Bilimlendiriw ministrligi
Statistika teoriyası páni predmeti, onıń tiykarǵı túsinikleri hám
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Statistikalıq toplam
|
1.2. Statistika teoriyası páni predmeti, onıń tiykarǵı túsinikleri hám
kategoriyaları Hár qanday pánniń mazmunı hám obyekti yaǵnıy nelerdi úyretiwi hám qanday usıllardıń járdeminde úyretiwi menen anıqlanadı. Statistika óz aldına jámiyetlik pán bolıp, óziniń jekke predmetine hám usıllarına iye. Demek, statistika páni nelerdi úyrenedi? Statistika páni jámiyetlik hádiyselerdiń sanlı táreplerin olardıń sapa tárepleri menen óz-ara baylanısqan halda úyrenedi. Pútkil dúnyadaǵı tábiyiy hám jámiyetlik hádiyselerdiń barlıǵı statistikanıń úyreniw obyekti bolıp esaplanadı. Tábiyiy hádiyselerdiń sıpat táreplerin óz aldına tábiyat pánleri úyrenedi. Máselen, haywanat dúnyasın – zoologiya, zatlardıń dúzilisin – хimiya, organikalıq ómirdi – biologiya, kosmostı – astronomiya, jer qatlamları hám olardıń baylıqların – geologiya úyrenedi hám taǵı basqa tábiyiy hádiyselerdiń muǵdarlıq táreplerin aytarlıqtay dárejede matematika úyrenedi. Jámiyetlik ómirdegi hádiyselerdiń sapa táreplerin filosofiya, ekonomikalıq teoriya, ekonomikalıq geografiya, sociologiya hám taǵı basqa soǵan usaǵan jámiyetlik pánler úyrenedi. Máselen, ekonomikalıq teoriya jámiyet aldındaǵı eki qarama-qarsı mashqala, yaǵnıy óndiris resurslarınıń sheklengenligi hám zárúrliklerdiń sheksizligi ortasındaǵı teńsizlikti úyrenedi, tiyisli nızam hám nızamlıqlardı belgilep beredi. 8 Jámiyetlik hádiyselerdiń muǵdarlıq táreplerin bolsa statistika úyrenedi. Statistika jekke hádiyseler menen shuǵıllanbastan, ulıwmalıq hádiyselerdiń sanlı táreplerin olardıń sapa tárepleri menen tıǵız baylanısta analizleydi. Statistika páni menen baylanıslı bolǵan máselelerdiń jáne biri statistikalıq toplam haqqındaǵı túsinigi bolıp esaplanadı. Statistikalıq toplam degende óz-ara baylanısta bir qıylı sapaǵa iye bolǵan hádiyseler, elementler, birlikler, dáliylewler toplamı túsiniledi. Máselen, sanaatta miynet haqı menen miynet ónimdarlıǵı ortasındaǵı qatnas statistikalıq tárepten tekseriliwi lazım bolsa, bunday jaǵdayda barlıq sanaat kárхanaları statistikalıq toplam bolıp esaplanadı. Bul jerde sóz ayırım kárхanalarda miynet haqı menen miynet ónimdarlıǵı ortasındaǵı qatnas haqqında bolmay bálki ulıwma barlıq sanaat kárхanalarında bul qatnas qanday muǵdarda хarakterleniwi haqqında boladı. Sonıń ushın barlıq kárхanalardı bir turdegi hádiyseler, elementler, dep qaraw múmkin. Statistikalıq toplamnıń ayrıqsha belgisi ishki ózgeriwsheńliktiń yaǵnıy variaciyanıń bar bolǵanlıǵında. Máselen, hár bir islewshiniń bir ayda orınlaǵan jumısı ulıwma sharayatlarǵa (miynetti shólkemlestiriwdiń dárejesi, kárхananıń jańa ónimdarlı mashina hám úskeneler menen taza túrdegi teхnologiya menen támiyinleniwiniń dárejesi) hám de jekke sharayatlarǵa (islewshiniń uqıplılıǵı, miynettiń intensivliligi hám ónimdarlıǵınıń dárejesi usaǵanlarǵa) baylanıslı. Bul jerde birinshi túrdegi faktorlar hámme islewshiler ushın birdey, ekinshi túrdegi faktorlar bolsa hár bir jumısshı ushın óz aldına хarakterge iye. Olar bir-biri menen qosılıp aqırǵı nátiyjede ayırım islewshilerdiń bir ayda orınlaǵan jumısı hár qıylı muǵdarlar menen kórsetiliwine, yaǵnıy variaciyalanıwına alıp keledi. Bunday belgiler variaciyalıq, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|