«biologiya» fakulteti «ekologiya va tuproqshunoslik» kafedrasi

Qumli cho’l o'simliklari. O’zbekstan hududsında qumli cho’llar Qizilqum xam Qoraqumda katta -katta maydonlarni, Surxandarya, Qashqadaryo, Navoiy, Xarezm viloyatlarında, Qoraqalpog'istonda xam Fergana dolinasınıng markaziy bo'limida kichikrek maydonlarni egallaydi.
Barxanlar ayirim-ayirim qumlar tepaliklari yoki tepaliklar zanjiridan iborat. Barxanlarda o'simlik o’smaydi, ularning qumlari shamolda ko'chib, yangi maydonlarni bosib ketadi.
Barxanlar xazirgi vaqtda odamlar yashovchi o'rinlar atırapında xam katta hududlar o'rninida kichik -kichik yerlarda uchraydi. Qumli cho’llarning katta bo'limida qumlarni yaxshi ko'rishlikchi o'simliklar o’sib yotgan qumlar tepalari xam pushtatarizli Qumlar tarqalgan. Qumlar tepalari anchagina tekis yerlarda ayirim tepaliklar tarzida uchraydi. Tepalar yaqin, tomi bo'lsa g'ildirak. Ayirim qumlar tepalari orasida tekis yerlar yoki kichik past yerlar bor.
Qumli cho’llarda har turli o'simliklar : anchagina yog'ochlar, irı buta, yarimta buta turlari xam juda ko'p bir yillik xam ko'p yillik o’tlar o'sadi. Qum cho’llerindegi yog'ochtarizli o'simliklar asosan oq saksavul, irı juzgunlar, oq saksavullarning bo'yi ko'pincha 1-3 m ge yetadi. Qumlarda butalar juda ko'p. Bu yerda ko'pten-ko'p juzgunlar, irı butatarizli sho'ralar, quyonsuyek, zag’aza xam boshqalarning juda ko'p turlari uchrasadı. Yarim butalardan juwsan, ayirim qashqargulgallar, peshakler, sho'ralar o'sadi.
O’tlarning turlari juda ko'p. O’tlardan rang eng ko'p o'sadi. Rang eng yaxshi mallar uchun yem bo’ladigan o'simlik hisoblanadi. Bundan tashqari, g’allelerden qong’irbos, arpaxan, boshqa tuvuslarning vakillari, masalan, lolalar, boychechaklar, gulsapsarlar, mayda krestgulliler xam boshqalar va juda ko'p o'sadi.
Qumlarda o'simliklar bitta tekis taqsimlanmaydi : saksavul xam butalar, odatte, qo'sh pushtalar va tepaliklarning yaqin qaptallarında yaxshi o'sadi.
Qumli cho’llarning o'simliklari jaylov sifatida katta ahamiyatka ega. Shuning bilan birga saksavul va butalar yuqori kaloriyalı yonilgi hisoblanadi. Amudariyo xam Sırdaryanıng eski o'zanlari bo'yicha, shuning bilan birga, ayirim past uchastkalarda qora saksavuller uchraydi. Bunday yerlarda qora saksavulzarlar bir vaqtlar ancha katta maydonlarni egallagan, o’tin uchun ko'plep kesib tashlanganligidan xazir ular juda kamayib ketgan.