Болалар боғчасида миқдор ва сон тасаввурларини таркиб топтириш

5. Tayyorlov guruhi. Bu yosh bosqichida bolalarda hafta kunlarining ketma-ketligi; yil fasllarining ketma-ketligi haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash ishi davom ettiriladi. Bolalarni oplarning nomlari bilan, hafta kunlarining ketma-ketligi har doim o‘zgarmas ekan- lngn bilan tanishtirish kerak. Bu tartib: dushanba, seshanba, chorshanba, payshanba, juma, shanba, yakshanba. Yetti sutka hafta hosil qiladi.
Katta guruhda boshlangan ish tayyorlov guruhida ushbu izchillikda davom ettiriladi.Bolalar hafta kunlarini to‘g‘ri va teskari tartibda aytishni o‘rganadilar. Aytilgan kungacha va undan keyin haftada necha kun borligini, ikki aytilgan kun orasida qanday kun borligini aniqlaydilar. Aytilgan kunlar orasida tushib qolganlarini aniqlaydilar. Bolalar hafta har doim, sanashni qaysi kundan boshlaganimizdan qattiy nazar, o‘z ichiga yetti kunni olishini bilishlari kerak.
Bu masalalarni hal qilish uchun «Hafta» taqvimi, «Hafta kunlari» kabi qo‘llanmalardan foydalaniladi. Masalan, katta guruhda «Hafta kunlari ketma-ketligi» temasini o‘rganishda tarbiyachi “Hafta, tizil” kabi didaktik o‘yindan foydalanadi- Bolalarga kartochkalar - hafta kunlari tarqatiladi, ular shu kartochka bilan guruhda yurishadi. Tarbiyachining «Hafta, tizil» signali berishi bilan bolalar o‘z kartochkalaridagi raqamlarga mos ravishda qatorga turadilar. Qolgan bolalar haftalar to‘g‘ri tizilganini tekshirishadi, hamma kunlarni tartibi bilan aytishadi, shundan keyin o‘ynovchilar almashinadi.
Tayyorlov guruhida shu mashqning o‘zini o‘tkazishda bolalar har qanday kundan boshlab saflanadilar. Saflanish uchun signal sifatida hafta kunining nomi: seshanba, payshanba va h.k. xizmat qiladi yoki «Qaysi hafta oldin saflanadi?» o‘yini o‘tkaziladi. Guruhdagi bolalar soniga qarab, uchta yoki to‘rtta hafta o‘ynaydi, «Haftalar» oldin ikkita, so‘ngra esa uchta yoki to‘rtta kolonna (saf) bo‘lib turishadi. Har qaysi bolaning bir qo‘lida kartochka —hafta kunining sim-voli, ikkinchi qo‘lida o‘z «haftasi» nipg raqami bo‘ladi. Birinchi kolonna («hafta») bolalariga, masalan, bitta uchburchakli, ikkinchi kolonna bolalariga ikkita uchburchakli, uchinchi kolonna bolalariga uchta uchburchakli kartochkalar tarqatiladi. Tarbiyachining «Haftalar, saflan» signali bo‘yicha har kim o‘z o‘rniga turadi. O‘yin musobaqa tarzida o‘tkaziladi, tez va xatosiz saflangan kolonna yutib chiqadi. O‘yinning borishida bolalar kartochkalarini almashtiradilar.
Katta va tayyorlov guruhlari mashg‘ulotlarida tarbiyachi bolalarga hafta kunlari haqidagi masalalarni yechishni taklif qiladi. Qatta guruhlarda beriladigan topshiriqlar juda sodda bo‘lib, ularda haftaning qo‘shni kunlarini bilish talab qilinadi. (Ertaga biz q o‘girchoq teatriga boramiz, bu qaysi kun bo‘ladi? Kecha bizda musiqa mashg‘uloti bo‘ldi. Aytilgan kecha haftaning qaysi kuni edi? Bugun dushanba. Ertaga qaysi kun? Bizda haftaning ikkinchi kunn musiqa, rasm mashg‘uloti esa, haftaning uchinchi kuni bo‘ladi- Rasm mashg‘uloti qaysi kuni bo‘ladi? Sherzod baliq oviga bordi. U keyingi kuni - juma kuni qaytib keldi. Sherzod qaysi kuni baliq oviga borgan?).
Tayyorlov guruhida masalalar qiyinlashtiriladi. Masalan: Kamol . buvisinikiga dushanba kuni ketdi, ikki kundan keyin esa qaytib keldi. Kamol uyiga qaysi kuni qaytib keldi? Dushanba kupi Gulnora kasal bo‘lib qoldi. U bog‘chaga keyingi dushanba kuni keldi. Gulnora necha kun kasal bo‘ldi? (Bir hafta, 7 kun). Hilola seshanba kuni, Ilhom esa undan bir kun keyin teatrga bordi. Ilhom qaysi kuni teatrga borgan?
Katta va tayyorlov guruhlarda bolalarning yil fasllari haqidag i tasavvurlarini shakllantirishi ham bajariladi.
Yil fasllari haqidagi bilimlarni shakllantirishda mashg‘ulotlarda rasmlar hamda hikoyalar, she’rlar, topishmoqlar, maqollar kabi og‘zaki materiallardan keng fopdalaniladi. Adabiyotdan yil fasllarini tasvirlovchi belgilarni ko‘plab topish mumkin. Tarbiyachining o‘zi yil fasllari haqida topishmoqlar, she’rlar, maqollar to‘plamlarini tuzishi va zarur bo‘lganda ulardan foydalanishi maksadga muvofiq b o‘lar edi.
Yil fasllari haqidagi bilimlarni shakllantirishga oid dastlabki mashg‘ulotlarda tekshirish mavsumlari - qish-yoz, bahor-kuz tasvirlangan rasmlarndan foydalaniladi. Tarbiyachi bolalarga rasmlarni k o‘rsatadi va u yoki bu kartochkada yilning qaysi fasli tasvirlanganini va nima uchun bunday o‘ylashlarini so‘raydi. Bolalar yil fasllarini va ularning xarakterli belgilarini aytadilar. Ular yana u yoki bu yil fasllari haqida bilganlarini gapirib berishlari mumkin. Tarbiyachi bolalarga yo‘naltiruvchi savollar bilan yordam beradi (savollar o‘yinlar, kishilarning tabiatdagi mehnatlari, har xil tabiat hodisalari haqida bo‘lishi mumkin).
Bolalarning bilimlarini mustahkamlash uchun illyustrativ material adabiy material bilan qo‘shib foydalaniladi. Masalan, tarbiyachi bolalarga yilning to‘rt fasli tasvirlangan har xil kartochkalarni tarqatadi va qisqa she’r - topshiriqni o‘qiydi. Bolalar javob kartochkani k o‘taradilar va topishmoq yilning qaysi fasli haqida ekanini va nima uchun ular xuddi shu kartochkani k o‘targanliklarini gapirib beradilar.
Bolalar hamma topishmoqni to‘g‘ri topganlaridan keyin, tarbiyachi yozdan keyin, qishdan keyin, kuzdan keyin, bahordan keyin yilning qaysi fasli kelishini so‘raydi. Kartochkalarni yil fasllarining bir-biridan keyin kelish tartibida yoyishni taklif qiladi.
Bolalar yil fasllarining ketma-ketligini yaxshi eslab qolishlari uchun yil va uning fasllari simvollaridan (rasmlarni qarab chiqqanlaridan keyin) foydalanish mumkin. Bu t o‘rtta teng qismga b o‘lingan va har qaysi qism boshqa rangga b o‘ yalgan (yaxshisi oq, qizil, sariq va yashil b o‘lgani ma’qul) doira.
Tarbiyachi bolalardan so‘raydi: «Siz yil fasllari dan qaysinisini bilasiz? Yil fasllari hammasi bo‘lib nechta?» Shundan keyin doirani ko‘ rsatadi va dey di: «Mana bu yil bo‘ lsin. U to‘rt qismga b o‘lingan».
Bolalar doira qismlarini qarashadi. Tarbiyachi bolalarga doiradagi har bir qismiing rangini mos yil fasli va uning xarakterli belgilari bilan taqqoslashni taklif qiladi.
Doiraning oq qismi qishni bildiradi. Qishda hammayoq oppoq qor bilan qoplanadi. Qizil qismi yozni bildiradi- Yezda qizil quyosh yorqin nur sochadi. Doiraning yashil qismi bahorni bildiradi. Bahorda yam-yashil o‘tlar chiqadi, daraxtlar yashil yaproqlarini yozadi. Kuz sariq rang bilan belgilangan. Kuzda da- raxtlarning yaproqlari sar g‘ayadi.
Tarbiyachi yil fasllarini strelka bilan k o‘rsatadi, bolalar esa, ularni istalganidan boshlab ketma-ket aytadilar.
Masalan, tarbiyachi strelka bilan doiraning u yoki bu qismini ko‘rsatadi, bolalar esa o‘z tarqatma materiallaridan yilning berilgan fasliga mos kela-diganini topishadi yoki yilning bu fasli haqida she’r o‘qishadi, topishmoq, maqol aytishadi.
Tayyorlov guruhida ham bolalar qish, bahor, yoz va kuz oylarini aytishnn o‘rganadilar.
Bolalar joriy oy bilan tanishtiriladi, uning xarakterli belgilarini — tabiat hodisalari, bayramlar (agar shu oyda bayram bo‘lsa), odamlarning tabiatdagi mehnatini ta’kidlaydilar, shu oy haqidagi maqolni eslaydilar.
Birinchi mavsum - kuz tugashi bilan tarbiyachi «Yil fasllari» qo‘llanmasini ko‘rsatadi va tushuntiradi: «Doiraning har qaysi qismi, ya’ni oq, yashil, qizil va sariq qismining har biri yana uchtadan qismga bo‘lingan. Bular oylar. yilning har bir faslida uchtadan oy bor. Hozir noyabr oyi. Bu kuz oyi. Siz yana qaysi kuz oylarini bilasiz? «Ularning hammasi tar-tnbi bilan keladi: sentyabr, oktyabr, noyabr».
Yilning har bir fasli o‘tishi bilan tarbiyachi shu faslga mos oylar bilan tanishtiradi. Bolalar yo‘l-yo‘lakay oldingi faslning oylarini eslashadi. Maktabga tayyorlov guruhida bolalar mashg‘ulotga ajratilgan vaqtda qilinadigan ishlarni bajarib
ulgurishga oYgatiladi. Buning uchun xilma-xil usullardan foydalaniladi.
Masalan, tarbiyachi bolalar necha daqiqa shug‘ullanishlarini, bu vaqt ichida nima qilishlari kerakligini aytadi. Mashg‘ulot qismlarining vaqtini belgilaydi: 5, 10 daqiqa o‘tdi, «7 daqiqa
qoldi», «2 daqiqa nchida siz doirachalarni tartibi bilan joylashtirishga ulgurishyngiz kerak», «5 daqiqa ichida», «Topi ng chi, topishmoq yilning qaysi fasli haqida» o‘yinini o‘ynaymiz va h.k.
Agar mashg‘ulotlarda qum soatlardan foydalanilsa, bolalar vaqtning o‘tuvchanligini, uning oraliqlari davomiyligini ayoniy ko‘radilar. Shunday qilib, vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish malakasi kundalik tarbiyaviy ishdagina emas, balki mashg‘ulotlarda ham shakllanadi. Tarbiyachi reja materialining hamma bolalar Tomoni- dan o‘zlashtirilishiga erishadi. Ta’lim vaqt oraliqlarini, ular ketma- ketliklarini topishga doir har xil o‘yin va mashqlar shaklida o‘tkaziladi. Bunda material ham, ta’limning metod va usullari ham tobora qiyinlashtiriladi.
Ta’limning vazifasi eng avval bolalar maktab yoshigacha vaqt o‘lchovining alohida birliklarini bilib olishdan iborat bo‘lsin. Bu bilim har xil uzunlikdagi vaqt oraliqlarini hissiy aks ettirishga asoslansip, ya’ni imkoniyatga qarab puxta sensor zaminga asoslanishi kerak. Hissiyot va mantiq, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda «vaqt sezgisi» deyiladigan ndrok vaqtni yuksak «mantiqiy tushuncha» sifatnda aks ettirish va chamalash (m o‘ljal olish) darajasnni rivojlanishining zarur shartidir.
Ta’limning vazifasi vaqt o‘lchovining (soat, hafta, oy, yil va h.k.) har bir alohida birligi ichidagn komponentlari orasida mavjud bo‘lgan sistemali xarakteri, shuningdek barcha mavjud birliklar orasidagp sistemali va o‘zaro bo g‘liqlikni tushunish uchus bolaga yordam berishdan iborat. Bu bog‘lanishni ko‘rsatish, uning uchun xarakterli bo‘lgan miqdoriy munosabatlarni ochish— demak, bolalarni etalonlar yagona sistemasining alohida birliklarini tushunishga yaqinlashtirishdir.
Bolalarda takomillashayotgan vaqt munosabatlarning akslanishi bolaning turli-tuman amaliy va aqliy faoliyatida, uning obyektiv faoliyatipipg o‘rab olingan tomonlari orasidagi munosabatlarn doirasida maksimal ifodasini olishi muhimdir. Shu bilan bolalar bog‘chasida bolalarda vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish malakasnni rivojlantirish ishi tor mutaxassislikka xizmat qilishi emas, balki bolalar shaxsini butunicha kamolotga yetkazishga xizmat qilishi kerak.