Buxoro davlat universiteti qodirova saodat abduraximovna

Nutqiy xatolarni to
ʻ
g
ʻ
rilash

---

119 
Ayrim oʻquvchilar yoʻl qoʻygan individual xatolar darsdan tashqari 
vaqtda, qoʻshimcha mashgʻulot jarayonida toʻgʻrilanadi. Oʻquvchi 
bilan individual suhbatda ham, sinfda jamoa boʻlib ishlash jarayonidagi 
kabi bolalarning aqliy faolligiga, ya’ni u xatosi nimadaligini 
tushunibgina qolmay, balki uni toʻgʻrilashi va tushuntirishiga erishish 
muhimdir. 
Grammatikaga oid mavzuni oʻrganishda oʻquvchilar yoʻl qoʻyishi 
mumkin boʻlgan xatoning oldini olish uchun mazkur mavzu ularga 
qanday imkoniyatlar yaratishi tushuntiriladi. Masalan, “Olmosh” 
mavzusini oʻrganganda, kishilik olmoshlarining takrorlangan soʻzlar 
oʻrnida qanday ishlatilishi oʻquvchilarga misollar bilan tushuntirilsa, 
ular ham insho yoki bayon yozishda shunga rioya qiladilar. 
Oʻquvchilarning ogʻzaki va yozma nutqini oʻstirishdagi 
muvaffaqiyat quyidagi 
uch asosiy 
omilga bogʻliq: 
1) soʻzga e’tibor bilan munosabatda boʻlish, oʻquvchilarning koʻp 
mutolaa qilishi, atrofidagi kishilarning toʻgʻri va ifodali nutqi, ya’ni 
nutqiy sharoit; 
2) bolalarning nutqiy tajribasi qanday tashkil etilishi; 
3) nutq oʻstirishda oʻqituvchining til nazariyasiga, grammatikaga, 
leksikologiya va stilistika elementlariga asoslanish koʻnikmasi. 
 
Xatolarning 
oldini 
olish 
savodxonlikni 
har 
tomonlama 
takomillashtirishning asosiy garovidir. Oʻquvchilar yoʻl qoʻyishi 
mumkin boʻlgan xatolarning oldini olish uchun oʻqituvchi quyidagi 
chora-tadbirlarni amalga oshirishi lozim: 
- lugʻat ishini keng yoʻlga qoʻyish. Ona tili savodxonligining har 
bir soatida imlosi qiyin soʻzlarning yozilishini koʻrsatib berish; 
- har darsda oʻquvchilarning mustaqil ishlarida uchragan tipik 
xatolar hisobini olib borish va keyingi soatlarda mustaqil ishning 
tegishli xatolarni bartaraf etishga qaratilgan turlaridan foydalanish; 
- oʻquvchilarning oʻzaro diktant oʻtkazishlarini yoʻlga qoʻyish; 
- oʻquvchilarda toʻgʻri yozishga qiziqish uygʻotish, savodxonlik 
konkurslari uyushtirish. 
Xatolar oldini 
olishning eng muhim choralaridan biri 
oʻquvchilarning har kuni bajaradigan mustaqil ishlarida yoʻl qoʻygan