Bilimlendiriw ministrligi

9.2. Korrelyaciyalıq hám regressiyalıq analiz wazıypaları hám onıń 
basqıshları 
Korrelyaciyalıq baylanıslardı úyreniwde eki túrdegi másele júzege keledi. 
Olardıń biri úyrenlip atırǵan hádiyseler (belgiler) ortasında qay dárejede tıǵız 
(yaǵnıy kúshli) baylanıs bardıǵın bahalawdan ibarat. Bul korreliciyalıq analiz dep 
atalıwshı usıldıń wazıypası bolıp esaplanadı.
Korreliciyalıq analiz korreliyaciya koefficientlerin anıqlaw hám olardıń 
áhmiyetliligin, isenimliligin bahalawǵa tiykarlanadı. 
Korrelyaciya koefficientleri eki jaqlama хarakterge iye. Olardı esaplaw 
nátiyjesinde alınǵan mánislerdi tek ǵana 
X 
penen 
Y 
belgileri yaki, kerisinshe, 
Y 
penen 
X
belgileri ortasındaǵı baylanıs dárejesi dep qaraw múmkin. 
Sonıń ushın korreliciyalıq analiz usılınan ekonomikalıq ámeliyatta 
paydalanǵanda sonı este tutıwmız kerek, korrelyaciya koefficientleri tek ǵana 
baylanıslardıń dárejesin ólsheydi, biraq qatnaslardıń sebebin ashıp bere almaydı.
Máselen, eger 
A
hám
 B
belgileri ortasında tıǵız baylanıs barlıǵı korrelyaciya 
koefficientleri járdeminde anıqlanǵan bolsa, bul baylanıs tiykarında túrli sebep-
aqıbetler jatıwı múmkin:
A
belgi 
B
belgi ózgeriwiniń sebepshisi, yaki, kerisinshe 
B
belgi 
A
belgi ózeriwine alıp kelgen faktor (sebep), yaki 
A
nıń hám 
B
nıń bir-birine 
sáykes túrde ózgeriwine sebepshi bolatuǵın jáne bir 
C
faktorı bar bolıwı múmkin. 

---

145 
Korreliciyalıq baylanıstı tekseriwde gózlengen ekinshi wazıypa bir 
hádiyseniń ózgeriwine qarap, ekinshi hádiyse qansha muǵdarda ózgeriwin 
anıqlawdan ibarat. Biraq, korreliciyalıq analiz usılı – korreliciya koefficientleri bul 
haqqında pikir júrgiziw imkaniyatın bermeydi. Regression analiz dep atalıwshı 
basqa usıl bul maqset ushın хızmet etedi. 
Regressiya sózi latınsha 
regressio 
sózinen alınǵan bolıp, artqa háreketleniw 
degen leksikalıq mániske iye. Bul terminniń statistikaǵa kirip keliwi de 
korrelyaciya usılın tiykarın salıwshılar F.Galton hám K.Pirson atları menen 
baylanıslı. 
Regressiyalıq analiz ámeliy máselelerdi sheshiwde úlken áhmiyetke iye 
bolıp, ol natiyje belgige tásir etiwshi belgilerdiń effektivligin ámeliy tárepten jeterli 
dárejede anıqlıq penen bahalaw imkaniyatın beredi. Sonıń menen birge 
regressiyalıq analiz járdeminde social-ekonomikalıq hádiyselerdiń keleshek 
dáwirler ushın prognoz kórsetkishlerin bahalaw hám olardıń itimallıq shegaraların 
anıqlaw múmkin. Bunıń ushın regressiya teńlemeleri yaki ekonomikalıq-
statistikalıq modeller dúziledi. Bunday modeller teoriyalıq tárepten tiykarlı, ámeliy 
tárepten qanaatlandırarlı nátiyjeler beriwi ushın olar regressiyalıq hám 
korrelyaciyalıq analiz usılların birgelikte qollanıwǵa tiykarlanıwı zárúr, sebebi olar 
bir-birin toltıradı hám talap etedi.
Regressiyalıq hám korrelyaciyalıq analizde baylanıstıń regressiya teńlemesi 
anıqlanadı hám ol belgili bir itimallıq (isenim dárejesi) penen bahalanadı, soń 
ekonomikalıq-statistikalıq analizlenedi. 
Regressiyalıq hám korrelyaciyalıq analizde analiz tómendegi 4 basqıshtan 
ibarat boladı: 
1) máseleniń qoyılıwı hám dáslepki analiz; 
2) maǵlıwmatlardı toplaw hám olardı úyrenip shıǵıw; 
3) baylanıs túri hám regressiya teńlemesin anıqlaw; 
4) regressiya teńlemesin bahalaw há m analizlew. 
Har qanday korrelyaciyalıq analiz nátiyje belgi hám onıń regressiya 
teńlemesindegi qatnasıw formasın anıqlawdan baslanadı. Soń nátiyjelik belgige 

---

146 
tásir etiwshi faktorlardıń dizimi belgilenip, olardan zárúrleri tańlap alınadı. 
Regressiya teńlemesine kirgizilgen faktorlar óz-ara sızıqlı funkcional yaki júdá 
kúshli korrelyaciyalıq baylanısta bolmawı kerek. Eger óz-ara kúshli baylanısqa 
faktorlar modelge kirgizilse, olar málim dárejede bir-birin tákirarlaydı hám 
regressiya kórsetkishleri buzıladı. 
Bul jaǵdaydan qutılıw ushın barlıq faktorlardıń óz-ara baylanıs kúshi (jup 
korrelyaciya koefficientin esaplaw jolı menen) anıqlanadı hám birin-biri 
tákirarlaytuǵın (nátiyjelik belgi menen kúshsiz baylanısta bolǵan) faktorlar 
teńlemesine shıǵarıladı. Sońınan regressiya teńlemesiniń parametrleri (a
o
,
a
1
, 
a
2
...a
n
) tabıladı. 
Regressiya teńlemesi anıqlanǵannan soń onda qatnasıp atırǵan faktorlardıń 
nátiyjelik belgige tásiriniń zárúrligi bahalanadı. Eger model hám oǵan kiritilgen 
barlıq faktorlar talap etilgen itimalıq penen mánisli bolsa, ol