B.Ə. Bağırov Neft-qaz mədən geologiyası bakı-2010 Bağırov Bağır Əli oğlu, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor Bağır Əli oğlu Bağırov Neft-qaz mədən geologiyası bakı-2010

Kondensat ehtiyatı
Kondensatın miqdarının hesablanılması onun qazda həll olmuş həcminin təyini deməkdir.
Q₀ = , və ya Q₀ = V₀P_kq
Q₀ – kondensatın balans ehtiyatı, m³;
V₀ – kondensat da daxil olmaqla qazın balans ehtiyatı, m³;
ρ_k – kondensatın sıxlığı, t/m³;
R – lay üzrə qazkondensat faktoru, m³/ m³;
q – yatağın işlənilməsinin ilk dövründəki qazda kondensatın miqdarı, m³/m³ (M.M.İvanova və b., 1985).


III. Neft və qaz yataqların İşlənilməsinin geoloJİ əsaslarının yaradılma üsulları.

III.1. Neft və qaz yataqlarının geoloji əsaslarının yaradılma mərhələləri.

Kitabın əvvəlki bölmələrində neft və qaz yataqlarının işlənilməsinə qədər olan dövrlərdə, onun statik vəziyyətində aparılan kompleks işlərin mahiyyəti haqqında məlumatlar verilmişdir. Onlara istinad edərək yatağın daxili quruluşunu, karbohidrogenlərin toplanma şəraitini və həcmini təyin etmək olar. Bütün bunlar yataqların xalq təsərrüfatı baxımından qiymətləndirilməsində əsas götürülür.
Yatağın geoloji-texniki və iqtisadi göstəriciləri müasir tələblərə cavab verirsə, onun öyrənilməsinin ən məsuliyyətli mərhələsi - yatağın işlənilməsinin geoloji əsaslarının yaradılması prosesi başlanır. Bu prosesin aparılması yuxarıda qeyd olunan məlumatlar bazasına istinad edir.
Yataqların işlənilməsi dedikdə, onların karbohidrogen ehtiyatlarının mənimsənilməsi nəzərdə tutulur. Onun həyata keçirilmə dinamikasına isə işlənilmə prosesi deyilir.
Uzun bir dövrlərdə (30-50, bəzən daha çox illər) cərəyan edəcək bu proses elə aparılmalıdır ki, yatağın ehtiyatlarından maksimum istifadə edilsin. Belə bir tələbatın yerinə yetirilməsi isə yatağın sistematik öyrənilməsini, onun yeni geoloji-texnoloji elementlərinin aşkar edilməsini tələb edir. Məhz bu səbəbdən də yataqların işlənilməsinin bütün mərhələlərində geniş elmi-tədqiqat işləri aparılır və alınmış nəticələr onların geoloji əsaslarında öz əksini tapır.
Təxminən yüz illik işlənilmə dövrlərinə malik olan neft yataqlarının öyrənilməsində üç mərhələ ayrıla bilər.
I mərhələ - neft yataqlarının işlənilməsinin ilk dövrlərindən 1940-cı illərə qədər zamanı əhatə edir. Bu mərhələdə neft hasilatı məhsuldar layın yalnız təbii enerji mənbəyinin istifadəsi hesabına əldə edilmişdir. Bu dövrdə lay rejimlərinin biruzə formaları, yataqların ehtiyatlarının onların sahələri üzrə qeyri bərabər realizəsinin mümkünlüyü və yaranma səbəbləri, quyuların yerləşmə sxemi və onların istismar üsullarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində tədqiqatlar aparılmışdır.
II mərhələ - 1940-1970-ci illəri əhatə edir və yataqlara müxtəlif üsullarla suvurma prosesinin geniş tədbiqi ilə səciyyələnir. Bu proses yatağın hidrodinamik şəraitinin yaxşılaşdırılması nəticəsində işlənilmənin effektivliyini kəskin artırmağa imkan vermişdir. Su mənbəyinin bütün regionlarda mövcudluğu və prosesin sadə texnologiyası, suvurma prosesinin geniş istifadəsinə gətirmişdir. Məsələn, keçmiş SSRİ yataqlarında son 25 ildə hasil edilən neftin 40%-i suvurma tətbiq olunan yataqların payına düşür. Bizim ölkəmizdə də yataqların işlənilməsində suvurma sistemlərindən geniş istifadə edilir. Bununla belə suvurma üsullarının imkanları da müəyyən hüdudlara qədərdir. Belə ki, yataqlarda istismar prosesinin ən yeni texnologiyası və suvurmanın əsaslandırılmış formalarda tətbiqi belə, onların ehtiyatlarının ən çoxu 50% -nin realizəsinə imkan verir.
III mərhələ - 1970-ci illərdən başlayaraq, hazırda da davam etməkdədir. Bu mərhələ yataqların neftvermə əmsalının daha da artırılmasına yönəldilmiş yeni üsulların, horizontal quyuların tətbiqi ilə səciyyələnir. Bu istiqamətdə aparılan geoloji tədqiqatların sahəsi daima genişlənməkdədir. Elmi-təcrübi işlərin yataqlarda tətbiqi isə onların son neftvermə əmsalını daha 3-20% artırılmasına gətirmişdir. Lakin layların neftverimini artıran (LNA) üsulları suvurma prosesinə nisbətən mürəkkəb prosesdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər hansı bir üsul yalnız müəyyən geoloji şəraitdə effektli tətbiq edilə bilir. Odur ki, məhsuldar strukturların öyrənilməsinə qoyulan yüksək tələbat yalnız geoloji-mədən tədqiqatları ilə yerinə yetirilə bilmir. Bu səbəbdən də müasir tədqiqatlar riyazi statistika və ehtimal nəzəriyyəsinin müvafiq üsullarının tətbiqi ilə aparılır və kompüterlərdə realizəsi təmin olunur. Məhz belə tədqiqatların nəticəsi olaraq yataqların geoloji və hidrodinamiki xüsusiyyətlərinin sxematik təsvirindən onların real formasının alınmasına nail olunmuşdur.
Ölkəmizdə də bu istiqamətdə geniş elmi tədqiqatlar aparılmış və nəticələr istehsalatda tətbiq olunmuşdur.