Biologiya (turlar bo’yicha) Termiz 2021

Amaliy mashg’ulot № 27

Mavzu: Miqdoriy belgilar genetikasida statistik qayta ishlash uslubini qo’llab xisobotlar tayyorlash.

Ishdan maqsad: Miqdoriy belgilar genetikasida statistik qayta ishlash uslubini qo’llab xisobotlar tayyorlash o’rganish.

Kerakli jihozlar: Mavzuga oid tablitsalar, kompyuter texnologiyasida slaydlar namoyishi, tarqatma materiallar.

Ishning mazmuni: 0‘simlik va hayvonlardagi har qanday belgi genotipga muhitning ta’siri tufayli vujudga keladi. Odatda, bir xil genotipga ega organizmlar turli sharoitda har xil fenotiplami hosil qiladi. Muhit ta’sirida paydo boladigan hamda avloddan-avlodga berilmaydigan o‘zgaruvchanlik modifikatsion o‘zgaruvchanlik deb ataladi. Modifikatsion o’zgaruvchanlik qonunini ochish turli-tuman tasodifiy hodisalar zaminida hal qilinadi. Bu qonuniyatlarni ochish faqat matematik-statistik usullar yordamida amalga oshiriladi. Biroq mazkur usulda ishlash uchun bir qancha sharoitlar mavjud bo‘lishi shart.

1. 
   O‘rganilayotgan o‘simlik va hayvon genotip bo‘yicha o‘xshash bo'lishi;
   
2. 
   0‘rganilishi lozim bo‘lgan u yoki bu belgi o'lchanavotganda yoki sanalayotganda bir xil aniqliq bo‘lishi;
   
3. 
   Kuzatish bir necha marotaba takrorlanishi;
   
4. 
   Tahlil uchun hamma o‘simiik, hayvon emas, balki ularning ma’lum guruhini olish kerak.
   

Organizmlarda sifat belgilaridan tashqari miqdor belgilari ham mavjud. Miqdor belgilar muhit sharoiti ta’sirida u yoki bu tomonga o‘zgarishi tabiiy bir hol. Shunga binoan matematik-statistik usul o'zgaruvchan belgining o‘rtacha qiymatini topishga qaratiladi. Shundan keyingina belgining o’rtacha qiymati o‘zgaradimi degan muammo hal etiladi.

Odatda matematik-statistik usul yordamida avvalo variatsion qator tuziladi va belgining minimum hamda maksimum qiymati aniqlanadi.

Tajriba uchun olingan guruhlarning kengligi-∆X barcha guruhlar uchun bir xil bo'ladi hamda u katta (X_max) va kichik (X_mjn) variantlar ayirmasining guruhlar soni (R) ga nisbati bilan aniqlanadi ya’ni

X _max x X _min

∆X= -----------------

R

Tabiiy ravishda guruhlar tarkibiga kiruvchi variant bir xilda uchrayvermaydi. Odatda variatsiya qatoridagi chekka variantlar kam, o‘rtadagilari esa ko‘p takrorlanadi. Buni bilish uchun har bir guruhga kiruvchi variantlarning takrorlanish soni (f)ni aniqlash kerak. Yuqoridagi nazariy mulohazalarni konkretlashtirish maqsadida g‘o‘zaning G.hirsutum turiga kiruvchi Tizma-5 navining har bir ko‘sagidan olingan paxtani o‘lchash natijasida tubandagi natija olingan (g. hisobida):

1.	5,43	21.	5,18	41.	5,36	61.	5,35	81.	5,63
2.	5,53	22.	5,46	42.	5,47	62.	5,31	82.	5,39
3.	5,38	23.	5,37	43.	5,26	63.	5,32	83.	5,40
4.	5.44	24.	5.46	44.	5.45	64.	5.28	84.	5.47
5.	5,39	25.	5,24	45.	5,25	65.	5,41	85.	5,42
6.	5,56	26.	5,39	46.	5,44	66.	5,39	86.	5,46
7.	5,40	27.	5,43	47.	5,45	67.	5,40	87.	5,49
8.	5,56	28.	5,44	48.	5,44	68.	5,42	88.	5,44
9.	5,39	29.	5,46	49.	5,45	69.	5,48	89.	5,52
10.	5,57	30.	5,45	50.	5,47	70.	5,52	90.	5,50
11.	5,53	31.	5,33	51.	5,37	71.	5,41	91.	5,50
12.	5,54	32.	5,35	52.	5,34	72.	5,62	92.	5,44
13.	5,33	33.	5,23	53.	5,29	73.	5,42	93.	5,57
14.	5,34	34.	5,46	54.	5,30	74.	5,38	94.	5,45
15.	5,36	35.	5,45	55.	5,31	75.	5,51	95.	5,59
16.	5,48	36.	5,46	56.	5,40	76.	5,52	96.	5,46
17.	5,49	37.	5,28	57.	5,32	77.	5,50	97.	5,58
18.	5,55	38.	5,47	58.	5,49	78.	5,66	98.	5,44
19.	5,47	39.	5,44	59.	5,50	79.	5,71	99.	5,60
20.	5,45	40.	5,43	60.	5,51	80.	5,68	100.	5,61

Olingan raqamlar orasida X _max =5,68 g, X _min=5,18 g dan iboratligi ma’lum bo‘ldi. Ular orasidagi farq, ya’ni ∆X= X_max - A_min=5,68-5,18 = 0,50 ga teng.

Shundan keyin har bir guruh orasidagi kenglikni 0,05 ga teng deb olib jadval tuziladi.

Guruhlarning chegarasi	Guruhlarning o'rtasi (X)	Takrorlanish soni (r)
5,18 - 5,22	5,20	1
5,23-5,27	5,25	4
5,28 - 5,32	5,30	7
5,33 - 5,37	5,35	11
5,38 - 5,42	5,40	16
5,43 - 5,47	5,45	30
5,48 - 5,52	5,50	14
5,53 - 5,57	5,55	8
5,58 - 5,62	5,60	6
5,63 - 5,67	5,65	2
5,68 - 5,72	5,70	1
		n=∑r=100