Blackcurse

Kimyoviy tenglamalar kimyoviy formulalar va belgilar yordamida yoziladi. Masalan, 2H₂ + O₂ = 2H₂O FeCl₃ + 3NaOH = Fe(OH)₃ + 3NaCl

Kimyoviy tenglamalarda formulalar oldiga qo`yilgan koeffitsientlar stexiometrik koeffitsientlar deyiladi.

Bir xil moddalar tarkibi va xossalari jihatidan farq qiladigan boshqa moddalarga aylanadigan va bunda atomlar yadrolarining tarkibi o`zgaradigan hodisalar kimyoviy hodisalar deyiladi. Masalan, yog`ning dog`lanishi, temirning zanglashi.

Fizikaviy hodisalarda moddalarning shakli yoki fizikaviy holati o`zgaradi yoki atom yadrolarining tarkibi o`zgarishi hisobiga yangi moddalar hosil bo`ladi. Masalan, suvning bug`lanishi, muzning erishi, suvning muzlashi.

3. Kimyoning asosiy gonunlari.

Moddalar massasining saqlanish qonunini 1748 yilda M. V. Lomonosov ta`riflab bergan hamda 1756 yilda u bu qonunni tajribada isbotlagan.

«Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalarning massalari reaksiya natijasida hosil bo`ladigan moddalarning massalariga teng bo`ladi». Lomonosovdan mustaqil ravishda 1789 yilda fransuz kimyogari Lavuaze ham bu qonunni ta`riflab berdi. U ham metallarning oksidlanishiga doir ko`p reaksiyalarni o`rganib qonunni tajribada isbotladi.

H₂ + Сl₂ = 2HСL Сa + 2H₂O = Сa(OH) ₂ + H₂↑

Tarkibning doimiylik qonuni dastlab fransuz olimi J. Prust tomonidan 1808 yilda ta`riflab berildi.

«Har qanday toza modda olinish usulidan qat`iy nazar o`zgarmas sifat va miqdoriy tarkibga ega bo`ladi».

Molekulyar strukturali, ya`ni molekulalardan tuzilgan birikmalarning tarkibi olinish usulidan qat`iy nazar o`zgarmas bo`ladi. Nomolekulyar strukturali (atomli, ionli va metall panjarali) birikmalarning tarkibi esa o`zgarmas bo`lmaydi va olinish sharoitlariga bog`lig bo`ladi.

Fransuz olimi J. M. Gey–Lyussak hajmiy nisbatlar qonunini aniqladi:

«Reaksiyaga kirishayotgan gazlarning hajmlari bir hil sharoitda (temperatura va bosimda) bir-biriga oddiy butun sonlar nisbatida bo`ladi».

Italyan olimi A. Avagadro o`z gipotezasini, ya`ni qonunini aniqladi:

«Bir xil sharoitda (temperatura ba bosimda) turli gazlarning teng hajmlarida molekulalar soni bir hil bo`ladi».

Normal sharoitda turli gazlarning bir moli 22,4 L ga teng hajmni egallaydi. Bu hajm gazning molyar hajmi deyiladi.

Gazning molyar hajmi–bu modda hajmining shu moddaning miqdoriga nisbatidir: V_m = (1. 4) m₁ : m₂ = M₁ : M₂

Bir gaz muayyan hajmi massasining xuddi shunday hajmdagi ikkinchi gaz (o`sha sharoitlarda olingan) massasiga nisbati birinchi gazning ikkinchi gazga nisbatan zichligi deyiladi (D harfi bilan belgilanadi):

M₁M₂ = D M₁ = M₂  D (1. 5)

Moddaning gaz holatidagi molekulyar massasi uning vodorod bo`yicha zichligininng 2 ga ko`paytirilganiga teng:

M = 2D_H (1. 6)

Moddaning gaz holatidagi molekulyar massasi uning havoga nisbatan zichligining 29 ga ko`paytirilganiga teng:

M = 29D_HAVO (1. 7)

Boyl–Mariott qonuni: berilgan miqdordagi gazning o`zgarmas temperaturadagi hajmi shu gazning bosimiga teskari proporsionaldir:

PV = const (1. 8)

Bu yerda, P – bosim, V – gazning hajmi.

Gey–Lyussak qonuni: o`zgarmas bosimda gaz hajmining o`zgarishi temperaturaga to`g`ri proporsional, ya`ni

VT = const (1. 9)

Bu yerda T – temperatura, K (Kelvin) hisobida,

Boyl-Mariott bilan Gey-Lyussakning birlashgan gaz qonuni: