Biolog 10 indd

gidrofi l 
moddalar deyiladi (5-rasm). 
Ularga osh tuzi, monosaxaridlar, disaxaridlar, od-
diy spirtlar, aminokislotalar misol bo‘ladi. Suv da 
yomon eriydigan va umuman erimaydigan mod-
da larni 
gidrofob 
moddalar deyiladi. Ularga poli-
saxaridlar (kraxmal, glikogen, kletchatka), ATF, 
lipidlar, ba’zi oqsillar, nuklein kislotalar kiradi.
Tayanch so‘zlar: 
makroelementlar, mikroele-
mentlar, anorganik birikmalar, organik birikmalar,
kationlar, anionlar, buferlik, gidrofi l, gidrofob.
Savol va topshiriqlar:
1. Hujayra tarkibiga kiruvchi elementlarning ahamiyatini izohlang. 
2. Suvning hujayradagi funksiyalarini aytib bering. 
3. Mineral tuzlarning hujayra faoliyatidagi ahamiyatini izohlang. 
4. Hujayraning buferlik xususiyatini ta’minlovchi sistemalarni ayting. 
4-rasm
. Suv molekulalari 
orasidagi vodorod bog‘lar.
5-rasm.
Gidrofi l mod daning 
suvda erishi. 1 – gidrofi l 
birikma; 2 – suv moleku-
lalari.

---

20
5-§. UGLEVODLAR VA LIPIDLAR
Hayotning molekula darajasi
 
biologik molekulalar – DNK, RNK, ATF, 
oqsillar, uglevodlar, lipidlar faoliyatida namoyon bo‘ladi. Bu moddalar qaysi 
turga mansubligidan qat’i nazar barcha tirik organizmlar hujayralari uchun 
umumiy tuzilishga ega. Yuqori molekular moddalar – oqsillar, nuklein kislotalar, 
polisaxaridlar biopolimerlar hisoblanadi. Biopolimerlar monomerlarning 
o‘zaro birikishidan hosil bo‘ladi. Polimerlar ikki guruhga bo‘linadi. Bir xil 
tipdagi monomerlardan tuzilgan polimerlar (glikogen, kraxmal, selluloza) 
gomopolimerlar
, har xil tipdagi monomerlardan tuzilgan polimerlar (oqsillar, 
nuklein kislotalar) 
geteropolimerlar 
deyiladi
.