Bekchanova s geografiya ta`limida o`qitish

Namoyish 
etilgan 
fil`mda 
berilgan 
bilimlarni 
mazmunini 
mustahkamlash. Bunda fil`mda keltirilgan dalillar, mulohozalar, tassurotlar, ilgari 
olingan bilimlar bilan solishtiriladi. Fil`mda olingan bilimlari bilan darslik matnini 
orasidagi aloqalar ochib beriladi. Dars yakunlanadi va xulosa qilinadi. Mazkur 
ishlarni amalga oshirish uchun o`qituvchi o`quvchilar bilan suhbat o`tkazadi va 
suhbat davomida frontal so`rov amalga oshiriladi. Fil`mni ko`rib bo`lgandan so`ng 
xomaki chizmalar, rasmlar, chizish mumkin, jadvallar to`ldirish mumkin, fil`mga 
annotatsiya tayyorlash mumkin, fil`mga taqriz yozish mumkin, yoki maxsus 
yozma ish tayyorlatish mumkin. 
O`quvchilar fil`mda ko`rgan narsalariga kitobdan asosnoma topishlari, 
fil`mda namoyish etilgan geografik ob`ektlarni xaritalardan topishlari yoki 
fil`mdagi geografik ob`ekt, voqea va xodisalarni yozuvsiz xaritaga tushirishlari, 
ular asosida geografik tuzilishlari mumkin. 
Kinolashtirilgan darsni samaradorligini aniqlash. Fil`mni ko`rish natijasida 
olingan yangi bilimlar, ma`lumotlar darsni oxirida amalga oshiriladi. Natijada 
fil`mni ayrim lavhalari qayta namoyish qilinadi va o`zlashtirilmagan bilimlar yana 
qaytadan namoyish etiladi va takrorlanadi. Eng asosiysi o`qituvchi izohi muhim 
o`rin tutadi. Fil`mni eng murakkab joylarida o`qituvchi namoyishini to`xtatib 
batafsil izoh bermog`i lozim. Shundagina darsning maqsadi amalga oshdi desa 
bo`ladi. 
O`qituvchini kino fil`mlardan foydalanib dars o`tishga tayyorgarligi. 
Kinofil`mlar darsga o`ziga xos xususiyatlarni beradi, o`quvchilarni bilish 
faoliyatini jadvallashtiradi, bilimlarni bevosita ko`rish orqali o`zlashtirishga 
imkon beradi, fil`mda geografik voqea va hodisalarni sodir bo`lishini kuzatishga 
imkon beradi. Ammo kino fil`mlar geografiya darslarini asosiy tarkibiy qismlarini 
ochib tashlay olmaydi. Masalan, bilimlarni tekshirish, uyga vazifa tushuntirish va 
mustahkamlash. 

---

35 
Geografik o`qituvchisi kinofil`mlardan foydalanib dars o`tishga tayyorgarlik 
ko`rayotganda quyidagilarga e`tibor berishi lozim. 
Darsni ta`limiy va tarbiyaviy maqsadlarini ishlab chiqish, darsni 
mazmunini ishlab chiqish, darsda foydalaniladigan ekranli va statistik 
ko`rgazmalar fondi bilan tanishtirish va dars mazmuniga mos keladigan
ko`rgazmali vositalarni tanlash.Tanlab olingan ekran materiallarni dars 
mazmuniga mosligi aniqlanadi. 
Dars rejasi ishlab chiqiladi va unda kirish so`zi ko`zda tutilmog`i lozim. 
Bundan tashqari fil`mni namoyishi jarayonida o`quvchilarga beriladigan savollar 
va ularga beriladigan jadvallar (fil`mni ko`rish jarayonida) olinadigan aniqlab 
olinishi lozim. Fil`mni namoyishi davomida qisqa-qisqa izohlar ko`zda tutilmog`i 
lozim. Fil`mni eng maqul joylarida namoyish to`xtatilib o`quvchilar suhbat 
o`tkazishi ko`zda tutilmog`i lozim. 
Ma`lum bir paytlarda fil`mni to`xtatib izoh berish uchun darsga 
tayyorgarlik jarayonida o`qituvchi plyonkasini to`xtatiladigan joylarini qilish bilan 
belgilab qo`yilishi lozim, agar biror lavhani alohida ko`rsatish lozim bo`lsa mazkur 
lavhani baholashi va oxirgi plyonkada siyoh yoki ip bilan belgilab qo`yiladi. 
Darsda fil`mlarni namoyish qilishni samaradorligi uni qo`llash turiga 
bog`liq. Fil`m darslarda muntazam va nomuntazam qo`llashi mumkin. Fil`mlar 
muntazam ko`rsatilganda o`quvchilarda uni ko`rish, tahlil qilish, qabul qilish 
ko`nikmalari shakllanadi. Dars samaradorligi ortadi. Nomuntazam, ya`ni onda-
sonda dars paytida fil`m namoyishi qilinsa u samara bermaydi, o`quvchilar unga 
ko`nikma olishmaydi. 
Geografiya ta`lim sohasida ishlab chiqarilgan diafil`mlar va diapozitivlar 
ko`pincha rangli qilib chiqariladi, bu esa o`quvchilarni bilim faoliyatini 
jadallashtiradi. 
Diafil`mlardan foydalanib dars o`tishda o`qituvchi quyidagi talablarga javob 
berish lozim: 
-
statistik proektsiya vositalarini dars rejasiga kiritish; 
-
darsni maqsadini ishlab chiqish; 

---

36 
-
mavzu bo`yicha kadrlarni tanlash. Tanlangan kadrlar (lavhalar) o`quvchilar 
tomonidan bilimlarini o`zlashtirishiga yoki ularni mustahkamlashga imkon 
yaratish lozim; 
-
kadr (lavha) namoyish etilayotgan bilimlar o`quvchilar tomonidan o`zlashtirilishi 
uchun o`qituvchi kirish so`zini amalga oshirishi lozim. Agar namoyish 
etilayotgan lavhada beriladigan bilimlar sodda va oson bo`lsa kirish 
so`zi qisqa, murakkab bo`ladigan bo`lsa kirish so`zi kengroq bo`lmog`i lozim; 
-
o`quv vositasidan foydalanishdan ko`zlangan maqsadga erishish uchun 
o`qituvchi qo`yidagi ishlarni amalga oshirish lozim; diafil`m yoki diapozitiv 
namoyishi etiladigan lavhalarni chuqur o`rganish lozim; lavhalarni dars jarayonida 
namoyish qilish rejasini ishlab chiqmog`i zarur; har bir namoyish qilinadigan 
kadrlar uchun izohlar va savollar tizimini ishlab chiqish lozim; lavhadagi 
tushunarsiz va notanish so`zlarni tinglab olib ularga izoh berish lozim; 
-
o`quvchilarni fikrlash faoliyatini faollashtirish uchun namoyish qilinadigan 
lavhaga quyidagicha topshiriqlar tuziladi: savollarga javob bering; chizmani 
tuzing; reja tuzing va x.k.; 
-
namoyish etiladigan lavha mavzuni eng muhim qirralarni ochib bermog`i lozim. 
Ikkinchi darajali qismlarga kamroq e`tibor berilishi zarur. 
-
Lavhani tagidagi yozuvlar o`qituvchini so`zlarini eshitishga xalaqit berishi 
mumkin. Shuning uchun iloji boricha ular ko`rsatilmasdan pastga tushib qo`yilishi 
mumkin: 
-
sinf bilan aloqani o`zmaslik uchun lavhaning boshi va oxiri ko`rsatilmaydi. 
Geografiya darslarida epidoskop va kodoskoplardan foydalanish. 
Geografiya darslari yaxshi o`tish va samarali bo`lishi uchun o`qituvchi turli 
manbalardan rasmlar, chizmalar, kartalar, diagrammlar, jadvallar va boshqa 
ko`rgazmali ma`lumotlarni namoyish etish uchun yig`adi. Mazkur materiallar 
epidoskop orqali namoyish qilinadi. Epidoskoplar har qanday manbalardan kesib 
olingan materiallarni ekranda ko`rsatib beradigan apparatdir. Epidoskop yordamida 
o`quvchilarga turli xil topshiriqlarni bajarishni talab qilish mumkin, o`quvchilar 

---

37 
tomonidan bajarilgan o`y vazifalarni namoyish qilish mumkin (chizmalar, 
diagrammalar, yozuvsiz xaritalar, jadvallarni, to`ldirish va x.k.)
Epidoskop yordamida qisqa vaqt ichida o`quvchilar dars uchun xomaki karta, 
chizmalar, diagrammlar, rasmlar tayyorlashlari mumkin. Epidoskop yordamida 
darsni qiziqarli o`tish mumkin. 
Kodoskopni turli xil yozuvlarni, chizmalarni, diagrammalarni namoyish 
qilishda ham qo`llash mumkin. Bunda o`qituvchi chizgan narsalar ekranda 
ko`rsatiladi. Murakkab chizmalarni namoyish qilishda ham kodoskop katta 
ahamiyatga ega. Bundan tashqari o`quvchilarni yozma javoblarni ham kodoskop 
orqali ko`rsatish mumkin.