bob. Inson taraqqiyoti konsepsiyasi iqtisodiy o‘sish va inson taraqqiyoti
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.7-rasm. Inson kapitalining tasnifi
|
Инсон капиталининг таркиби
Ажратиб бериладиган инсон капиталининг турлари Ажратиб берилмайдиган инсон капиталининг турлари Маданий-аҳлоқий Саломатлик (биофизик) Ижтимоий-маданий Социал Таркибий 2.7-rasm. Inson kapitalining tasnifi 3. Mehnat kapitali . Mehnat qanchalik murakkab bo‘lsa, xodimning malakasi, bilimi, tajribasi, va ma’suliyatiga talab ham shu qadar yuqori bo‘ladi. Malakali mehnat oddiy mehnatga qaraganda samaraliroqdir, shuning uchun unga yuqoriroq xaq to‘lanishi kerak. Korxonalarda mehat kapitali malakali xodimlarning mehnatida mujassam bo‘lib, ularning salmog‘i qo‘llaniyotgan texnologiyaga bog‘liqdir. 4. Ta’lim kapitali. U tajriba, mehnat ko‘nikmalari va eng muhimi bilim to‘planishi natijasida butun hayot davomida shakllanib boradi. Ta’lim malakali xodimlarni takror hosil qilishning asosiy vositasi hisoblanadi. 5. Intellektual kapital . Intellektual faoliyatning mahsuloti muallifning mutlaq mulki sifatida mualliflik huquqi bilan patentlanadi va mustahkamlanadi. Bu kapitaldan iqtisodiyotda qanday foydalanish yo‘nalishlarini va shakllarini belgilash huquqi muallifga tegishlidir. Intellektual mulk ob’ektlari xo‘jalik aylanmasiga korxonalarning moddiy aktivlari sifatida jalb etiladi hamda ularning, shuningdek ushbu aktiv egalarining daromadlarini ko‘paytiradi. 6. Tashkiliy-tadbirkorlik kapitali . Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish yoki korxona personalini boshqarish uchun tashkilotchilik qobiliyati, yuksak mas’uliyat, ishbilarmorlik, yangilikka intilish, tejamkorlik, iroda, oqilona tavakkalchilik qilish talab qilinadi. Ana shu kapital – nou-xau, tijorat sirlariga ega bo‘lish ularni tashkiliy- tadbirkorlik kapitaliga aylantirish imkonini beradi. Ishbilarmonlik darajasi xususiy va nazorat qilinadigan kapital miqdorida o‘z ifodasini topadi. Bu esa kichik, o‘rta va yirik biznesni ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. YUqorida qayd qilingan inson kapitalining turlari mazkur iqtisodiy kategoriyaning ajratib berilmaydigan turlariga taaluqlidir. Ajratib beriladigan inson kapitali turlariga esa qo‘yidagilar kiradi: • ijtimoiy-madaniy inson kapitali. Bu kapital xodimlar madaniy sifatlari va qobiliyatlarining integratsiyalashishi va kooperatsiyalashishini, ijtimoiy takror hosil qilish tarkibida doimiy axborot, ilmiy, ta’lim, texnologik oqimlar mavjud bo‘lishini aks ettiradi; • sotsial kapital. Sotsial normalar, ishonch va hokazolar uning unsurlari xisoblanadi. Sotsial kapital har bir iqtisodiy sub’ekt u yoki bu tarzda ijtimoiy munosabatlar tizimiga integratsiya qilinganligii bilan bog‘liqdir. Inson kapitalining ushbu turi qator o‘ziga xos xususiyatlarga egadir: birinchidan, bu hamisha tashkillashtirilgan o‘zaro munosabatlar mahsulidir, shuning uchun shaxsiy emas, balki ijtimoiy shaklga egadir; ikkinchidan, sotsial kapital tashkiliy-ijtimoiy tizim amal etishining unsuri sifatida xususiy mulk bo‘lishi mumkin emas, ya’ni ijtimoiy ne’mat xisoblanadi. A.I. Merko sotsial kapital axborot, g‘oyalar, ishonch, kooperatsiya, hissiy qo‘llab-quvvatlash va tashkiliy darajaning boshqa unsurlarini qamrab olgan deb xisoblaydi. Bundan kelib chiqqan xolda u ijtimoiy kapitalning ikki darajasini ajratib ko‘rsatadi 19 . 1. Tarkibiy kapital – bu xo‘jalik yurutuvchi sub’ektning bozorning o‘zgarib boradigan kon’yunkturasiga moslashgan hamda buni korxona uchun manfaatli yo‘nalishga qaratgan holda o‘z tashkiliy tuzilmasini boshqarish qobiliyatidir 20 . Hozirgi davr iqtisodiyotida firmalar ish ko‘radigan raqobat muhiti innovatsiyalar ta’siri ostida mutassil o‘zgarib turadi. Bunday o‘zgarishlarning yuqori sur’ati korxona muvaffaqiyatga erishishi mumkin bo‘lgan sharoitlarni murakkablashtiradi. Ana shunday sharoitlardan biri - korxonada salmoqli darajada tarkibiy kapital mavjud bo‘lishidir. 2. Tashkiliy kapital. Moxiyat jihatidan bu xo‘jalik yuritishning tizimga solish malakasi hamda tashkiliy imkoniyatlardir. Tashkiliy kapital quyudagilarni qamrab oladi: Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|