BİSMİllahir-rəhmanir-rəHİM

3 “Əы-sirətül-Нələbiyyə”, 3-cü cild, səh. 348.

4 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, , İbn Əbil-Hədid 9-cu cild, səh. 170, “Hilyətül övliya”, 1-ci cild, səh. 63, “Məcməuз-zəvaid”, 9-cu cild, səh. 132, “Kifayətuт-talib”, səh. 210, “Mətalibus-suаl” 1-ci cild, səh. 60” “Səhabələrin ədaləti nəzəriyyəsini araşdırılması”ndan нәглән, səh. 289.

5 “Əс-səvaiqül-muhriqə”, 9-cu bab 2-ci fəsl səh. 75.

6 “Tarixül uməni vəl muluk” 2-ci cild, səh. 231, “Əl-təbəqatül-kubra” 2-ci cild, səh. 254, “Əl-sirətül-hələbiyyə” 3-cü cild, səh. 350 və buyurdu: Mən sizin şirk etmənizdən qorxmuram. Qorxum dünya üstündə bir-birinizlə davaya qalxıb rəqabət apаrmağınızdandır.” (“Əl-təbəqatül-kubra”, 2-ci cild, səh. 205).

7 “Əт-təbəqətül-kubra”, 2-ci cild, səh. 380 və 381.

8 “Təlxisи-Zəhəbi” 3-cü cild, səh. 139, “Əl-mustədrəkü əlәс-səhiheyn”, 3-cü cild, səh. 14, “Əl-musənnəf Иbn Әbi Şeybə”, 6-cı cild, səh. 348, “Məcməuз-zəvaid”, 9-cu cild, səh. 112, “Kənzül-ummal”, (ikinci çap), 15-ci cild, səh. 128, һәдис: 374.

1 ”Sunh”Haris ibn Хəzrəcin qəbiləsinin qaldığı yer idi. Suneydə və sinhan adlarıyla məşhurdur. (“Лisanul-ərəb”, “сunh” maddəsində. Sunh Mədinənin şimalından yarım fərsəx məsafədə yerləşirdi. (“Əl-təbəqatul kübra” 2-ci cild, səh. 265).

2 Deyilənlərə görə, Əbu Bəkrə Peyğəmbərin dünyadan getməsini çatdıran ilk şəxs Salim ibn Übeydə olmuşdur. (Əbu Huzeyfənin azad etdiyi qulu) (“Əl-bidayətü vəl nihayə” 5-ci cild, səh. 244).

3 Tarix mənbələrində o qarışıqlıqda Ömərdən savayı onunla həmrəy olanlar arasında Osmanın da adı qeyd olmuşdur. O, qışqıraraq , Peyğəmbərin ölməsini açıqlayan hər kəsin dilini kəsəcəyəm deyirdi. (“Əl-Osmaniyyə” səh. 79 , “Ənsabül əşraf” 1-ci cild, səh. 567).

4 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 232, “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 323, “Əт-təbəqatul-kübra” 2-ci cild, səh. 226, “Əl-sirətül nəbəviyyə” 4-cü cild, səh. 315, ”Müsnədi-Əhməd”, 5 və 6-cı cild, səh. 219, “Tarixи Yə`qubi” 2-ci cild, səh. 95, “Əl-bidayətü vән-nihayə”, 5-ci cild, səh. 244.

5 “Əс-sirətül-Һələbiyyə”, 3-cü cild, səh. 349.

6 “Əт-təbəqatül-kübra” 2-ci cild, səh. 276.

7 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, (altı cildli)3-cü cild, səh. 198, (Hüseyniyyə çapxanası, 1323-ҹү qəməri или), “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, (Иbn Әbil-Hədid), 2-ci cild, səh. 40.

8 “Əт-тəbəqatül-kübra”, 2-ci cild, (ikinci hissə)səh. 54, “Kənzul ummal” 4-cü cild, səh. 50, “Tarixи-Зəhəbi”, 1-ci cild, səh. 37, “Müsnədi-Əhməd”, 2-ci cild, səh. 219.

9 “Əl-bidayətu vән-nihayə”, 5-ci cild, səh. 243. Təəssüflər olsun ki, bəzi müasır təhqiqçilər bu barədə öz kitablarında elə açıqlamalar aparıblar ki, güya Ömərin bu rəftarı onu Peyğəmbərin ölməsinə inana bilməməsi olmuşdur. (Tarix təhlili Иslam (Иslam tarixinin araşdırılması) “Cəfər Şəhidi” səh. 104-105) Halbuki Ömər özü o günün sabahı öz dediklərində başqa bir şeyi qəsd etdiyini açıqlamışdır .

*Məşhur нәзәр budur ki, o, tamamilə kor olmuşду və “Əbəsə”surəsində olan ”Ə`ma” kəlməsi onun haqqındadır. Adı Əmr ibn Qeys Qureşi (Əmr ibn Zaidə), кünyəsi Иbn Umm Məktumдур. Mədinənin azançısı və mühacirlərin ilk təbəqəsindəndir. Anası Umm Məktum, Abdullah ibn Əntəkə ibn Aiz Məxzuminin qızı Atikədir. Umm Məktum on üç dəfə həzrətin canişini ünvanında Mədinədə qalmışdır. Deyilənlərə görə, Qadisiyyə müharibəsində iştirak etmiş və şəhadətə yetişmişdi Bə`zilərinin yazdığına görə isə Qadisiyyə müharibəsindən sonra Mədinədə dünyadan getmişdir (“Əl-istiab” 2-ci cild, səh. 494-495, “Usdul ğabə” 4-cü cild, səh. 127, “Əl-isabə” 2-ci cild, səh. 516 və 4-cü cild, səh. 11).

1 “Ali-İmran”surəsi, ayə: 144.

2 “Kənzül-ummal” 4-cü cild, səh. 53 hədis 1092.

3 “Əс-sirətül-Hələbiyyə” 3-cü cild, səh. 354, “Əl-sirətül nəbəviyyə” 4-cü cild, səh. 307, “Əl-bidayətü vəн-nihayə”, 5-ci cild, səh. 242.

4 “Əl-bidayətü vəн-nihayə”, 5-ci cild, səh. 243.

5 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 2-ci cild, səh. 42.

6 “Nəhcül-bəlağə” 2-ci cild, səh. 43.

7 “Əsrari-Səqifə”, səh. 163.

1 Ömər bu sözü дилинә gətirdiyi zaman Allahın Rəsulunun (s) vəfatını xəbər verən ilk şəxsin Əlи ibn Əbi Talib (ə) olmasını bilirdi.

2 “Pişvayi əz nəzəre islam” (Rəhbərlik İslam nəzərində), səh. 84 və 385.

3 “Əl-şafi” səh. 252 İbn Əbil-Hədiddən nəql olaraq. “Şərh nəhcul bəlağə” 2-ci cild, səh. 198.

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 2-ci cild, səh. 42-43.

1 Bu düşüncənin sənəd və sүbutlarını gələn bəhslərdə tanıyacağıq.

2 “Fүruği-vilayət”, səh. 161.

*Səqifə üstü bağlı karvansaraya bənzər bir yer olnuşdur. Bu yer хəzrəclilərin yığıncaq keçirdikləri yer idi. Bu tayfanın birinci böyüyü Səadət ibn Kə`b, sonra isə Sə`d ibn Ubadə idi. Bəni Saidə Səqifəsi ады ilə məşhur olubdur. (“Möcəmul-buldan”, 3-cü cild, səh. 104). Bəni Saidə Xəzrəcin nəsillərindən biridir.

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid, 13-cü cild, səh. 23, 14-cü cild, səh. 200 və 251.

2 “Səhihi-Buxari” 2-ci cild, səh. 224-225.

3 “Shihи-Бuxari” 8-ci cild, səh. 86-dan, “Əl-mәğazi” 12-ci cild, səh. 113, “Sünənи-Иbn Macə”, 2-ci cild, səh. 130.

4 “Əl-musnəf”, Əbdul-Rəzzaq ibn Həmmam, 11-ci cild, səh. 62.

5 Јенә орада. сəh. 59.

*Sə`d ibn Duləym ibn Harisə ibn Әbi Xuzəymə Bəni Saidə tayfasından вә Xəzrəҹ qəbiləsinin başçısıdır. O, cahiliyyət zamanı yazı bilənlərdəndir. O, “Əqəbə əhdi” zamanı Mədinə əhlindən olan yetmiş nəfərlə birlikdə iman gətirmişdir. Bədr müharibəsi istиsna olmaqla bütün müharibələrdə iştirak etmişdir. (“Əт-təbəqatül-kübra”, 3-cü cild, səh. 613.) Səxavətli adam olmuşdur. Peyğəmbərin (s) Mədinədə olduğu on il müddətində hər gün O həzrət və ailəsi üçün yemək göndərmişdir. Şeyx Səduqun dediyinə görə, o xilafəti özünə istəməmiş, camaatın fikrini Əli (ə) tərəf yönəltmək istəmişdir. Oğlu Qeys şücaət, səxavət, еләҹә дә һәzrət Əli (ə) və əziz oğluna olan dostluqda məşhur idi. Müaviyə ilə olan yazışmalarından, imam Həsənə (ə) qarşı olan sədaqət və fədakarlığından, Müaviyəyə olan kinəsimdən bu qənaətə gəlmək olar. (“Həsən kist”, (Həsən kimdir) səh. 125).

1 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 328.

2 “Ənsabul əşraf" 1-ci cild, səh. 581, hədis 1177, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243.

*O, Məkkə və Mədinədə qəbir qazıyan və kəfən satan idi. (“Əl-təbəqatul kübra” 3-cü cild, birinci hissə, səh. 130-131, “Əs-surətun-Nəbəviyyə”, 4-cü cild, səh. 313, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 204, “Əl-bidayətu və əl-nihayə” 5-ci cild, Səh. 266-268. “İmtaul əsma” səh. 548, “Əl-sirətul hələbiyyə” 3-cü cild, səh. 402, “Ənsabul Əşraf”, 1-ci cild, səh. 573, “Əl-qədir”, 5-ci cild, səh. 367).

3 “Əl- иqdul fərid”3-cü cild, səh. 63, “Şərhи Нəhcül-bəlağə” 2-ci cild, səh. 230, “Əl-kamilu fitarix” 2-ci cild, səh. 328-329.

1 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 328, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243.

2 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 235, “Əl-bidayətu və Əl-nihayə” 5-ci cild, səh. 246.

3 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 242, “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 327.

1 “Təhzibül-kamal”, 9-cu cild, səh. 364.

2 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 329, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 220.

3 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243.

4 “Ənsabul əşraf” 1-ci cild, səh. 582.

5 “Əl-imamətü və əl-siyasətu” 1-ci cild, səh. 6, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 36-cü cild, səh. 218, “Səhihi-Buxari” 5-ci cild, səh. 8.

1 “Əsrari-Səqifə”, səh. 192.

2 Bu yolla Əbu Bəkrin dəstələrə böldüyü insanlar belədir: 1)Peyğəmbər (s) və ilk iman gətirmiş mühacirlər. 2)Məkkədə iman gətirib, Peyğəmbərin hicrətindən sonra tədricən Mədinəyə hicrət edənlər. 3)Mədinədə yaşayıb iman gətirənlər.

3 Əbu Bəkr öz sözündə mühacirlərin adı və onların fəziləti ənsardan qabaq qeyd olmuş bu ayəyəni əsasgötürürdü:

و السابقون الاولون من المهاجرين والانصاروالذين اتبعوهم باحسان رضي الله عنهم و رضوا عنه و اعدّ لهم جنّات تجرى تحتها الانهار خالدين فيها ابداً ذالك الفوز العظيم (توبة 100) (“Toвbə” surəsi, ayə: 100).

1 Ömər Əbu Bəkrin bu zirəkliyindən təəssüf hissi keçirməsini heç vaxt gizlətmirdi. Əvvəlki sözləşmələrinə əsasən Ömər ilk çıxış etməli və xilafətə namizəd olmalıydı. Halbuki Əbu Bəkr ona “Sən heç nə danışma, mən özüm başlayacağam (və yolu sənin üçün rahatlayacaq bundan sonra sözü ələ alacaqsan” demişdi. (“Əs-surətun-Nəbəviyyə”, (tərcüməsi ) 2-ci cild, səh. 431) Sözünün davamında “xilafət ilk olaraq mühacirlərin haqqıdır” deməsilə öz mövqesini möhkəmlətmiş, Ömərin mövqesinisə süstləşdirmişdi.

2 Əbu Bəkr və Ömərin hökuməti zamanı (hicrətin on səkkizinci ilinə qədər) rəhbərlik və qəzavət işlərindən sonra ən mühüm vəzifə olan dövlətin iqtisadi və maliyyə işlərinə başçılıq etmişdi.

3 Bu hədisin mötəbər olması tezliklə araşdırılacaqdır.

*O, iki nəfər əmi oğlu olmuşdur. Bəşir (Nöman ibn Bəşirin atası) ikinci əqəbə beyətinin iştirakçılarından olmuş və bir çox döyüşlərdə iştirak ettmiş, hicrətin yeddinci ilində iki “səriyyənin” başçısı olmuşdur. (“Əl-istiyab” 1-ci cild, səh. 155, “Ət-təbəqatul-kubra”, 3-cü cild, səh. 531) Həbbab ibn Munzər Bədr müharibəsində iştirak etmiş və Xəzrəcin bayraqdarı olmuş, Peyğəmbərin (s) zamanında baş vermiş müharibələrdə iştirak etmiş вә Ömərin xilafəti zamanı dünyadan getmişdir. (“Ət-təbəqatul-kubra”, 3-cü cild, səh. 576, “Usdul ğabə” 1-ci cild, səh. 364 , “Əl-istiyab” 1-ci cild, səh. 353, “Əl-isabə” 1-ci cild, səh. 302).

1 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 223, “Tarixül-üməmi vəl-mülük”, 2-ci cild, səh. 243.

2 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 329, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243.

3 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 330.

** Mədinədə ənsar birliyini təşkil edən iki əsas qəbilə (Müt).

1 “Əl-bəyanu vəт-təbyin”, 3-cü cild, səh. 181.

2 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 246.

3 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 330.

4 Çamaatın hansı səbəblərə görə Əli ibn Əbi Talibə (ə) üz tutmadan qalmalaqı haqda ayrıca bəhs olunacaqdır.

5 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 330.

6 Bu barədə ətraflı məlumat üçün “Əl-Гədir” kitabının” 5-ci cild, səh. 367-nə müraciət etmək olar.

7 Əbdül Fəttah Əbdül Məqsud yazır: Ömərin ibn Әbi Quhafəni (Əbu Bəkri) belə bir uca məqama laјiq görməsinin səbəbini onun Peyğəmbərlə мағарада bir yerdə olmasına görə olduğuna inanmıram. Onu, ətrafını nizə və гылынҹлар aldığı bir zaman Allahın Rəsulunun (s) yerində (həyatını təhlükəyə ataraq) uzanmış cavandan daha laiqli bilirdi?! Əli, qəbrin ona hər şeydən yaxın , nicat tapmaqsa hər şeydən uzaq olan bir yataqda yatmışdı. (“Əl-imamu Əli ibn Əbi Talib”)

1 Əgər doğurdan da camaat namazına imam olmaq, xəlifələr və onlara etiqad bağlamış insanlar arasında belə etibarlı olsaydı, bu zaman əhli sünnətin fiqhində özünə məxsus yerə sahib olmalıydı. Halbuki əhli sünnət məzhəbinə əsasən imam camaatın ədalətli olması şərt deyildir və hər bir fasiq etdiyi günah kəbirə günahı belə olmuş olсa, müsəlmanlara imam camaat ola bilər. (“Şərh əqaid nəsəfi” səh. 110, “Kitabul fiqh əla əl-məzahibul -ərbəə”, Əbdülrəhman Cəriri 1-ci cild, səh. 409-414) Xəlifələrin zamanında da əgər hamısını deməsək camaat namazına imamət edənlərin bir çoxu adil deyildilər.

2 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 330.

3 “Əl-иqdul-fərid”, 4-cü cild, səh. 258.

4 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243. İbn Əsir yazır: O, hətta Ömər və Əbu Үbeydədən də qabaq Əbu Bəkrlə beyət etdi. (“Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 243.

5 “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, İbn Əbil-Hədid, 6-cı cild, səh. 9

6 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243.

7 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 243.

8 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid 12-ci cild, səh. 86

1 “Şərhi Нəhcül-bəlagə”, İbn Əbil-Hədid, 2-ci cild, səh. 39.

2 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 210, “Nəhcül bəlağə” İbn Əbil-Hədid, 6-cı cild, səh. 40

3 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 174. İbn Əbil-Hədid.

4 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 174. İbn Əbil-Hədid.

5 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 174. İbn Əbil-Hədid, və 6-cı cild, səh. 49, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 210, “Tarixül-xəmis”, 2-ci cild, səh. 187 və188, “Müsnədi-Əhməd”, 1-ci cild, səh. 56, “Əs-sirətül-Hələbiyyə”, 3-cü cild, səh. 396.

6 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 6-cı cild, səh. 40, İbn Əbil-Hədid, “Əl-qədir”, 7-ci cild, səh. 75-76.

7 “Müsnədi-Əhməd”, 1-ci cild, səh. 56, “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 210, “Əl-imamətü və əl-siyasətu” 1-ci cild, səh. 10, “Ənsabül-Əşraf” 1-ci cild, səh. 528, “Əl-иqdül fərid” 2-ci cild, səh. 253, “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 174, İbn Əbil-Hədid, “Əl-qədir”, 7-ci cild, səh. 67.

8 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-ci cild, səh. 13, “Əl-иqdul fərid” 2-ci cild, səh. 253, “Əl-qədir”, 7-ci cild, səh. 76-78.

9 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid 1-ci cild, səh. 219, “Əl-imamu Əli ibn Əbi Talib” 1-ci cild, səh. 238-239.

10 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 24.

1 “Əs-sirətun-Nəbəviyyə”, 4-cü cild, “Təbuk” müharibəsi hadisəsi.

2 “Səqifə”Peyğəmbərdən sonra baş vermiş hadisə səh. 28-29, “Cəməl müharibəsindən” nəqlən.

3 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, (tərcüməsi)4-cü cild, səh. 1348.

4 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 205.

5 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 219-221,bn Əbil-Hədid.

6 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 6-cı cild. səh. 20, İbn Əbil-Hədid “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 237, “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 5-ci cild, səh. 248, “Əs-sirətun-Nəbəviyyə”, 2-ci cild, səh. 433, “Əl-təbəqatül kübra”, 3-cü cild, səh. 182, “Əl-kamilu fi-tarix”, 2-ci cild, səh. 22.

7 “Əс-sirətul-Һələbiyyə”, 3-cü cild, səh. 359.

8 “Əl-kamilu fi-tarix” 2-ci cild, səh. 231, “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-ci cild, səh. 16.

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 17-ci cild, səh. 158 , İbn Əbil-Hədid.

2 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 17-ci cild, səh. 158, İbn Əbil-Hədid.

3 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 157 İbn Əbil-Hədid.

4 “Əs-sirətul-Hələbiyyə” 3-cü cild, səh. 386 və “Ənsabul-əşraf” 5-ci cild, səh. 419.

5 “Hilyətül-əbrar” 2-ci cild, səh. 77, “Bəharul ənvar” 10-cu cild, səh. 143. İmam Əili(ə)buyurmuşdur: Mən bu sözü dəfələrlə Allahın Rəsulundan eşitmişəm. (“İmamşenasi” (imamtanıma)8-ci cild, səh. 114 Səlim ibn Qeysin kitabından nəqlən səh. 148).

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 17-ci cild, səh. 158-162, İbn Əbil-Hədid.

2 “Əli ibn Əbi Talibin siyasi möqrsi” səh. 60-78.

3 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 219-221, İbn Əbil-Hədid.

4 ^. “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 6-cı cild, səh. 10, İbn Əbil-Hədid.

1 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 244.

2 “Əl-kamilu fi-tarix” 2-ci cild, səh. 231.

3 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 244.

4 “Əl-иqdul fərid” 4-cü cild, səh. 260 Onun ölümü hicrətin 15-ci ilində Ömərin xilafətə yetişməsindən iki il yarım keçəndən sonra baş vermişdir. (“Əl-istiyab” cəh. 2).

5 “Əl-imamu Əli ibn Əbi Talib” səhş273, “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 17-ci cild, səh. 223, İbn Əbil-Hədid.

1 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh7 , ”Şərhi Nəhcül-bəlağə”, İbn Əbil-Hədid, 17-ci cild, səh. 223.

2 Bu haqda “Peyğəmbər (s) və онун canişini” bəhsində danışacağıq.

3 Şiə rəvayətlərinə görə və eləcə də bəzi sünnü mühəqqiqlərinin fikrincə Əbu Bəkr əvvəlcədən Peyğəmbərlə (s) olmamış və yolda O həzrətə qoşulmuşdu (“Əl-Durrul mənsur”, Siyuti 4-cü cild, səh. 196).

1 Bu ziddiyyətlər haqqında “Əl-təbəqatul kübra” 2-ci cild, səh. 223, “Əl-kamilu fit-tarix” 2-ci cild, səh. 322.

2 Bir çox mənbələr və Əhli sünnət mənbələrinin çoxu Rəbiul əvvəlin 12- sini daha doğru bilirlər. (“Murucuz-zəhəb” 2-ci cild, səh. 278, “Əl-kafi” 1-ci cild, səh. 43).

3 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-ci cild, səh. 23, “Əl-təbəqatul kübra” 3-cü cild, səh. 186, “Murucuz-zəhəb” 1-ci cild, səh. 657, “Əс-sirətul hələbiyyə” 3-cü cild, səh. 359. Əllamə Əmini “Әl-гədir” kitabında yazır: Allahın Rəsulunun (s) pak bədənini vəfatından üç gün keçdikdən sonra gecə yarısı torpağa tapşırdılar. “Əl-qədir”, 7-ci cild, səh. 75.

*Allahın Rəsulunun əmisi oğludur. Anası Lübabədir. Abbasın böyük övladıdır. Hüneyn müharibəsində iştirak edib öz sədaqətini sübut edənlərdəndir. Əbu Bəkrin ya Ömərin xilafəti zamanı dınyadan getmişdir. (“Əl-istiyab” 3-cü cild, səhş202, “Usdul ğabə” 4-cü cild, səh. 184).

**Fəzlin qardaşı Əmirә-lmöminin Əli ibn Əbi Talibin Məkkədə valisi olmuşdur. Allahın Rəsuluna (s) oxşayırmış. Muaviyənin zamanında Səmərqənddə şəhid olmuşdur. (“Əl-istiyab” 2-ci cild, səh. 262, “Usdul ğabə” 4-cü cild, səh. 197, “Əl-isabə” 3-cü cild, səh. 218).

4 “ ƏI-bidayətu və Əl-nihayə” 5-ci cild, səh. 262.

5 ”Əl-təbəqatul kübra” 2-ci cild, səh. 281-287.

6 “Əl-təbəqatul kübra” 2-ci cild, səh. 281-287.

7 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 239, “Mənaqib ibn Şəhr aşub” 1-ci cild, səh. 239.

8 “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 2-ci cild, səh. 239, “Əl-təbəqatul kübra” 2-ci cild, səh. 304-305.

1 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-ci cild, səh. 4.

2 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, 1-ci cild, səh. 160, İbn Əbil-Hədid.

3 Səqifədə itmiş məzlum, 2-ci cild, səh. 143.

1 Həqiqətə gəldikdə, Əbu Bəkr beş nəfərin – Bəşir ibn Sə`d, Useyd ibn Huzeyr , Ömər ibn Xəttab, Əbu Үbeydə və xəlifənin özünün verdiyi səslə xilafətə yetişmişdi. Yerdə qalan camaat olsalarda olmaları olmamalarına bərabərdi. (“Pişivai əz nəzər islam” səh. 402).

2 “Əl-kamilu fit-tarix”, 3-cü cild, səh. 105. Unutmaq олмаз ki, bu hədəf əvvəllərr münafiqlərin tərtib verdiyi əhdnamədə qeyd olунmuşdu. Belə bir sözün Ömər ibn Xəttab tərəfindən deyilməsi çox təəccüblüdür. Çünki о və Əbu Bəkr Səqifədə ənsara: “Xilafətin siz ənsara verilməsi necə mümkün ola bilər, һалбуki, nübүvvət sizlərdən qeyrisində olmuşdur! Yə`ni xilafət, nübүvvət olan cəmiyyətdə olmalıdır.

3 “Şura” surəsi, ayə: 38.

4 “Al-İmran” surəsi, ayə: 159.

5 “Əhzab” surəsi, ayə: 36.

6 O məclisdə Өmər ibn Xəttab xəlifəliyə namиzəd olub Əbu Bəkrlə rəqabət aparan Səd ibn Ubadəni ayağı altına alıb o qədər döğmüşdü ki, orada olanlar onun ölməsini təsəvvür etmişdilər. “Tarixül-üməmi vəl-müluk”, 3-cü cild, səh. 200.

7 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-ci cild, səh. 11.

1 “Səhihi-Müslim” 6-cı cild, səh. 20-22, Sünəni-Beyhəqi”, 8-ci cild, səh. 157.

2 “Səhihi-Müslim” 6-cı cild, səh. 19-20, “Sünəni-Çeyhəqi” 8-ci cild, səh. 158.

3 “Səhihi-Müslim” 6-cı cild, səh. 24, Sünəni-Beyhəqi”, 8-ci cild, səh. 158.

4 “Əl-isabə” ünvanı altında çap olmuş “Əl-istiyab” 3-cü cild, səh. 37.

5 “Sünəni-Termizi” 4-cü cild, səh. 632, “Səhihi-Buxari”, 1-ci cild, səh. 141 və 166, “Müsnədi-Əhməd”, 6-cı cild, səh. 443, “Əl-qədir”, 8ci cild, səh. 166, və. . .

6 “Səhihи-Бuxarı” 7-ci cild, səh. 209, “Səhihi-Müslim” 4-cü cild, səh. 1792 “Hövz” babı, 2294 və 2297-ci hədislər.

1“Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid 6-cı cild, səh. 12-13.

2 “Əl-bidayətu vən-nihayə”,5-ci cild, səh. 228, “Səhihi-Müslim” 4-cü cild, səh. 1857.

3 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbn Əbil-Hədid 2-ci cild, səh. 47, “Murucuzzəhəb”1-ci cild, səh. 658, “Tarixi-Yəqubi”,” 2-ci cild, səh. 18.