Buxoro davlat universiteti matlab tilavova texnologiya va uni o

Qog`oz va karton xususiyatlarini taqqoslash. 
Qog`ozning eng 
yaqin qarindoshi karton bilan tanishishda, uning buyumlar yasashda 
amaliy qo`llanishida uning xususiyatlarini qog`ozning o`xshash 
xususiyatlari bilan taqqoslash foydali. Bunday qiyoslash, taqqoslashlar 
birinchi darajali politexnik ahamiyatga ega, barcha materiallarning 
texnologik 
xususiyatlari 
to`g`risida 
o`quvchilar 
bilimlarining 
to`planishi va tizimlanishiga yordamlashadi – bu xususiyatlarni 
bilmasdan materiallarda ishlov berishni amalga oshirib bo`lmaydi. 
O`qituvchi qog`oz va karton namunalarini ko`rsatib, bu 
materiallarning o`rtasida tayyorlanish materiallari bo`yicha ham, 
usullari bo`yicha ham ahamiyatli farq yo`qligini ma‘lum qiladi. 
Bundan tashqari 1 m
2
250 g og`irlikdagi kartonni ko`pincha qog`oz 
deb ta‘riflaydilar. 
Oddiy tajriba va kuzatishlar qatori bilan o`quvchilar karton 
qog`oz kabi tolali tuzilishli varaqli material ekanligini aniqlaydilar. 
Qog`oz kabi karton ham asosan o`simlik tolalaridan iborat bo`lib, 
ularning oralari yyelimli maxsus to`ldiruvchilar bilan to`ldirilgan. 
O`quvchilar qog`oz va kartonning kichik bo`laklarini yirtib olib 
ularni yirtilish chiziqlarini kuzatadilar. Ular qog`ozda tolalar mayda 
va bir turli, kartonda esa ancha yirikroq, qo`polroq va bir turda 
emasligini aniqlaydilar. O`qituvchi yordamida o`quvchilar bu nafaqat 
qog`oz tayyorlashda asosiy xom ashyo – tolali massa yaxshiroq 
maydalanib aralashtirishishiga, balki kartonni tayyorlashda odatda 
qo`polroq va arzonroq materiallar poxol va qamishning qo`llanishiga 
ham bog`liq ekanligini tushuntiradilar. 
O`qituvchi yirtishda yoki ko`p marta bukishda qatlamlarga 
ajraluvchi karton namunalarini ko`rsatib, sinfga savol beradi: nima 
sababdan qatlamga ajralish ro`y beradi. U karton ishlab chiqarishda 
uni tayyorlashning ikki usuli qo`llanishini gapirib beradi. Birinchi usul 
bo`yicha karton taxminan qog`oz quyilishidek qo`yiladi: ortiqcha suv 
siqib olinadi, quritiladi, yuzasi pardozlanadi. 

---

220 
Ikkinchi usul bo`yicha dastlab qo`pol qog`oz varaqlari 
tayyorlanadi, ular keyin bir necha qatlam qilib yyelimlanib, ancha-
muncha qalin va mustahkam karton olinadi. Ba‘zan bunday 
kartonning ustki qatlami yuqoriroq sifatli yoki boshqa rangdagi 
qog`oz bilan yyelimlanadi. Bunday karton ba‘zan qatlamlarga ajraladi. 
O`qituvchi taklifi bilan uchinchi sinf o`quvchilari qo`lbola 
kartonni bir necha qog`oz qatlamini yelimlab tayyorlashlari mumkin. 
Bunday qo`lbola karton qurishda tirishib qolmasligi uchun uni bir 
necha qatlam qog`ozga o`rab, press ostida quritish kerak. Quritish 
jarayonida qog`ozni bir necha marta almashtirish yana yaxshiroq - bu 
qurishni tezlashtiradi va karton yuqoriroq sifatli bo`ladi. 
Qo`lbola karton tayyorlash ishini amalga oshirishda politexnik 
taqqoslash – yelimlangan kartonni yyelimlangan fanera va qatlamli 
plastiklar bilan solishtirish, shuningdek bolalarni pape-mashedan 
buyumlar tayyorlash bilan tanishtirish foydali. 
Qog`oz va karton namunalarini bir vaqtda ko`rib chiqish va 
o`quvchilarga ularning sifatli xususiyatlarini ko`rsatib, o`qituvchi 
o`quvchilarga karton qog`oz kabi yupqa va qalin, silliq va g`adir-
budir, zich va g`ovak, egiluvchan va sinuvchan, yaltiroq va 
yaltiramaydigan yuzali, rangli bo`lishi mumkinligini ko`rsatib beradi. 
Materiallarning sifat xususiyatlarini taqqoslash o`quvchilarning 
barcha 
materiallarning 
muhim 
xususiyatlari 
to`g`risidagi 
tasavvurlarini aniqlashtirish va umumlashtirishga yordam beradi. 
O`quvchilarning karton to`g`risidagi bilimlarini umumlashtirish 
va 
mustahkamlashtirish 
uchun 
tayyorlanishida 
kartondan 
foydalaniladigan buyumlar ro`yxatini birgalikda tuzishni taklif qilish 
foydali. O`quvchilar sanoat va oziq-ovqat tovarlarini joylashtirish 
uchun qutilar, kitob muqovalari, jildlar, albomlar, chemodanlar, 
poyabzal astarlari, o`quv qo`llanmalarini aytadilar.
O’quvchilarga karton va qog’oz bilan ishlashda qaychi bilan 
qirqish, elimlash, ishlob berishda asbob-uskunalrni ishlatish 
usullarini, ehtiyotkorlik qilish lozimligini xavfli tomonlarini 
tushuntirib, texnik xavfsizlik malakalari singdiriladi
. 
Dars jarayonini 
boshlashdan avval o’qituvchi o’quvchilarga har bir mavzuga oid 
texnika xavfsizlik qoidalarini aytib o’tadi va o’quvchilarni dars 
jarayonida kuzatib boradi, ba’zi eslatmalarni eslatib o’tadi: 
1.
Ish joyini to’g’ri tashkil qilish; 

---

221 
2.
Foydalanadigan jihozlarni tayyorlab qo’yish;
3.
O’tkir tig’li asboblardan ehtiyotkorona ishlash ; 
4.
Qaychini uzatishda o’tkir tomonidan ushlab uzatish; 
5.
Yelimdan foydalanib bo’lgandan so’ng, qo’lni sovunlab yuvish; 
6.
Ish stolini tozalab qo’yish.