52
Banklarda ish kuni va hujjatlar aylanishini tashkil etish bo„yicha
O„zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan asosiy talablar
ishlab chiqilgan bo„lib, ular “O„zbekiston Respublikasi banklarida bux-
galteriya hisobini yuritishni va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi
to„g„risida”gi O„zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining
2008-yil 3-maydagi 11/5-sonli qarori bilan tasdiqlangan yo„riqnomada
o„z ifodasini topgan. Yo„riqnomada ko„rsatilgan talabnomalar quyidagilardir:
– Operatsiya kuni davomida, ya‟ni ish
kunining birinchi yarmida
bankka kelib tushgan barcha hisob-kitob, pul hujjatlari shu kunning o„zi-
da qabul qilinishi, rasmiylashtirilishi va buxgalteriya hisobi varaqlarida
qayd etilishi kerak. Operatsiya kuni tugagandan keyin bankka kelib tush-
gan barcha hujjatlar qoida tariqasida kelasi ish kunida mijozlarning hi-
sobvaraqlariga kiritiladi.
– Shaxsiy kompyuterlar yordamida fayllarga ishlov berish tartibi va
ularni
Hisob markaziga
jo„natish vaqti O„zbekiston
Respublikasi Mar-
kaziy banki boshqaruvi tomonidan tasdiqlangan “O„zbekiston Respub-
likasi banklari o„rtasida elektron to„lovlar tizimi bo„yicha hisob-kitoblar
yuritish to„g„risida”gi Nizom hamda unga kiritilgan qo„shimcha va
o„zgartishlar asosida amalga oshirilishi lozim.
– Operatsiyalarning sifatli o„tkazilishini tartibga solib turish uchun
har bir bank bo„limida doimiy ravishda bankka katta miqdorda hisob-
kitob va pul hujjatlarini taqdim etuvchi asosiy mijozlardan hujjatlar
qabul qilish qat‟iy grafiklarini tuzish lozim.
– Operatsiya kuni davomida mijozlardan barcha hujjatlarni be-
vosita buxgalteriya xodimlarining o„zlari qabul qilib oladilar. Operatsiya
kuni tugagandan so„ng, ya‟ni kunning ikkinchi yarmida hujjatlar bankka
maxsus qutilar orqali topshiriladi. Ulardagi
hujjatlar har soatda olib
turilishi kerak.
– Barcha hisob-kitob va pul hujjatlaridan o„tkazilishi lozim bo„l-
gan summalar, jumladan, budjetga ajratmalar, ish haqi va shunga teng-
lashtirilgan naqd pul to„lovlari mijozning “Talab qilib olinadigan”
depozit bo„yicha hisobvarag„ida yetarli pul mablag„lari bo„lgan taqdirda,
ya‟ni shu hisobvaraqdagi mablag„lar chegarasida to„lanadi.
Yuqorida sanab o„tilgan talablarni
hisobga olgan holda har bir
bankda mijozlarga xizmat ko„rsatish hamda hujjatlar aylanish grafigi
belgilab qo„yiladi. Unda xo„jalik yurituvchi subyektlarga hisob-kitob va
kassa xizmatlarini ko„rsatishning aniq vaqti hamda ularga ishlov beruv-
53
chi uchastkalardan o„tadigan vaqti ko„rsatiladi. Mijozlarga xizmat
ko„rsatish va xizmatlar aylanishi grafigini bank rahbari tasdiqlaydi.
Quyida banklarda buxgalteriya xodimlarining ish kuni rejimi to„g„-
risidagi namunaviy ko„rsatmalarni keltiramiz:
Mas‟ul ijrochilarning ish kuni ertalab 8.00 dan 17.00 gacha davom etadi.
– Soat 8.00 dan 9.00 gacha mijozlarning shaxsiy hisobvaraqlardagi
yozuvlarni tekshirish, analitik va sintetik hisob materiallarini bir-biri
bilan solishtirish, kerakli hujjatlar bilan shaxsiy hisobvaraqlarni mijozlar
bo„yicha hisobvaraqlar kartotekasiga joylashtirish bilan shug„ulanadi.
– Pul sanash kassasidan tushumni yig„ishga
doir hujjatlar ope-
ratsion bo„lim-buxgalteriya xodimi qo„liga ish kuni boshlanish vaqtida
kelib tushishi lozim. Operatsiya kuni davomida inkassatsiya qilingan
tushum hujjatlari tushum sanab bo„lingandan keyin, lekin 13.00 dan
kechikmay kassadan olinadi. Kassa daftarlarini kassa ma‟lumotlari bilan
solishtirish 15.00 gacha tugallanishi lozim.
– Ish kunining ikkinchi yarmida mijozlardan qabul qilingan hisob-
kitob, pul hujjatlari to„lov muddatlari arafasida qaydlov uchun rasmiy-
lashtiriladi.
– Mijozlardan hujjatlar butun ish kuni davomida qabul qilinadi.
– Operatsion kun oxirigacha bankka kelib tushgan hujjatlar joriy
kun balansi bo„yicha o„tkaziladi.
– Operatsion kun tugagandan so„ng yoki kun oxirida
topshirilgan
hujjatlar bankning keyingi ish kuni balansi bo„yicha o„tkaziladi.
– Ish kuni yakunlanishiga kamida ikki soat qolganda inkassoga
qabul qilingan boshqa shaharlar bilan hisob-kitoblar bo„yicha to„lov
talabnomalari to„lovchilarga xizmat ko„rsatuvchi banklarga o„sha kun-
ning o„zidayoq jo„natiladi.
– Mazkur bank mijozlarining hisobvaraqlari bo„yicha summalarini
kiritish va olishi uchun hujjatlar bir operatsiya xodimlaridan boshqalarga
berilishi kechiktirilmasligi, ular kelib tushgani va hujjatlarga ishlov
berilgani sayin topshirib turilishi lozim.
– Joriy kun operatsiyalari bo„yicha hujjatlar hisob-kitob markaziga
ular bilan kelishilgan maxsus grafik bo„yicha berilishi kerak.
– Ekspeditsiya bo„limiga hujjatlar ish kuni oxiriga kamida 1-1,5
soat qolganda qabul qilish to„xtatiladi.
Hozirgi kunda respublikadagi barcha tijorat banklari yangi kompu-
ter va boshqa hisoblash texnikasi bilan ta‟minlangan bo„lib, o„z ichki
hisoblash markaziga ega. Shu sababli korxona va tashkilotlarning shax-
54
siy hisobvaraqlardagi yozuvlarini tekshirish hamda hisobvaraqlar bo„yi-
cha yakunlarini balans hisobvaraqlari va kutilmagan vaziyatlar hisobva-
raqlari bilan solishtirish shu kun oxirida amalga oshirish tavsiya etiladi.
Bu esa yangi ertangi kun operatsiyalarini o„z vaqtida boshlashga imkon beradi.
Har bir bank yuqorida ko„rsatilgan namunaviy ko„rsatmalarga aso-
san o„z faoliyati xususiyatlarini hisobga
olgan holda buxgalteriya
xodimlarining ish kuni tartibini ishlab chiqadi. Ushbu rejim bank rahbari
tomonidan tasdiqlangandan so„ng, har bir buxgalteriya xodimi unga
amal qilishi qat‟iy hisoblanadi.
Endi bank operatsiyalari bo„yicha hujjatlar aylanishiga to„xtalib
o„tamiz. Bankning har bir operatsiyasi bo„yicha hujjatlar aylanishining
o„z xususiyatlari bor (naqd pulsiz, kassa, kreditlash ...). Kassa ope-
ratsiyalari bo„yicha hujjatlar aylanishiga ayniqsa alohida ahamiyat beri-
ladi. Shuning uchun kassa operatsiyalari bo„yicha hujjatlar aylanishini
ko„rib chiqamiz.
1-sxema
Dostları ilə paylaş: