72
4.2. Sug’oriladigan tuproqlarni ikkilamchi sho’rlanishi va ularni oldini
olish.
Ikkilamchi sho’rlanish deb, sug’oriladigan shirin tuproqlarning tezda
unumdorligi pasayib, turli darajadagi sho’rlangan tuproqlarga aylanish jarayoniga
aytamiz. Ikkilamchi sho’rlanish yangidan ochilib, sug’oriladigan yerlarda va
yangidan qurilgan, lekin foydali ish koeffitsienti kichik bo’lgan irrigatsiya
tarmoqlarida, sug’orish ishlarining boshlanishidan ko’p yil o’tmay rivojlanadi.
Hozirgi zamon gidroizolyastiyasiz o’tkazilayotgan sug’orish kanallarining foydali
ish koeffitsienti 0,5-0,6 dan kichik, buning ustiga ekinlar sug’orilmagan vaqtda
xam dalalarimizdan juda ko’p suv foydasiz oqib, yer ostiga shimilib yotadi. Bu yer
ostiga shimilayotgan suvlar o’zi bilan birga tuproq qatlamlaridagi yotqizilgan
kurna tuzlarni yertib, sizot suvlariga tushiradi. Bu xol, birinchidan, sizot suvlari
mineralizatsiyasining oshishiga va joyning oqimi yomon bo’lganligidan uni yana
yer betiga ko’tarilishiga sabab bo’ladi. Ikkilamchi sho’rlanishning ikkinchi davrida
yirik va o’rta kattalikdagi irrigastiya kanallarining xar ikki tomonlarida turli
kenglikdagi turg’un dexqonchilikni davom ettirish mumkin bo’lgan chuchuk sizot
suvlik zonasi hosil bo’ladi, qolgan 50-60% yer maydoni kuchli sho’rlanishi tufayli
xo’jalik aborotidan chiqib qolishi mumkin. Ikkilamchi sho’rlanishni oldini
olishning asosiy choralariga sug’orishda suvdan foydalanish intizomiga qattiq
rioya qilish, suvdan foydalanish koeffistientini 0,8-0,9 gacha ko’tarish, kanallarni
betonlash, polietilen trubalardan foydalanish, sun’iy yomg’ir usulida sug’orish qish
kunlari kanallarni berkitib qo’yish, kanal yoqalarida ixota daraxtzorlarni o’tkazib,
biologik drenajni kuchaytirish va boshqalar kiradi. Xullas, yer betiga yaqin
joylashgan sho’r sizot suvlari ta’sirida hosil bo’lgan hozirgi kunda ikkilamchi
sho’rlangan tuproqlarning tuzdan tozalash uchun yuqorida aytilgan ogoxlantirish
73
choralari bilan bir qatorda, sizot suvlarini kritik chuqurlikda pastga tushirish uchun
yetarli miqdorda zovur kanallari qurilib, sizot suvlarini tezlashtirish, uni
chuchuklatish, bir yo’la eritish kabi ishlarni olib borish kerak. Quruq va issiq
iqlimli sharoitlarda ekinlarimizni 10-12 marotaba sug’oramiz. Sho’r yuvish bilan
sug’oriladigan yerlarning tuproq eritmasining konsentratsiyasi 15-20 g/l dan
ortmasligi kerak. Shuning uchun xam bunday tuproqlarni sug’orish rejimi
tuzlarning yuvish rejimida o’tkazilishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, yaxshi
ishlaydigan zovur kanallar yordamida tuzlarning doimiy yuvilib, ekin maydonidan
chiqib ketishini, tuproq eritmasini yangi chuchuk sug’orish suvlari bilan
almashinib turishini ta’minlash kerak. Aytilganlarga xulosa qilib, quyidagilarni
tavsiya qilamiz:
a) sug’oriladigan suvning sho’rligi bir litrda (1-2 g/l) dan ortmagan,
sug’orish natijasida tuproqda yig’ilib qolish mumkin bo’lgan tuzlarni yuvib turish
uchun xar yili bir marotaba vegetativ sho’r yuvish o’tkazilib turishi kerak;
b) sug’oradigan suvning mineralizatsiyasi 4-5 g/l bo’lsa, xar 4-5 oddiy
sug’orishdan so’ng bir marotaba sho’r yuvilishi bo’lishi kerak;
v) sug’oradigan suvning sho’rligi 10-12 g/l bo’lsa, u vaqtda zich o’tkazilib,
yaxshi ishlaydigan zovur kanallari yordamida xar gal bostirib sug’orish kerak;
g) sug’oradigan suvning mineralizatsiyasi 7-8 g/l bo’lsa, xar ikki
sug’orishdan so’ng uchinchisi sho’r yuvish sug’orish bo’lishi kerak.
Ko’rsatilganlarga rioya qilmaslik, yuqorida aytganimizdek, og’ir oqibatlarga
olib kelishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: