Heksozalar. Heksozalar (C
6
H
12
O
6
) tərkibində altı karbon atomu saxlayan
monosaxaridlərdir. Onlar tərkibində olan funksional qruplara görə iki yerə:
aldoheksozalar və ketoheksozalara bölünür.
Aldoheksozalar tərkiblərində aldehid qrupu saxlayan və ketoheksozalar isə
keton qrupu saxlayan monozalardır.
Aldoheksozlara qlükoza, mannoza və qalaktoza, ketoheksozlara isə fruktoza
aiddir. Bunlar həm açıq zəncirli, həm də qapalı zəncirli siklik birləşmələr şəklində
olur. Qlükozanın və fruktozanın açıq forması aşağıdakı kimidir:
Qlükoza və fruktozanın, eləcə də başqa monosaxaridlərin açıq formaları
Fişer proyeksiyası da adlanır. Heksozların qapalı forması poluasetal və ya qlikozid
tipli rabitə hesabına yaranır.
Fişer və Xeuors proyeksiyaları monosaxaridlərin konformasiyaları-fəza
quruluşları barədə məlumat verir. Heksozaların konformasiyası sikloheksanınkına
bənzədiyindən iki tipdə: kreslo və vanna (qayıq) formasında olur. Bunlara
konformerlər deyilir.
O
C
│ H
(CHOH)
4
│
CH
2
OH
Aldoheksoza
CH
2
OH
│
CO
│
(CHOH)
3
│
CH
2
OH
Ketoheksoza
O
C
│ H
H─ C ─ OH
│
HO─ C ─ H
│
H ─ C ─ OH
│
H ─ C ─ OH
│
CH
2
OH
Qlükozanın açıq və
ya aldehid forması
CH
2
OH
│
C
=O
│
HO─ C ─H
│
H─ C ─ OH
│
H ─ C ─ OH
│
CH
2
OH
Frukozanın açıq və ya
keto forması
downloaded from KitabYurdu.org
9
D-qlükoza
OH
H
CH
2
OH
O
OH
HO
H
H
CH
2
OH
OH
OH
H
OH
C
H
CH
2
OH
HO
OH
O
OH
α-D-qlükopiranoza
H
H
H
C
C
C
C
O
H
H
H
H
HO
OH H
β-D-qlükopiranoza
OH
H
Pirianoza halqasının konformasiyaları.
Molekullar kreslo konformasiyasında vanna formasına nisbətən davamlı olur.
Bu göstərilənlər başqa heksozalara da (qalaktoza, mannoza və qeyriləri) aiddir.
Müxtəlif şəkərlərin şirinlik dərəcələri aşağıdakı kimidir:
Laktoza-16 Ksiloza-40
Rafinoza-23 Qlükoza-74
Qalaktoza-32 Saxaroza-100
Maltoza-32 Fruktoza-173
Heksozalar sulu məhlulda həm açıq, həm də qapalı forma-da mövcuddur.
Bunlardan ən çox tsiklik formadadır. Məsələn, qlükozanın 37%-ə qədəri α-D-
qlükopiranoza, 63% β-D-qlükopiranoza formasında olur.
Bu formalar dinamikdir, biri digərinə keçir. Bununla yanaşı məhlulun optik
fəallığı da dəyişilir. Dinamik müvazinət yarandıqda isə stabilləşir.
Heptozalar. Heptozalar (C
7
H
14
O
7
) tərkibində yeddi karbon atomu saxlayan
monosaxaridlərdir. Bunların əhəmiyyətlisi sedoheptozadır. Bu ketoheptozalara
mənsubdur. Hüceyrələrdə karbohidratların çevrilmələrində fosfat turşusunun efiri
şəklində əmələ gəlir.
downloaded from KitabYurdu.org
|