«biologiya» fakulteti «ekologiya va tuproqshunoslik» kafedrasi

Lesslı yer o'simliklari. O’zbekstan hududsında efemer cho’l chetda - mamlektning sharqi va tushliktegi tog' tizmalari bo'yicha cho'zilib ketgan. Mirzosho’lde, Qashqadaryoda, Zarafshanda va Surxandaryada va efemer cho’llari bor. Efemer cho’llari ayirim “orollar” tarzida boshqa ko'plab kontinentlarda uchraydi. Xozirgi efemer cho’llarning anchagina bo’limi sug’orilib dehqonshılıq qilınmaqta. Efemer cho’llari tuprog'i odatte, sho'rlanmagan, bo’z tuproq. Bo’z tuproq lyoss jinslari ustida vujudga kelgan.
Efemer cho’llarning tuproq sharoiti yaxshi. Yumshoq tuproq qatlamining qalin bo'lishi, yaxshi tarkibga ega bo'lgan tuproq toifasi, so'ng tosh, shag’al va so'raning yo’qligi, tuproq mexanik tarkibining anchagina tozaligi, bu yerda o'simliklarning rivoji uchun boshqacha sharoit tug'diradi.
Darvoqeda efemer cho’llarning o'simliklari orasida qoldiq tog'larning gipsli tuproqlarinda va tosh -shag’al yerlarda ushramaydigan anchagina turlarini ko’rishga bo'ladi. Shuning bilan birga bu yerlarda ushramaydigan anchagina turlarni ko’rishga bo'ladi. Bu yerlarda adirlarda o'sadigan gipsofit va galofit o'simliklarning ko'plab vaakilleri uchramaydi. Efemer gullar o'simliklarining o’ziga hos hususiyati shundan iborat, ya'ni bularni orasida buta va yarim butalar bo'lmaydi, ko'pchilik o'simlik turlari vegetativ yo’l bilan ko’payadi va o'simliklari kuz, qish va bahor sezonlarında o’sib, yozning kuchli jaziramasinda o'sishdan toxtaydı.
O’zbekstan efemer cho’llarida rang va qong’irbos eng ko'p uchraydigan navlar hisoblanadi. Bularni orasida boshqa efemeroid va efemerler, masalan, har turli boychechaklar, ayiqtaban, arpagan, chitır, lola xam rivojlanish ritmı tomonidan ularga uqsas bo'lgan boshqa navlar o'sadi.
Biroq eng-ko’p efemer va efemeroidlar orasida rang va qong’irbos ko'p. Rang o'simliklar o'zining “efemerdey” rivojlanish ritmına qaray yem bo'lmoq hususiyati sababli yilning turli sezonlarında har turli ahamiyatka ega. Bu o'simliklar erta bahorda ayniqsa, yog’ingarshilik ko'p bo'lgan yerlarda lyoss tekisliklarini yam-yashil gilem kabi qalin qaplap oladi, biroq may aylarınıng boshlarindayaq ko'pchilik o'simliklar o'sishdan toxtaydı va o'simliklarning savaq va yaproqlari qurg’ap qoladi.
Bahorda rang jaylovlaridagi ajoyib o’tlarni barcha mallar yaxshi ko'rib jeydi: qishtan chiqqan qo'ylarlar joyrap o'tlarlep darrov semiredi, sovliqlarning suti ko’payadi. Yozda mallar rangning qurg’aq savaq va yaproqlarini juda yaxshi ko'rib jeydi. Biroq kuzde ayniqsa, qish oylarida bunday jaylovlarning doni qolmayni.