-ci il 23 yanvar tarixli qərarı 

ilə filial Azərbaycan Elmlər Akademiyasına çevril-

mişdi. Həmin il Azərbaycan EA-na 15 həqiqi üzv 

seçilmişdi. Ü.Hacıbəyli, S.Vurğun, M.İbrahimov, 

Y.Məmmədəliyev, M.Qaşqay, A.A.Qrossheym, 

S.Dadaşov, 

İ.Q.Yesman, M.Mirqasımov, 

Ş.Əzizbəyov, 

Ə.Əlizadə, M.Topçubaşov, 

M.Hüseynov, H.Hüseynov və  İ.İ.Şiroqorov onun 

ilk heyət üzvləri idi.