Biotexnologiya asoslari

Birinchi guruh 
hàqiqiy måtàllofårmåntlàrdir, ya’ni ulàr måtàl ionlàri và oqsil 
molåkulàlàri o’rtàsidà buzilmàs bog’ hosil qilib, ionitlàrdàn o’tkàzilgàndà hàm 
pàrchàlànmàydi. 
¾
Ikkinchi guruh 
måtàllofårmåntlàri esà diàliz jàràyonidà måtàll ionlàri bilàn bo’lgàn 
bog’ni uzàdilàr yoki fårmåntgà boshqàchà ishlov bårish jàràyonidà kàtàlitik fàolligini 
yo’qotàdilàr. Bu guruh fårmåntlàrigà yanà tàshqàridàn måtàllàr qo’shilsà ulàr fàolligini 
tiklàydilàr. 
Oksidlànish-qàytàrilish jàràyonlàridà tåmir, mis, màrgànås, ruõ, bor và molibdån tàlàb 
qiluvchi fårmåntlàr ishtirok etàdi. Umumàn olgàndà mikroorgànizmlàrdà boràdigàn bàrchà 
jàràyonlàr màkroelåmåntlàrdàn tàshqàri mikroelåmåntlàrning ishtirokigà muhtojdir. SHuning 
uchun, àyniqsà sintåtik oziqà muhitlàri tàyyorlàshdà mikroelåmåntlàrning ulushiy miqdorini 
e’tiborgà olish lozim. 
FÅRMÅNTÀTIV PRODUSENTLARNI O’STIRISH 
USULLÀRI 
qattiq oziqa muhitida o’stirish 
Produsåntlàrni o’stirish jàràyoni sovitilgàn ståril oziqà muhitigà ekish màtåriàlini såpishdàn 
boshlànàdi. Dàvriy stårilizàsiya shàroitidà ekishni odàtdà stårilizàtorning o’zidà uzluksiz 
àràlàshtirish yo’li bilàn o’tkàzilàdi. Uzluksiz stårilizàsiya qilish shàroitidà esà oziqàgà ekish 
stårilizàtorning sovitish bo’limidà àmàlgà oshirilàdi và ekilgàn oziqà muhiti kul’turà bilàn 
birgàlikdà o’stirish såõigà yuborilàdi. 

---

Kul’turàlàrning qàttiq oziqà muhiti sirtidà o’stirish jàràyonini hàr õil usullàr bilàn bàjàrish 
mumkin. Kyuvåtàlàrgà ekib o’stirish ànànàviy usul hisoblànib, ko’p qo’l måhnàtini và ko’p ishlàb 
chiqàrish màydonini tàlàb qilàdi. Produsåntlàrni måõànizàsiyalàshgàn qurilmàlàrdà o’stirish 
birmunchà yangi usul bo’lib hisoblànàdi. 
Kyuvåtàli o’stirish usulining elåmåntàr yachåykàsi bo’lib oddiy ruõlàngàn tåmir tunikàdàn 
yasàlgàn usti ochiq yoki yopiq và bàlàndligi 20-50 mm li 0,25-0,50 m
2
màydongà egà bo’lgàn idish 
tàshkil qilàdi. Bu idishning tàg qismi tåshikli yoki tåshiksiz bo’làdi. 
Kyuvåtàlàrgà 2-2,5 sm qàlinlikdà nàmlàngàn, ekilgàn oziqà muhiti solinàdi và u o’stirish 
õonàsigà yuborilàdi. Bu årdà kyuvåtàlàr hàràkàtlànuvchàn yoki stàsionàr uskunàlàrdà bir nåchà 
qàvàtli qilib tårilàdi. hàr bir qàvàt oràsi 10-11 sm bo’làdi. Odàtdà bu qàvàtlàr soni 18 tà àtrofidà 
bo’lib, umumiy bo’yi 2 m dàn oshmàsligi kåràk. Birinchi kyuvåtà 20-25 sm bàlànlikdà o’rnàtilàdi. 
hàmmà tåmir uskunàlàr kàrroziyagà qàrshi màtåriàl bilàn qoplàngàn bo’lishi lozim. Kyuvåtàlàrni 
o’stirish õonàsigà bo’shàtishdà ulàr formàlin bilàn dizånfåksiya qilinàdi. o’stirish õonàlàri hàr õil 
shàkl và ko’rinishdà bo’lishi mumkin. Ko’pinchà ulàr uzun ensiz ikki tomonigà eshik o’rnàtilgàn 
yo’làk shàklidà bo’làdi. o’stirish õonàsi tåpàsidà hàvo hàydàsh và hàvoni tozàlàsh moslàmàlàri 
o’rnàtilàdi. o’stirish õonàlàridà olib borilàdigàn butun tåõnologik jàràyonlàr 36-90 soàt dàvom 
etàdi. 
Måõànizàsiyalàshgàn o’stirish qurilmàlàrini yaràtishning imkoniyatlàri oziqà muhiti 
qàvàtlàrining oràsidà hàvoning yaõshi àylànishi, zichlàshib qolmàsligi yoki tåzdà qurib qolmàsligi 
kàbi tàlàblàr bilàn chåklàngàn. SHu bilàn birgà ulàrni shundày qurish kåràkki, àgàrdà 
o’stirilàyotgàn mikroorgànizmlàr ifloslànib qolsà, o’stirish tizimini to’õtàtmàsdàn shu årdàgi 
ifloslàngàn oziqà muhitlàrini båmàlol àlmàshtirish và stårilizàsiya qilish imkoniyatlàri bo’lishi 
kåràk. Bundày nisbàtàn yaõshi qurilmàlàrgà Djåffris, Õristånsån, Àndårkoflår, Vàlårshtåyn, 
chåõoslovàkiya và VNIIFS, VNII biotåõnikà và boshqàlàr ishlàb chiqàrgàn uskunàlàrni kiritish 
mumkin (2 – rasm). 
Djåffris và Õristånsån qurilmàlàri tuzilishi jihàtidàn bir-birlàridàn sàl fàrq qilsàdà, ishlàsh 
måõànizmi hàràkàtlànuvchàn tàsmà yoki trànsportårgà àsoslàngàn và hàr bir o’stirish jàràyoni to’liq 
bàjàrilàdi. Låkin bu qurilmàlàrdà ifloslànish hodisàsi ruy bårsà butun boshli tizimni to’õtàtish và 
hàmmà qismlàrini stårilizàsiya qilish kåràk bo’làdi. 
Mikroorgànizmlàrni måõànizàsiyalàshgàn o’stirishning Àndårkoflår, Vàlårshtåyn và 
chåõoslovàkiya qurilmàlàridà o’stirishni uzluksiz olib borish, hàr bir qism và jihozlàrni àlohidà 
stårilizàsiya qilish mumkin và ifloslànish jàràyonidà butun tizimni to’õtàtish shàrt emàs. Ulàrning 
sàmàràdorligi sutkàsigà 0,4 tonnadàn 10 tonnagàchà bo’lishi kuzàtilgàn. 

---

2-rasm.