Mashq qilish mashg’ulotlari rejasini tuzish murabbiyning ijodiy jarayoni
xisoblanadi. Xozirgi vaqtda malakali sportchilar uchun individual rejalashtirish
qabul qilingan. Sportcha yurishda rejalashtirish, engil atletikaning boshqa
turlaridagi kabi ko’p yillik, ya’ni istiqbolli, yillik va kundalik rejalariga bo’linadi.
Istiqbolli rejada yillar bo’yicha mashq qilishning umumiy xajmi nisbiy
intensivligi, mashq mashg’ulotlari soni, mashq qilishning umumiy vaqti, muayyan
Yillik mashq qilish davrlar, oylar va haftalar bo’yicha rejalashtiriladi. Bunda
ham ko’p yillik rejadagi kabi ko’rsatkichlar ko’rsatiladi, biroq har bir ko’rsatkich
batafsil ko’rib chiqiladi, bu esa yuklama xajmi va intensivligi o’zgarishini, har bir
davrda umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikning o’zaro nisbatini kuzatish
imkoniyatini beradi.
Odatda, yillik siklda sportchini musobaqada ishtirok etishi nazarda tutiladi
(musobaqa muddatlari va extimolli natijalar ko’rsatiladi), umumiy va maxsus
jismoniy tayyorgarlik bo’yicha nazorat mashqlari keltiriladi. Mashq qilishning
yillik reja xujjati – rejalashtirishning asosiy xujjati bo’lib, mashq qilishning g’oya
va asoslari: murabbiyi va sportchining fikrlarini o’zida aks ettiradi.
Mashq qilishining yillik rejalarini tuzishda (sportchi ishtirokida reja tuzish
maqsadga muvofiqdir), sportchi sog’ligini, mashqlarga chidamlilik darajasi, mashq
qilishning ayrim vositalariga moyilligi va nixoyat bundan oldingi mashq qilish
tajribasini xisobga olish zarur.
Kundalik rejalashtirish – mashq qilishning vosita va usullarini, mashqlar
soni, dam olish vaqti va tarzi, mashq qilish mashg’ulotlarini oy, hafta va xatto bitta
mashg’ulotda o’tkazish shartlarini aniq rejalashtirish xisoblanadi.
Yillik rejalashtirish sportcha yurishning murabbiylik amaliyotida asosiy reja
xisoblanadi.
Yillik mashq qilishni rejalashtirish bir sikllidir. Sportchilar sportga
tayyorgarlik xolatiga iyun, iyul oylarigacha erishib, 2-2,5 oy davomida shu
tayyorgarlik xolatini saqlab qolishlari lozim. qishda, bizning tez yurar
sportchilarimiz 1-2 marta odatda, 10 km.li masofada bellashadilar. Biroq bu
musobaqalarga maxsus tayyorgarlik ko’rilmaydi. Yozgi mavsumga tayyorlanish
jarayoni tekshiriladi, xolos. qishki musobaqalarga jadal sur’atlar bilan
tayyorlangan sportchilar, odatda, yozda va kuzda yuqori natijalarga erisha
olmaydilar. Iyun-iyul oylarida (undan vaqtli emas) sportga tayyor xolatga bo’lish
uchun mashq qilishda masofa bo’laklarini bosib o’tish tezligini asta-sekin oshirib
borish kerak.
Murabbiylar yillik siklda mutloq (absolyut) tezlikni oshirishning bir nechta
zonalarini farqlaydilar. 20 km.ga ixtisoslashgan sportchilarda birinchi zona (400 m
masofa bo’lganligini bosib o’tish vaqtidan kelib chiqqan xolda) – 2 min.-2 min.0,5
sek. bo’ladi. Oxirgi zona–1 min. 35 sek.–1 min. 40 sek.
50 km.ga ixtisoslashgan sportchilarda birinchi zona 10 km.ga 62-64 min.ni
tashkil etadi. Oxirgi zonadagi tezlik bellashuv tezligiga mos ravishda. Yuklamani
asta-sekin oshirish zarurligi xaqida so’z yuritilganda, shuni nazarda tutiladiki,
yuklamani o’sishi to’g’ri yuqoriga ko’tariluvchi chiziq bo’yicha iyun-iyul oyiga
kelib sodir bo’ladi. Istagimizdan qat’iy nazar, nisbiy dam olish davrlarini
rejalashtirishga majburmiz. Mashq qilish yuklamasining egri chizig’i to’lqinsimon
chiziqlardan iborat. Yillik sikl boshlanishida to’lqinlar katta emas: taxminan 3-4
hafta yuklama oshadi, so’ng pasayish haftasi. Yozda bu to’lqinlar amplitudasi
oshadi: bir yoki ikki “o’tkir” hafta, so’ngra – nisbiy dam olish haftasi.
Odatda haftalik to’lqinlar rejalashtiriladi – bu kichik to’lqinlar. Ikki haftalik
to’lqinlar o’rtacha to’lqinlardir (masalan, saralash musobaqalaridan so’ng ikki
nisbiy dam olish haftasi) nixoyat 4-5 hafta (mavsum oxirida) – katta to’lqinlar. Bu
to’lqinlarning ahamiyati, saralash musobaqalaridan so’ng jismoniy tayyorgarlik
xolatini saqlab qolish uchun kattadir.
Dostları ilə paylaş: