Nominal ish haqi bu ma’lum vaqt davomida pul shaklida olingan ish haqi. Real ish haqi – bu nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori. Boshqacha aytganda real ish haqi –bu nominal ish haqining «xarid etish layoqati». O‘z-o‘zidan aniqki, real
ish haqi nominal ish haqiga va xarid qilinadigan tovarlar (va xizmatlar) narhiga
bog‘liq. Shunday ekan, real ish haqi boshqa sharoitlar bir xil bo‘lganda, nominal
ish haqiga to‘g‘ri va iste‘mol buyumlari va xizmatlar narxining darajasiga teskari
mutanosibdir. Bu miqdorlar nisbatini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin:
н p V V Р
bu erda, V
p
–real ish haqi; V
n
–nominal ish haqi;
R–iste‘mol buyumlari va xizmatlarga narx darajasi.
Nominal ish haqi-ishlab topilgan pul daromadi darajasini, real ish haqi esa
xodimlarning haqiqiy iste‘moli va farovonlik darajasini tavsiflaydi.
Mamlakatda ish haqining umumiy darajasini beliglab beruvchi asosiy
omillar quyidagilar:
-
Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi;
-
Mehnatning asosiy kapital bilan qurollanish darajasi
-
Mehnatning tabiiy resurslar bilan ta‘minlanganligi;
-
Mavjud ishlab chiqarish texnologiyasi;
-
Mehnatning umumiy malakaviy darajasi;
-
Taqsimotning tarkib topgan tizimi va boshqa iqtisodiy-ijtimoiy omillar.
2. Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari Ishlab chiqarishning texnik va texnologik asoslaridagi, ishchilar mehnatining
mazmuni va unumdorligidagi ularga bilim berish va kasbga o‘rgatish borasidagi
o‘zgarishlar natijasida ish haqi shakli va tizimlari ham o‘zgarib boradi. Ish haqini
tashkil etishda vaqtbay va ishbay shakllari farqlanadi.
