«biologiya» fakulteti «ekologiya va tuproqshunoslik» kafedrasi

Toshli cho’l o'simliklari. O'zbekstanda toshli xam gipsli cho’llar qumli hududlarga qaraganda oz bo'lib, ular qoldiq tog'lar va adirlarga to'g'ri keladi. Qizilqumdagi eng katta qoldiq tog' tizmalari safiga Oxqog’, Bıkantog’ va Sulton Uayıs tog'lari va Zaungus platosı kiradi. Bundan tashqari, Ustirt platosında va katta -katta tog' qoldiqlari bor. Bu yerlarda grunt suvlarlar juda shuqur joylashgan, shuning uchun ulardan o'simlik umumiy foydalana olmaydi.
Adirlarda va tog' qaptallarındagi toshlar tekisliklarda ekologik sharoit juda noqulay bo'lganligi uchun asosan gipsofit va galofitlardan iborat oz o'simlik turlari o'sadi. Ko'p o'simliklar xolos bahor va kuz oylarida o'sadi, yozda bo'lsa tinim avxalına kiradi yoki tirikchilik harakatin juda paseytedi.
Adir o'simliklari juda siyrak, ular jonsiz juvsang, yarim buta sho'ralardan iborat. Efemer va efemeroidlar deyarli yo'q, irı butalar bo'lmaydi. O'simliklar siyrak bo’lganligi uchun qoldiq tog'larning jaylov sifatida ahmiyati katta emas.
Agar gips bosgan yerlar yumshoq tuproq yoki shamol uchurib kelgan qumlar bilan biroz unumdar bo'lgan bo'lsa, bunday yerlar o'simliklarga anchagina to'yingan bo'ladi. Biroq, bu yerlarda eng ko'p o'sadigan o'simlik juvsang bo'lib, juvsangnıng orasida ozmi-kopmi efemer va efemeroidlar oralatib o'sadi.
Solonchak cho’l o'simliklari. Solonchak cho’llar asosan juda sho'r, grunt suvlarlar tuproq yuzasiga yaqin turishgan past yerlarda tarqalgan. Bunday yerlarda nam solonchaklar rivojlangan. Grunt suvlarlar shuqur joylashgan yerlarda «dagar» deb atadilik borsıldaq solonchaklar bor.
Irı solonchaklar Qizilqumnıng tusligida ko'p. Bulardan Haydar solonchagi O’zbekstan bilan Qozoqsdan chegarasi bo'yicha cho'zilib ketgan. O'raylıq Qizilqumda katta Mingtabulaq solonchak pasttekisligi bor.
Tipik solonchak tuproqlarda o'simlik deyarli o’smaydi. Solonchklarning atırapındagi xolos tuprog'i oz sho’rlangan yerlarda galofit o'simliklar uchraydi. Bu yerlarda, asosan, bitta yillik sho'ralar, qizil so'ra, qaptallap o'sadigan yarimta buta - qora barg’ıt, sarsazan va so'ratarizliler tug'ining boshqa o'simliklari o'sadi. Solonchak tuproqlarda g’alleler - ajriq va uchraydi. Ajriq ayirim joylarda qolini shımzarlardı paydo qiladi.
Ajriq va boshqa ayirim turlarni hisobga olmaganda, galofit o'simliklar jaylov sifatida katta ahamiyatka ega emas.
Qurg’aq solonchak - dagarlarning o'simliklari anchagina boy, bu yerlarda va, asosan, sho'ralar o'sadi. Sho'ralar orasida butalar, sular bilan birgalikda kurmek va ayirim bitta g’alle yuksalilikler va uchraydi.