Blackcurse

2. Kimyoning asosiy tushunchalari.

Molekula–bu berilgan moddaning kimyoviy xossalariga ega bo`lgan ehg kichik zarrachasidir. Molekulaning kimyoviy xossalari uning tarkibi va kimyoviy tuzilishi bilan aniqlanadi.

Atom–bu musbat zaryadlangan atom yadrosi bilan manfiy zaryadlangan elektronlardan tarkib topgan elektroneytral zarrachadir.

Kimyoviy element–bu yadrosining musbat zaryadi bir xil bo`lgan atomlarning muayyan turidir. Hozirda 118 ta element bo`lib, 109 tasi muayyan belgilar bilan belgilangan va nomlangan. Barcha elementlar metallar va metallmaslarga bo`linadi.

Oddiy moddalar–bular bitta elementning atomlaridan hosil bo`lgan moddalardir.

Murakkab moddalar yoki kimyoviy birikmalar–bular turli xil elementlarning atomlaridan hosil bo`lgan moddalardir.

Elementning tabiiy izotoplar tarkibidagi atomi o`rtacha massasining uglerod atomi ¹²C massasining 112 qismiga nisbatiga teng kattalik kimyoviy elementning nisbiy atom massasi Ar deyiladi.

Ar (H) = 1,67410^-27 kg  1121,99310^-26 = 1,0079

Ar (O) = 2,66710^-26 kg  1121,99310^-26 = 15,9994

Moddaning tabiiy izotoplar tarkibidagi molekulasi o`rtacha massasining uglerod atomi ¹²C massasining 112 qismiga nisbatiga teng kattalik moddaning nisbiy molekulyar massasi Mr deyiladi.

Mr (H₂O) = 21,0097 + 115,9994 = 2,01594 + 15,9994 = 18,01534.

Mol bu berilgan moddaning 0,012 kg uglerod izotopi ¹²C da nechta atom bo`lsa, tarkibida shuncha struktura birliklar (molekula, atom, ion, elektron) bo`ladigan miqdoridir.

N_A = 0,012 kgmol  1,99310^-26kg = 6,0210²³ 1mol

Bu son Avagadro soni deyiladi va istalgan moddaning bir molidagi struktura birliklari sonini ko`rsatadi.

Molyar massa–modda massasining moddaning moqdoriga nisbatiga teng kattalik. U M harfi bilan belgilanadi, uning o`lchovi kgmol yoki gmol.

m = nM (1. 1) , n = mM (1. 2) , M = mn (1. 3) formulalardan modda muayyan miqdorining massasini hisoblab topish, yoki moddaning ma`lum massasidagi mollar sonini aniqlash, yoki moddaning molyar massasini oson topish mumkin.

Elementlarni kimyoviy belgilar (simvollar) bilan ifodalanadi. Element belgisi uning lotincha nomining bosh harfidan yoki bosh harfi bilan ikkinchi harfidan yoki bosh harfi bilan biror boshqa harfidan iborat bo`ladi.

Oddiy va murakkab moddalarning tarkibi kimyoviy formulalar bilan ifodalanadi. Masalan, H₂, O₂, N₂, Cl₂, F₂, H₂O, HCl, NaCl, H₂SO₄, H₃PO₄.