Болалар ва ўсмирлар спорт мактабларида ёш футболчиларни танлаш

Turli malakaga ega bo’lgan futbolchilarning test bo’yicha natijalari

№№	Ko’rsatkichlar	o’lchov birlshi	o’smirlar		sport	masterlari chegarasi
			o’rta	chegarasi	o’rta
1.	30 metrga yugurnsh	sek	4,6	4,4—5,2	4,3	4,0—4,8
2.	30 metrga to’p bilan yugo’rish	sek	4,9	4,6—5,2	4,1	3,9—4,6
3.	60 metrga yugurnsh	sek	8,0	7,2—8,9	7,8	7,3—8,3
4.	Turgan joydan balandga sakrash	sm	40,5	31—48	48	36—60
5.	Turgan joydan uzoqqa sakrash	sm	218	192—242	235	210—255
6.	To’pni oyoq bilan tepgandan so’ng uzoqqa borib tushishi	m	38	30—50	54	37—67
7.	Ko’rnsh maydoni hajmi	gr	270	260—285	273	260—290
8.	Diqqat qilish hajmi	bir	1,8	1,2—2,4	1,5	1,2—1,8
9.	Diqqatning gaqsimlanishi	bir	25,4	20—33	26,6	21—36
10.	Oddiy harakat reaksiyasi ,	m/s	281	198—382	192	153—268
11.	Murakkab qarakat reaksiyasi	m/s	453	325—538	327	269—466
12.	Harakatdagi ob’ektga bo’lgan reaksiya	m/s	086	059—134	072	028—099
13.	O’yin davomida to’p oshirish soni	bir	18 58	16—40	28	19—44
14.	O’yin davomida bexato to’p oshirish	o/o		50—82	72	64—87
15.	To’p uchun yakkama-yakka kurashish soni	bir	15	13—23	21	15—26
16.	O’yin davomida to’p uchun yakkama-yakka aniq kurashish	o/o	42	35—69	58	40—67

Statistik analiz ko’rsatkichlaridan ko’rinib turibdiki, yuqori malakali hamda o’smir futbolchilar tayyorgarligining har bir qismida katta farq bor.
Yuqori malakaga ega bo’lgan futbolchilar tezkorlik va kuch ishlatishning maxsus tayyorgarligida hamda joyni aniqlash qobiliyatlari bo’yicha yaxshi natijalarga ega bo’-lishdi. Musobaqalar davomida o’yin harakatlari sonidagi farq sezilib turibdi. .SHu sababdan ham avtor yosh futbolchining voyaga etishida ko’pgina omillar o’z ta’sirini ko’rsatadi va ularni baholashda eng kerakli ko’rsatkichlarga e’tiborni qaratish kerak, deb hisoblaydi. Yosh va yuqori malakali futbolchilar texnik va taktik tayyorgarligi ko’rsatkichlarining analizi kuzatish davrida farq borligini yana bir bor isbotladi (2-jadval).
2-j a d v a l
Turli xil malakaga ega bo’lgan futbolchilar tayyorgarligining sport-texnik ko’rsatkichlari

№	Ko’rsatkichlar	O`lchov	Foiz %
1.	30 metrga yugurish	14,0	1
2.	30 metrga to’p bilan yugurish	13,04
3.	60 metrga yugurish	19,31	1
4.	Turgan joydan balandga sakrash	12,51	1
5.	Turgan joydan uzoqqa sakrash	12,95	1
6.	To’pni oyoq bilan tepgandan so’ng uzoqqa borib tushishi	13,30	1
7.	Ko’rish maydoni hajmi	15,53	1
8.	Diqqat qilish hajmi	14,53	1
9.	Diqqatning taqsimlanishi	15,83	1
10.	Oddiy harakat reaksiyasi	13,76	1
11.	Murakkab harakat reaksiyasi	13,12	1
12.	Harakatdagi ob’ektga bo’lgan reaksiya	15,62	1
13.	O’yin davomida to’p oshirish soni	12.32	1
14.	O’yin davomida ishonchli to’p oshirish	9,07	1
15.	O’yin davomida to’l uchun yakkama-yakka kurashish soni	13,43	1
16.	O’yin davomida to’p uchun ishonchli yakkama-yakka kurash olib borish	10,28	1

Yaqin vaqtlardagi natijalarni aytib berishni ishlab chiqishda yuqori malakali sportchilarga xos bo’lgan sifat xususiyatlari asos qilib olindi. Ancha keyingi natijalarni oldindan aytib berish metodlarini ishlab chiqishda esa asosiy. e’tibor yuqori malakali sportchilarni aniqlashdagi eng kerakli sifatlarga qaratiladi.
1.2. Ba’zi sport o’yinlari turlariga bolalarni tanlab olishning tashkiliy va metodik asoslari
Sport o’yinlari turlariga bolalarni tanlab olip sohasidagi ishlar orasida basketbol, voleybol, tennis qo’l to’pi bo’yicha yozilgan ishlar diqqatga sazovordir. Bo lalar va o’smirlar sport maktabining basketbol bo’li miga 9—12 yoshli bolalar qabul qilinadi. Tanlab olish ning birinchi davrida asosiy e’tibor salomatlikka jismoniy tayyorgarlikka, harakat uyg’unligiga va boshqa larga qaratiladi. Bolalarni harakatchan o’yinlarda iborat bo’lgan bir qator sinovlar bo’yicha tanlab olinadi Bu o’yinni yaxshi o’rganib olish uchun bo’lgan o’ziga xsk qobiliyatni aniqlashga yordam beradi.
Bolalar jismoniy sportlari va o’ziga xos qobiliyat lari sinov natijalariga qarab besh ballisistema bilan baxolanadi.
Harakatli o’yinlar kompleksi taktik tafakkur qilish, diqqatni boshqa tomonga jalb qilish, reaksiya tezligi, nerv sistemasi harakatchanligi va boshqalar kabi sifatlarni aniqlash uchun qo’llaniladi. Keyinchalik bolalarning basketbol o’yini talablariga shaxsiy qobili yatlarining javob berishida chuqur tekshirib ko’riladi Bu davrda mustaqillik, hamkorlik, aktivlik, dadillik maqsadga intilish kabi shaxsiy xislatlar ham o’rganila di. yosh basketbolchilarni o’rganishda asosiy metodlarda biri pedagogik kuzatishlar hisoblanadi. Sportchi jismo niy xislatlarining shaxsiy o’sishi va uni o’yin davomida harakatlar bilan taqqoslashi murabbiyga shu sportchinish o’yin faoliyatiga layoqati bor-yo’qligini bilib olishdg yordam beradi. Pedagogik kuzatishlar va kontrol sinovlar natijalari asosida qobiliyatli va mehnatsevar bolalar tanlab olinadi.
Voleybol mashg’ulotlari uchun bolalarni dastlab tan lab olish va gruppalarni to’g’ri tashkil etish o’rinbosar sportchilarni muvaffaqiyat bilan tanlashda sport muhim rol o’ynaydi. Sport maktablarida voleybol bo’yicha tan lab olish asta-sekin olib boriladi.
Dastlab sport turi talablariga javob bera oladigag va harakat malakalariga ega bo’lgan nomzodlar aniqlab olinadi. Konkurs sinovlari musobaqa shaklida olib boriladi. Konkurs programmasi bolalarning harakatli o’yinlarida ishtirok etishlari uchun bajariladigai kontrol mashqlarni o’z ichiga oladi.Keyinchalik o’ziga xos malaka va mahoratga ega bo’lgan bolalar aniqlanadi. Bu davrda voleybol bo’yicha o’quv - mashg’ulotlari talablariga qobiliyati borligini aniqlovchi chuqur tekshirishlar o’tqaziladi. Murabbiydan pedagogik kuzatishlar va maxsus kontrol mashqlar sistemasidan foydalanib, bolalarning voleybol o’yini uchun kerak bo’lgan ko’nikma va mahoratlari haqida to’liq, ma’lumotlar oladilar.
Stol tennisi bo’yicha mashg’ulotlar mashg’ulotlarda bolaning (qobiliyatiga baho berish uchun) harakatlari va psixik faoliyatini aniqlaydigan kontrol mashqlar tanlanadi. Sinovlardan olingan natijalar murabbiyga maktabga yangi qabul qilingan o’quvchining kelajakda yaxshi o’qishi haqida ma’lumot beradi. Tanlab olish bir necha bosqichlarda o’tkaziladi. Tennis bo’limi mashg’ulotlariga sog’lig’i juda yaxshi, sal qobiliyatli, harakat, jismoniy va psixik qobiliyati yahshi, bo’lgan 8—12 yashar bolalar qabul qilinadi.
Avval murabbiy bolalar bilan tanishadi. Qobiliyatli bolalarni tanlab olgach, murabbiy ular bilan tennis bo’yicha dastlabki mashg’ulotlarni tashkil etishni kontrol sinovlar o’tqazish yo’li bilan olib boradi.
Qiyinchalik bolalar tennis yosh sportchilarga qo’yadigan talablar asosida tanlanadi.Gandbol o’yinini yaxshi o’rganib olishni belgilovchi bola qobiliyatining, o’ziga xos ko’rsatkichlariga baho berish birinchi navbatda test o’tkazishga va kuzatish natijalariga bog’liq bo’ladi.
Yosh gandbolchining o’ziga xos qobiliyatini rivojlantirish maqsadida, metod va vositalarni to’g’ri tanlash katta ahamiyatga ega.
Gandbol bo’yicha o’quv gruppalari tashkil etish va bolalarning sportdagi natijalarini oldindan aytib berishda testlar o’tkazish metodi, va o’yinga tayyorgarlikni analiz qilish asos qilib olinadi. Bunda pedagogik metodlarni va shug’ullanuvchilar sog’lig’i to’g’risidagi, ma’lumotlarni ham e’tiborga olish lozim.
Bundan tashqari, bolaning ruhiy; imkoniyatlariga baho berish ham katta ahamiyatga ega bo’ladi. Bu yosh sportchining psixik sifatlari rivojlanishi darajasini aniqlashga, gandbolchining o’yin priyomlarini yaxshi o’rganib olishiga imkon beradi.
Birinchi bosqichda gandbol o’yiniga qobiliyatli bolalar_; tanlanadi, va tanlangan, sport mutaxassisligi bo’yicha dastlabki mashgulotlar tashkil etiladi. Dastlabki tayyorgarlik bosqichida bolaning gandbol o’yiniga yaroqliligi aniqlanadi, tanlangan mutaxassislikka bola imkoniyatlariniig javob bera olishi va taklif etiladigan ta’sir vositalari va dastlabki ko’rsatkichlarning o’zgarish darajasi aniqlanadi.
Ikkinchi bosqichda u yoki bu bolaning tanlangan mutaxassislikka qobiliyati test ko’rsatkichlari dinamikasining o’sib borishi asosida chuqur analiz qilinadi 1,5— 2 yil mobaynida to’g’ri tashkil etilgan o’quv mashg’ulotlari orqali gandbolchining o’yin faoliyati uchun kerak bo’lgan asosiy xususiyatlar bilib olinadi.
Bolaning gandbolni tanlashi maqsadga muvofiqli 2 yil ichida bilinadi, shundan so’ng murabbiy bu haqda qat’iy qarorga kelishi mumkin. Binobarin, bolalarni tanlab olish va gruppalarni tashkil etish 2 yil davom etadi. Buning natijasida shu sport turini tanlagan yosh larning maktabdagi o’qishlariga va shaxsning boshqa to monlari rivojlanishiga xalaqit bermagan holda yuqori sport natijalariga erisha oladigan bolalarni aniqlab ularni o’quv gruppalarida qoldirishni oldindan aytib berish mumkin bo’ladi.
Gandbol mashg’ulotlari bo’yicha o’quv gruppalarini tashkil etish uchun bolalarni tanlashda ularning bo’yiga ayniqsa katta ahamiyat berish lozim.
Gandbol bo’yicha bolalar sport maktablariga tanlab olishda quyidagi testlar qo’llaniladi:

1. 
   30 m ga yugurish (sek.)
   
2. 
   To’pni olib 30 m² yurish (sek.)
   
3. 
   Tennis koptogini uzoqqa otish (m);
   
4. 
   Turgan joydan uzunlikka sakrash (sm);
   
5. 
   Turgan joydan uch hatlab sakrash (bolalar uchun sm);
   
6. 
   Oltita ustunchani aylanib o’tish (masofa 30 m, sek)
   
7. 
   Murakkab kompleks mashqlarni bajarishda hamda harakatli o’yinlarda qatnashish.
   

Konkurs sinovlari o’tkazish uchun mo’ljallangan kontrol mashqlarni analiz qilish shuni ko’rsatadiki, ular o’z hajmi va ko’rsatkichlari bo’yicha gandbol o’yini uchun kerak bo’lgan hozirgi zamon talablariga bemalol javob beradi, chunki ular harakat malakalarini bajarish asosida bolaning jismoniy qobiliyatlarini aniqlashda ob’ektiv xarakteristika berishi mumkin.