177
yoki davlat yaratib bergan imtiyozlar natijasida vujudga keladi va faoliyat ko‘r-
satadi.
Tabiiy monopoliyalar ishlab chiqarish ko‘lami hisobiga uzoq muddatli
o‘rtacha xarajatlarni kamaytirib borish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Sohada yangi
ishlab chiqaruvchilarning paydo bo‘lishi ko‘lam samarasi yo‘qolishi tufayli
xarajatlarning o‘sib, samaradorlikning pasayishiga olib keladi.
Tabiiy monopoliyalar faoliyatini tegishli davlat organlar tomonidan tartibga
solishda quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
narx yordamida tartibga solish. Bu narxlarni o‘rnatish yoki uning
chegarasini (quyi va yuqori) belgilash orqali amalga oshiriladi.
Tabiiy monopoliyalar sub‘ekti tomonidan ishlab chiqariladigan tovarlar
bilan ta‘minlashning minimal darajasini o‘rnatish.
Tabiiy monopoliyalar faoliyatini narx yordamida tartibga solish turlicha
variantlarda qo‘llanilishi mumkin.
Qayd qilingan narxlarni
darajada o‘rnatish. Bunda
ga teng bo‘lgan
barcha talabni qondirish uchun, davlat ishlab chiqaruvchilarga miqdorda dotatsiya
berishi zarur bo‘ladi.
Qayd qilingan narxlar
darajada o‘rnatilsa, tabiiy monopoliyalar
mahsulotiga talab to‘liq qondiriladi. Bu holda dotatsiya talab qilinmaydi, biroq
mahsulot chiqarishning tarkibiy samaradorligiga erishilmaydi, monopolist ―juda
kam‖ mahsulot ishlab chiqaradi, xarajatlarni kamaytirishga rag‘bat bo‘lmaydi,
chunki xarajatlarning kamaytirilishi davlat narxlarining pasaytirilishi bilan birga
borishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: