27
1.4. Natural vositalardan foydalanish
Geografiya darslarida o`qitishning samarali o`quvchilarini tabiat va xo`jalik
haqida bevosita olgan tasavvurlariga tayanadi. Shunning uchun geografik
bilimlarni o`zlashtirishda natural vositalardan foydalanish katta ahamiyatga ega.
Natural geografik vositalar ikkita katta guruhga bo`linadi:
-
bevosita tabiiy sharoitda o`rganiladigan natural vositalar;
-
sinf sharoitida o`rganiladigan natural vositalar.
Bevosita tabiiy sharoitda o`rganiladigan natural vositalarga geologik ochilmalar,
rel`ef
shakllari, tuproqlar, o`simliklar, soylar, ko`llar, qishloq xo`jaligi ekinlari,
sanoat korxonalari kiradi. Mazkur natural vositalar o`quv
sayohatlari davomida
o`rganiladi. Tabiiy va ishlab chiqarish ob`ektlarini tabiiy sharoitda bevosita
o`rganish yoki kuzatish boshqa o`quv vositalarini o`rganish uchun asos bo`lib
hisoblanadi (namunalar, gerbariylar va x.k.). Tabiiy sharoitni va jarayonlarni
kuzatish murakkab jarayon hisoblanadi. Kuzatish davomida o`qituvchilarga
ma`lum vazifalar topshiradi va ularni bajarilishini nazorat
qilib turadi kuzatish
natijalari qiyoslab beriladi. O`quvchilar kuzatgan voqea va hodisalarini qayd qilib
borishlari lozim.
Mazkur kuzatish natijalaridan dars jarayonida foydalanish mumkin. Tabiiy
holda voqea va hodisalarni kuzatish ko`nikmalari dars jarayonida mashq qilish va
rasmlarni kuzatish hamda statistik ekranli qo`llanmalarni kuzatish asosida
shakllantiriladi. Masalan, “Cho`l tabiati tasvirlari” diapozitivini ko`rsatayotib
o`qituvchi o`quvchilariga qo`yidagicha savol berishi mumkin “Cho`l rel`ef
shakllarini hosil bo`lishini sababi nimada?. Cho`l rel`ef
shakllarining asosiy
belgilari nimadan iborat”.
O`quv sayohatlari davomida georafik ob`ektlarni kuzatish juda murakkab
muammo hisoblanadi. Shuning uchun o`qituvchi avval tashkiliy ishlarni amalga
oshirmog`i lozim. Buning uchun o`quvchilarga o`quv
sayohatini maqsadi va
vazifalarini tushuntiradi, sinf ma`lum bir guruhlarga bo`ladi, har bir guruhga
28
topshiriq beriladi. Masalan, tabiiy geografiya boshlang`ich (V cinf) kursi bo`yicha
o`quv sayohatiga chiqqanda quyidagi topshiriqlarni ifodalash mumkin.
- geografik ochilmalarni tozalash va uni diqqat bilan ko`zdan kechirish;
- ochilmadagi qatlamlar sonini aniqlash. Qatlamlarni qaliңligini o`lchash;
- qatlamlarni yotish holatini o`rganish va
ularni sabablarini aniqlash;
- yotqiziqlarni hosil bo`lishi qanday sharoitda sodir bo`lgan;
- rel`efni o`zgarishiga qanday tashqi kuchlar ta`sir etadi.
- tashqi kuchlarni rel`efga ta`siri nimalarda ifodalangan.
Mazkur topshiriqni bajarish o`quvchilardan o`ta kuzatuvchanlikni talab
qiladi. Ular qatlamlarni chegaralarini, qatlamlarni joylanishdagi o`ziga xos
xususiyatlarni, qatlamlari tarkibidagi tog` jinslarini o`lchamlarini
aniqlashlari
lozim. Olib borilgan kuzatishlar natijasida o`quvchilar guruhi tog` jinslarini xosil
bo`lishi, ularni to`planishi va yotishi haqida bilimlarni yaxshi o`zlashtirishlariga
imkon beradi.
O`quvchilarni
natural
ob`ektlarni
kuzatish
o`qituvchilarni
bevosita
rahbarligida olib boriladi, ayrim hollarda kuzatish ishlari o`qituvchilarni o`zi ham
qatnashadi.
Sinf sharoitida quyidagi natural ob`ektlarni kuzatish mumkin:
a) tog` jinslari namunalari;
b) tuproq namunalari va tuproq monolitlari;
v) gerbariylar;
g) hayvonlarning qotirilgan tanalari;
d) sanoat va qishloq xo`jaligi maxsulotlari namunalari.
Natural ob`ektlarning o`quv vositalari ichida o`rin almashtirib bo`lmaydigan
turiga kiradi.
Dostları ilə paylaş: