Bilimlendiriw ministrligi

korrelyaciyalıq baylanıslar
dep ataladı. Bunday baylanıslardıń хarakterli ózgesheligi sonnan ibarat, bunda 

---

141 
nátiyjege tásir etiwshi barlıq faktorlardıń tolıq dizimin (kúshin) anıqlaw múmkin 
emes. 
Bunnan tısqarı formula járdeminde korrelyaciyalıq baylanıslardıń tek 
shamalıq kórinislerin jazıw múmkin. Máselen, awıl хojalıǵı eginleriniń zúráátliligi 
menen 1 ga maydanǵa berilgen mineral tóginler muǵdarı ortasında baylanıs barlıǵı 
hámmege málim. Biraq, gektarına teń muǵdarda mineral tógin berilgen eki 
maydannan zúráátlik birdey bolıwı shárt emes. Hátteki ayrım jaǵdaylarda gektarına 
az muǵdarda mineral tógin berilgen maydannan joqarı zúráát alınıwı múmkin. 
Sebebi, bul maydanda topıraq hám tuхım sıpatlı bolıp, jaqsı múddetlerde egilgen, 
agroteхnikalıq islewler jaksı ámelge asırılǵan h.t.b. Nátiyjede mineral tóginler 
muǵdarı az bolsada, faktorlar sistemasınıń tásiri joqarı bolǵan. Ulıwma, 
zúráátlilikke tásir etiwshi faktorlardıń sanı júdá kóp bolıp, olardıń tolıq dizimin 
anıqlaw hám nátiyjelik belgi menen baylanısın tolıq dáliyleytuǵın teńlemeni jazıw 
múmkin emes. Demek, zúráátlilik penen onıń faktorları ortasındaǵı baylanıs 
korrelyaciyalıq baylanıs bolıp tabıladı. 
Korrelyaciya sózi latınsha 
correlation 
sózinen alınǵan bolıp, óz-ara qatnas, 
sáykeslik, baylanıslıq degen leksikalıq mániske iye. Bul termindi statistika pánine 
ingilis biologi Frensis Galton XIX ásir aqırında kirgizgen.
Korreciyalıq baylanıslardı ulıwma jaǵdayda tómendegishe táriyplewmiz 
múmkin. Óz-ara baylanıslı eki belgiden biri 
X
tiń ayrım mánislerin
x
1
,x
2
,x
3
…
x
k 
yaki
x
i
, i
= 1 … 𝑘
̅̅̅̅̅̅̅

arqalı, ekinshi belgi
Y 
tiń birinshi belgi 
X 
tiń hár bir
 
mánisine 
sáykes keletuǵın mánislerin 
y
1
,y
2
,y
3
…y
s
yaki 
y
j
, 
𝑗 = 1 … 𝑠
̅̅̅̅̅̅̅
deb belgileyik. Bir belgi 
X
tiń hár qaysı mánisine ekinshi 
ózgeriwshi
Y 
belginiń bólistiriliwi sáykes kelese, 
bunday baylanıs korrelyaciyalıq baylanıs dep júritiledi. 
Eger úyrenilip atırǵan toplam kólemi kishi bolıp, hár bir jaǵdayda 
X
mánisine 
Y
tiń qandayda bir mánisi sáykes kelse, bunda korrelyaciyalıq baylanıs 
ápiwayı keste kórinisinde súwretlenedi. 
Eger toplam kólemi úlken bolsa, belgi 
X
hám 
Y
lerdiń jup mánisleri 
x
i
hám 
y
j
de kóp boladı hám olar arasında ayrımları tez-tez tákirarlanıwı múmkin. Bunda 
korrelyaciyalıq baylanıs kabinaciyalıq keste kórinisinde súwretlenedi.

---

142 
Baǵdarlardıń ózgeriwine qarap baylanıslar eki túrge bólinedi: tuwrı 
baylanıslar hám keri baylanıslar. Eger faktor belginiń artıwı (yaki kemeyiwi) 
menen nátiyje belgi de artıp (yaki kemeyip) barsa, olar ortasındaǵı baylanıs